Vikan - 14.06.1962, Blaðsíða 20

Prússneska arnarorðan, sem Þor-
grímur læknir fékk fyrir afrek sitt.
lisgur, en þó enn leiigra til manna-
byggða, hvort sem farið er austur
eða vcstur og ófær vötn báðum
megin. Skeiðarárósarnir að aust-
an, en Hvalsíki að vestan, og þarna
eru cngar mannaleiðir, nema þá
sjaldan menn fara þangað á fjör-
ur, og má nærri geta, livað oft það
er farið um háveturinn, þegar öll
vötn eru auð, eins og nú var, því
þangað er sögð 4—5 stunda reið
frá næstu bæjum, þó allan vatna-
flákann megi skeiðriða á ísum.“
Það var því ekki glæsileg tilvera,
sem blasti við þeim mönnum, sem
i svörtu náttmyrkri leituðu bæja
eftir að hafa brotizt af hálfsokkn-
um togara upp á ströndina. Og
manni verður hugsað til orða þjóð-
skáldsins, þó við annan stað sé
átt:
. . . „Þau Héraðsvötn eru háskaspil
og hvað þá, er enginn sér handaskil
og vakir i vök hverri dauðinn."
(Matth. Joch.).
Vatnsflæmi.
Og það átti ekki fyrir skipsbrots-
mönnum að liggja að losna úr prís-
undinni í bráð. Samt gerðu þeir
árangurslausar tilraunir til þess að
vaða ófærurnar í vestri og austri,
og sólarhringum saman urðu þeir
að láta fyrirberast á sandinum. Um
það segir Fjallkonan á þessa leið:
Á þessum ferðum þraut þá oft
dag og urðu þá að liggja úti á ber-
svæði og stundum á ísum. En skýli
höfðu þeir smám saman gert sér
úr tunnum og rusli, sem úr skip-
inu rak, breitt yfir segl og mokað
að sandi. En einar þrjár nætur voru
þeir í skýlinu, þvi óttinn við að
verða að deyja þar úr hungri rak
þá sífellt af stað. Á þessu vonleysis-
eigri voru þeir i átta sólarliringa,
og 28. janúar lagði stýrimaður af
stað og ætlaði að reyna að lcomast
vestur yfir vötnin einn sins liðs,
en til hans hefur ekki spurzt síðan,
hefur annað hvort drukknað, eða
helfrosið.
Þann 29. leggja þeir enn af stað
og liöfðu þá rekið saman eitthvert
flekaskrifli, sem þeir ætluðu að
reyna að fljóta á yfir dýpstu álana
og drógu það með sér vestur að
síki.
20 VIKAN
Þeir sjá jiá menn á fjörunní fyr-
ir vestan, en með engu móti gátu
Jjeir vakið athygli Jjeirra. Vegur-
inn milli Jieirra var iengri en svo.
En svo leggja þeir þó á fremsta
Iilunn og komast þá loks yfir vatns-
flæmið, en tvo félaga sína urðu þeir
að skilja eftir helfrosna. Þeir fylgdu
svo braut fjörumanna og komust
loks að Orrustustöðum á Brunasandi
næsta morgun, en lúrðu undir
skipsflaki á fjörunni um nóttina.
Þeir höfðu þá verið að hrökldast
um sandinn nær fjóra sólarhringa.
Þeir voru þá eftir níu og þrír
Htið kalnir, en sex mikið og þrír
Jjeirra mikið skemmdir, mest á
höndum og fótum.“
Þó vafalaust hefði mátt skrifa um
stríð mannanna á sandinum, verður
J)að ekki gert hér. Það er þó raun-
ar ástæðulaust, Jjví hver og einn
getur gert sér í hugarlund það
sem á vantar.
Að lokum segir svo í Fjallkon-
unni, að J)á hafi á Orrustustöðum
búið fótalaus einyrki, og hafi hann
unnið ])eim allan greiða sem hann
mátti, en svslumaður sá þeim siðar
f.vrir læknishjálp og öðrum nauð-
synjum.“
Gert að sárum.
Það kemur hér siðar í ljós, að
]>að var undarleg tilviljun, að það
verður til þess „fótalaus einyrki“
að skjóta fyrstur manna skjólshúsi
yfir hina níu skipverja, sem eftir
lifðu af Friedrich Albert, og gengu
i hlað á Orrustustöðum að morgni
hins 30. janúar árið 1903. Eftir að
hafa þá verið í rúmlega 10 sólar-
hringa á „vonIeysiseigri“ aftur og
fram um eyðisanda, að Ieita manna-
byggða. Þó ærnar mannraunir
væru fyrir, var ekki öllu lokið enn,
þvi nú fóru í hönd dagar veikinda,
kvala og hugarangurs, því þeir
voru „mikið skemmdir“ og kalsár-
in höfðust illa við i fyrstunni.
Vafalaust hafa strandmennirn-
ir, sem drógust á tilfinningalaus-
um ganglimunum í hlaðið á Orr-
ustustöðum, talið sig liólpna. Og
það var á vissan hátt rétt, en nú
fóru i hönd tímar sársauka, sálar-
stríðs og mikillar karlmennsku.
Þeir voru i einu orði sagt, hrylli-
lega leiknir líkamlega.
Læknismálum íslenzku sveitanna
bafði þokað það áleiðis, að héraðs-
læknir var á Síðu. Bjarni Jens-
son, læknir gegndi þvi embætti þá.
Bjarni sá, sem von var, að of mikið
yrði færzt í fang fyrir hann einan
og áhaldalitinn, að ganga til verks,
enda naumast til nægilegar sáraum-
búðir til svo stórkastlegra skurð-
lækninga, sem nauðsynlegar voru,
og því var það að hann gerði Þor-
gríini Þórðarsyni boð um að koma
á vettvang sér til aðstoðar, en Þor-
grímur var einmitt orðlagður skurð-
læknir og fyrir aðgerðir sínar á
útvortis meinum.
Þegar Þorgrimur læknir fékk
boðin, ásamt lýsingu af þvi verki,
sem fyrir höndum var, lét hann
hendur standa fram úr ermum.
Hestar voru söðlaðir og ferðaföt
tekin fram. Einn hestur bar ekki
annað en sáralín, áliöld og lyf og
síðan var haldið af stað sem leið
liggur vestur sanda. Læknanna
tveggja beið mikil barátta og erfið-
ar aðstæður. Nú myndi reyna á
kunnáttu þeirra og sálarþrek. í
skýrslu sinni til landlæknis, getur
Þorgrimur þess, að hann hafi haft
meðferðis þýzka haödbók um
skurðlækningar.
Þegar Þorg'rimur læknir' var
kominn vestur heilu og höldnu,
yfir torfærulandslag um hávetur,
var látið til skarar skríða.
Um sjúkrahús, eða þjálfað að-
stoðarfólk, sem nú þykir nauðsyn-
legt var ekki að ræða og urðu því
leikir að aðstoða læknana tvo við
störf þeirra. Svo sein við liafði
verið búizt, voru strandmenn of
illa leiknir af kalinu, til þess að
þeir inættu halda Iimum sínum ó-
skertum, en til þess að fara fljótt
yfir sögu þá lýsir stuttur kafli í
bréfi frá Guðlaugi Guðmundssyni
sýslumanni, til Þorleifs Jónssonar,
á Ilólum, ástandinu hvað bezt, en
bréf þetta ritar Guðlaugur sýslu-
maður Þorleifi á Hóluni i marz-
mánuði sama ár.
Hljóðar bréfkaflinn á þessa
leið:
„Þorgrimur er korninn langt með
að „aflima“ strandmennina,. og það
liefur allt heppnazt prýðisvel að
þessu og verður svo vonandi fram-
úr, en ekki var það árennilegt í
fyrstu. Hann hefur tjóðrað inig á
þeim blóðvelli alla daga- og látið
mig hafa þá virðulegu(I) atvinnu
að „lialda fótunum“ og kanm ég
honum enga þökk fyrir.“ Svo inörg
eru þau orð, og sýslumaður gripur
til gamanseminnar, til að skýra:
vini sínuni frá viðburðuin, semi
Iiann sjálfur hefur ekki koinizt hjá
að taka þátt í nauðugur viljugur.
I Fjallkonunni 12. apríl segir svo
í fréttagrein:
„Þorðgrímur læknir er fýriir
skömmu kominn heim til sin vest-
an af Síðu. Iiann hefur verið þar
yfir þýzkum mönnum af „Fried-
rich AIbert“ frá Getsemiinde, sem
strandaði á Svínfellsfjöru 19. janú-
ar siðastliðinn, og er búinn að
taka af þeim fimm mönnum, sem;
kól, átta fætur og allar tær af
tveim fótum, þeir eru nú að mestu:
grónir og líður vel, eru allfrískir og,
kátir.“
Ilér hafa verið raktir fáeinir
þættir i mikilli sögu; aðeins f;á~
einir þættir. Ekki til þess aðeins
að minna á nær sextíu ára gamlán
harmleik, heldur til að leggja litian
stein í minnisvörðu um óeigingjarnt
starf hinna nafnlausu landái vorra,
sem hafa frá fyrstu tíð dregið
menn úr strandi, gefið þeiin liúsa-
skjól og fatnað, og að lokum. sko.tið
undir þá liesti í kaupfar.
Við sjáum i anda, mörgum vik-
um síðar, þegar hinir fótalausu
skipverjar af Friedrieh Albert frá
Getsemúnde snúa sér við á linakkn-
um og horfa i síðasta sinn yfir sand-
auðnina iniklu, mjóa grastorfuna
og hrikaleg fjöllin. Um veika
líkamana fer alda djúpra tilfinn-
inga, þakklæti og endurminning
um mikinn sársauka, bata og vin-
áttu.
Þegar strandmennirnir náðu til
Þýzkalands, rak þýzka Jækna í
rogastanz. Gat það verið satt, að
íslenzkir sveitalæknar ynnu slík
afreksverk í slcurðlækningum? Svo
snilldarlega hafði tekizt, að engu
var við að bæta. En læknarnir tveir
voru sæmdir liinni prússnesku,
rauðu arnarorðu fyrir afrekið. —
Strandmennirnir sjálfir voru mjög
þakklátir og skrifuðu læknum sin-
um bréf og sögðu af högum sínum,
en þess verður ekki getið hér.
eftir
Cföngu
Hröíf
— Það er niér mikil ráðgáfep
Iivernig þér hafið komizt inn 1 þenn*-
an skóla, Grímur Þorkelsson, hreyttí
Ásmundur yfirkennari út úr sér. —
Þér virðist alls ekki kunna skil &
einföldustu reglum stærðfræðinnar,.
sem þér eigið þó að hafa lært fyrir
löngu.
— Þér hafið vist, þvi miður, rétt
fyrir yður, lierra kennari, sagði
Grímur, — liafi Pýþagóras gert ein-
hverjar stóruppgötvanir i stærð-
fræðinni, er það án minnar vitund-
ar, ég minnist þess ekki að hafa
heyrt hans getið' fyrr.
— Þér eruð einkennilegur náungi
Grimur, mælti kennarinn, með
nokkrum þjósti, þér lokið ekki
munninum allan tímann út í gegn,
en ef ég spyr yður einhvers, getið
þér ekki stunið upp einu einasta
orði.
— Ég verð að biðja yður að af-
■saka, ég gat því miður ekki lesið
stærðfræðina í gær, — ja, satt að
segja, hafði ég ekki tima til þess.
— Það virðist ætla að ganga erf-
iðlega að koma yður í skilning um,
að afsakanir sem þessar eru ekki
iteknar gildar, nensa þær séu bornar
fram áður en tíminn byrjar, — en
þér vilduð ef til vill segja mér á-
stæðuna fyrir þessu mikla annriki
yðar, vera má að ég taki hana til
greina, sé hún réttmæt.
Það var stutt þögn, Grímur hafði
ekki búizt við að þurfa að útskýra
málið nánar.
— Þannig er mál með vexti, byrj-
aði hann, og glotti eilítið út i ann-
að munnvikið. — Vissuð þér kannski
ekki, að hún amma min tók upp á
því að deyja núna fyrir nokkrum
döguin og var jörðuð i gær?
— Ég get ekki séð, að amma yðar
komi þessu máli við, lífs eða liðin.
— Jú, sjáið þér til, ég varð auð-
vitað að fara til erfisins og kom
ekki heim aftur fyrr en klukkan var
langt gengjnn i tólf, og þá var vit-
anlega of seint að fara að læra
stærðfræðina.
— Yður var vorkunnarlaust að
lesa i morgun áður en skólinn byrj-
aði.
— Þvi miður, lierra kennari, ég
er maður ákaflega morgunsvæfur,
ég vaknaði ekki fyrr en Ólafur,
minn ágæti vinur, sem hér situr,
tók að hrista mig fyrir svo sem hálf-
tíma.
— Þér skuluð ekki halda að ég
leggi trúnað á svona sögur, sagði
kennarinn og reyndi nú ekki lengur
að leyna reiði sinni, — og ef þér
viljið vita livers vegna, get ég sagt
yður, að amma yðar hringdi einmitt
liingað í gær, til þess að spyrja
hvernig yður gengi námið, og þá
heyrðist mér hún vera all hrcss.