Vikan - 20.07.1978, Blaðsíða 17

'óma?
þessa leið: „Móðir mín sagði allt-
af... o.s.frv.” Þetta eru fordóm-
ar. Því að móðir, jafnvel ekki
manns eigin móðir, er ekkert
vitrari en samtímamennirnir eða
maður sjálfur. Ef maður hamrar
alltaf á því við viðmælendur
sína, hvað pabbi eða mamma
sagði, auglýsir maður upphátt,
að maður sjálfur hafi aldrei
nennt að hugsa út í hlutina og
mynda sína eigin skoðun.
skulum horfast í augu við
þá staðreynd, að öll drögumst
við með fordóma. Jafnvel hinar
frjálslyndustu manneskjur hafa í
farangri sínum fordóma og skoð-
anir, sem aðrir hafa komið inn
hjáþeim.
Það eru til gamalgrónir for-
dómar, eins og kynþáttahatur
eða fyrirlitning á svokölluðum
lægri stéttum. Og það eru til ný-
tísku fordómar, eins og ungl-
ingadýrkun og takmarkalaust
umburðarlyndi.
Meðal kvenna þrífast meira
að segja bærilega fordómar um,
að konan sé minni máttar en
karlmaðurinn og ver i stakk bú-
in á ýmsa lund.
Fólk segir, að auðvitað séu
konur jafn duglegar og karl-
menn — en ef á að velja konu til
trúnaðarstarfa, horfir málið
öðru vísi við.
Fólk segir, að auðvitað ali það
dætur og syni upp á sama hátt,
en þó eru það i reynd stúlkurnar
sem frekar veljast til heimilis-
verkanna. Og þrátt fyrir allt er
það útlit stúlknanna og mennt-
un piltanna, sem mestu skiptir.
Meðal unglinganna þrífast
fordómarnir ekki síður. Þeir
segja, að auðvitað séu ekki öll
gamalmenni yfir þrítugt fábján-
ar, en þeir fara ekki dult með, að
auðvitað séu það þau, sem hafa
rétt fyrir sér.
Ef maður hefur áhuga á því
að losa sig við eitthvað af gömlu
viðteknu skoðununum, þýðir
ekkert að segja, að frá og með
þessari stundu ætli maður að
vera hleypidómalaus. Maður
verður fyrst að líta vel í eigin
barm, kanna hug sinn gaum-
gæfilega, orð sin og æði til að
komast að því, hvaða fordómar
felist bak við slétt og fellt yfir-
borðið. Þegar maður hefur kom-
ist að raun um það, og auðvitað
verðum við að vera heiðarleg
gagnvart okkur sjálfum, þá fyrst
er möguleiki á að segja fordóm-
unum stríð á hendur.
Og hvernig förum við nú að?
AÆaÐUR hefur fellt dóm of
snemma. Besta ráðið, og það
eina rétta, er að taka málið upp
að nýju, og í þetta skiptið reyna
að kanna allar hliðar málsins.
Tökum t.d. fólk, sem haldið er
kynþáttahatri. Besta ráðið er að
afla sér upplýsinga með því að
lesa sögu kynþáttarins. Fólk,
sem haldið er fordómum um
konur, ætti að lesa allt, sem það
kemst yfir, um stöðu konunnar
gegnum aldirnar. Fólk, sem lítur
niður á verkamenn, ætti að lesa
um baráttu verkalýðsins fyrir
mannsæmandi kjörum, baráttu,
sem enn er ekki séð fyrir endann
á. Ungt fólk, sem fyrirlítur fólk,
sem komið er yfir þritugt, ætti
að lesa um afreksverk stór-
menna og undrabarna gegnum
tíðina.
Þarna er auðvitað stiklað á
stóru. En öll vitneskja um
viðkomandi efni eykur manni
skilning. Við megum þó gæta
þess að verða okkur ekki úti um
nýja hleypidóma, um leið og við
köstum þeim gömlu. Við
verðum að afla okkur sjálf vit-
neskju um hlutina og lita yfirveg-
að og af skynsemi á málin, svo
að skoðanir okkar séu ekki hefð
eða myndaðar óhugsað.
Skoðanir okkar verða að eiga sér
stoð og vera rökrétt ályktun
okkar sjálfra.
Gleymið því þó ekki, að það
er engin skynsemi í því að hætta
að hata negra, ef maður í stað-
inn sannfærist um, að svartir
menn séu þeim hvítu fremri.
Eða að minnimáttarkennd kon-
unnar skipti yfir í mikil-
mennskubrjálæði og trú á, að
konur séu karlmönnum fremri á
öllum sviðum og að það verði
aldrei stríð i heiminum, ef þær
komist til valda.
En hvernig er það með
sannleikann? Er auðvelt að gera
sér grein fyrir, hvað er rétt og
hvað er rangt í frumskógi
hleypidóma og flókinna sjónar-
miða fólks. Er nauðsynlegt að
knfa djúpt og draga fram í dags-
ljósio fordóma, sem við erum
ekki meðvitandi um og teljum
sjálf hinn eina rétta sannleika?
Er hægt að gefa eiíthvert leiðar-
ljós? Nei, sannleikann um for-
dóma finnum við seint. Erum
við ekki hamingjusöm með
okkar múr- og naglföstu for-
dóma, hvað höfum við að gera
með flækju af með- og móti
skoðunum?
Jú, sjálfsagt lifir maður sæll
og glaður, ef maður getur lifað í
sátt og samlyndi við fordóma
sína og efast aldrei um réttmæti
skoðana sinna. Á sama hátt
og þeir sanntrúuðu lifa
hamingjusamir i staðfastri trú
sinni á guð almáttugan.
En það eru skiptar skoðanir
á því, hvort hið einfalda líf, án
nokkurrar áreynslu hugans, sé
hið æskilegasta.
Aður en við komum
okkur fyrir í hægindum með
áunna og erfða fordóma okkar,
ættum við aðeins að hugsa fram
í tímann, þegar næsta kynslóð
tekur við. Foreldrar með for-
dóma — ekki sízt mæður —
munu óafvitað og . meðvitað sá
fordómum sínum meðal barn-
anna, og á þá lund gengur
Svarti Pétur áfram til næstu
kynslóðar.
Svona hefur það gengið í
margar aldir. Siðgæðisskoðun
okkar og fastmótaðar skoðanir
og viðhorf til ýmissa mála
höfum við erft gegnum kyn-
slóðirnar frá miðöldum eða
víkingatímunum.
Eigum við að láta það sann-
ast, að við sendum fordómana
áfram inn í þriðja árþúsundið,
án þess að staldra við og ganga
úr skugga um, hvort þeir séu >
ennþá þess virði að geymast?
— Sjáðu nú til Tómas! Ég hef ekkert á móti því að starfsmenn hafi
myndir af vinstúlkum sínum á skrifborðinu, en ...
29. TBL.VIKAN 17