Vikan - 22.10.1970, Side 10

Hver sigur varð
honum hvöt til
nýrra dáða
Roald Amundsen stendur í
fylkingarbrjósti sæfara og land-
könnuða, og er autt bil honum
til beggja handa. Hann ber yfir-
bragð hinna fornu víkinga; mik-
ill að vallarsýn, hnarreistur og
vörpulegur; andlitið stórskorið,
hörkulegt og sviphreint, dráttum
meitlað og rúnum rist. Engum,
sem virðir fyrir sér þann svip,
getur dulizt, að maðurinn hljóti
að vera óvenjulega miklu and-
legu og líkamlegu þreki gædd-
ur.
Hann var og garpur hinn
mesti, ramur að afli, harðskeytt-
ur og þolmikill í hverri raun.
Öll skaphöfn hans var slík, að
hún skipaði honum í rúm með
sérkennilegustu og um leið mik-
ilhæfustu afreksmönnum allra
alda. Hann var skapmikill og
skapharður, ráðríkur ofurhugi,
en þó gætinn; snarráður og
hverjum manni skjótari til
ákvarðana og svo viljasterkur
og þrautseigur, að næst gekk
ofstækiskenndri þrákelkni. Auk
þessa var honum gefin svo sterk
þrá til afreka, að hann unni sér
aldrei hvíldar. Hver sigur varð
honum hvöt til nýrra dáða, hver
ósigur stælti vilja hans til enn
hamramari átaka. Oft stóð styr
um hann og afrek hans, og
reyndist hann þá andstæðingum
sínum harður og óvæginn, og
fyrir kom það, að hann sýndi
keppinautum sínum litla nær-
gætni. En þeir, sem þátt tóku í
leiðangursferðum og svaðilförum
undir hans stjórn, dáðu hann,
elskuðu og virtu og voru fúsir til
að fórna kröftum sínum og lífi
með honum og fyrir hann.. Og
svörnustu andstæðingar hans
hlutu að játa, að annar eins
garpur á sviði sæ- og heim-
skautskönnunar hefði aldrei ver-
ið uppi. Á skammri ævi sinni
tókst honum að vinna allar þær
þrautir, sem dugmestu heim-
skautskönnuðir allra þjóða höfðu
árangurslítið glímt við um
þriggja alda skeið.
Enda þótt skapgerð og líkam-
legt atgervi réði miklu um af-
rek Amundsens, lágu að þeim
fleiri snarir þættir. Hann var
kynborinn sonur hraustrar, fram-
gjarnar þjóðar, er um aldaraðir
hafði þroskað og hert vilja sinn
og afl til dáða í örðugri baráttu
við kröpp kjör. Að arfi hlaut
hann þrauíseigju bóndans
norska, sem á hverjum vetri
gengur á hólm við skammdegis-
myrkur, frost og frera. En frá
veiðigörpunum, sem stefna litl-
um og veikum fleyjum til fanga
um rekís nyrztu hafa, tók hann
dirfsku sína. Því er það, að Ro-
ald Amundsen var og verður
persónugervingur norsku þjóðar-
innar — sannur Norðmaður.
Roald Amundsen fæddist hinn
16. júlí 1872 að „Tomta“ við
Glaumelfi. skammt frá Sarps-
bore. Faðir hans hafði áður ver-
ið skipstjóri og farið víða um
höf, en starfaði nú að seglskipa-
útgerð og átti skipasmíðastöð í
félagi við bræður sína, þar við
ána. Skömmu eftir að Roald
fæddist, fluttist faðir hans til
höfuðborgarinnar með konu og
börn, — fjóra tápmikla stráka.
Þar ólust þeir upp, en dvöldu þó
oft langdvölum niður við Glaum-
elfi, hjá föðurbræðrum sínum.
Snemma bar á því, að Roald
mundi verða framgjarn og harð-
skeyttur. Lét hann lítt hlut sinn
að leikjum, en var þó skapdulur
og einþykkur. Er hann var
fimmtán ára að aldri, las hann
bók um leiðangur Franklíns um
Norðurheimskautsslóðir. Sú bók
réð miklu um örlög hans og ævi-
feril, því hún varð til þess, að
hann ákvað, að lestri hennar
loknum, að gerast heimskauts-
könnuður, þegar hann bæri ald-
ur og þroska til. Skap hans var
slíkt, að hann hvikaði sjaldan
frá þeim ákvörðunum, er hann
t.ók, og eftir þetta miðaði hann
alla þjálfun sina til þroska við
það takmark að verða dugandi
heimskautsfari. Hann lagði
mikla stund á íþróttir og varð
brátt skíðakappi mikill. Bóklegt
nám lét honum miður, en samt
náði hann stúdentsprófi með
sæmilegri einkunn og fór ' til
sjós að því loknu. Sjómennskan
var fyrsta skrefið að takmark-
inu.
Hann fór víða um höf, en var
þó oftast í Norður-íshafsferðum.
Þegar hann var orðinn stýri-
maður, áleit hann sig hafa öðl-
azt næga raunhæfa siglingakunn-
„Gjöa“, skip Roalds Amundsens. —
Margir, sem skoðuðu það, áður en
það lagði af stað í frægðarför sína,
ráku upp hæðnishlátur.
áttu. Næsta skrefið var að afla
sér þekkingar og reynslu á sviði
heimskautskönnunar. í því skyni
réðst hann til þátttöku í Suður-
heimskautsleiðangri de Gerlaches
og sýndi mikinn dugnað sem
stýrimaður leiðangursskipsins
„Belgica", er leiðangurinn hafði
vetursetu í ísnum, — fyrstu vet-
ursetuna, sem sögur geta um að
menn hafi haft þar syðra.
Þegar Amundsen kom heim úr
þeirri för, ákvað hann að hefj-
ast handa um framkvæmd æsku-
ákvarðana sinna. Fyrsta tak-
markið, er hann setti sér, var að
finna norðvesturleiðina svo-
nefndu, sjóleiðina norðan Ame-
ríku frá Atlantshafi um Norður-
íshaf til Kyrrahafs. Verður síðar
sagt frá þeirri för hans.
Þegar henni var lokið með
sigri og frægð ákvað hann að
láta skammt stórra högga á milli.
Norðmenn höfðu þá unnið hverja
dáðina annarri meiri á sviði
Norður-íshafskönnunar, og áhugi
almennings á heimskautsrann-
sóknum var nú meiri en nokkru
sinni fyrr. Amundsen áleit því,
að sér mundi veitast auðvelt að
afla nægilegra fjárstyrkja til
nýrra rannsóknarferða. Árið
1908 hafði hann lokið við nýja
leiðangursáætlun. Hann ætlaði
að fylgja ísrekinu um svipaðar
slóðir og Nansen hafði farið á
10 VIKAN «. tu.