Vikan - 08.01.1987, Blaðsíða 38

NAFN VIKUNNAR: ÓLAFUR MAGNÚSSON
VM sjá þrettándagleðina endurreista
Þeir eru víst ófáir, Reykvíkingarnir, sem
nú eru farnir að nálgast miðjan aldur og
minnast með söknuði þess tíma þegar þrett-
ándabrennur voru haldnar með álfadansi á
gamla Melavellinum í Reykjavík. Þrettánda-
brennan var endapunkturinn á jólahátíðinni
og fyrir marga ekki minni viðburður en sjálft
gamlárskvöldið. Annar liður í jólahaldinu á
þessum tíma voru jólaböllin. Uppábúnar
mæður mættu með ungana sína þvegna og
strokna í sínu fínasta pússi. Hápunkturinn á
slíkri skemmtum var koma jólasveinsins, oft-
ast var það Kertasníkir gamli með einhvern
bræðra sinna með sér.
Fyrir jólin 1985 kom út hljómplata á vegum
bókaforlagsins Örn og Örlygur. Á plötunni
syngur Ólafur Magnússon frá Mosfelli tutt-
ugu og þrjú þjóðlög. Það er í frásögur færandi
þegar sjötíu og fimm ára maður tekur sig til
og syngur inn á hljómplötu. En Ólafur er
enginn nýgræðingur í söngnum. Hann hefur
sungið með Karlakór Reykjavíkur allar götur
síðan 1934 eða í fimmtíu og tvö ár. En hann
hefur gert meira en það. Á fimmta og sjötta
áratugnum söng hann sig inn í hjörtu ís-
lenskra barna. Já, hér var kominn einhver
vinsælasti jólasveinn og álfakóngur síðustu
áratuga, Ólafur Magnússon frá Mosfelli, sem
að eigin sögn var hér að syngja í fyrsta sinn
í alvöru.
„Heyrðu, elskan mín, þú mátt ekki segja
álfabrenna,“ sagði Ólafur þegar við vorum
sest niður til að spjalla urn hlutverk hans sem
jólasveinn og álfakóngur. „Þetta er mjög al-
geng hugsanavilla hjá fólki. Þetta heitir
álfadans og brenna, það er enginn að setja
álfana á bálið.
Það var eiginlega honum Alfreð Andréssyni
að kenna að ég byrjaði á þessu,“ segir hann
þegar ég spyr hvernig þetta hafi komið til í
upphafi. „Hann var eftirsóttur jólasveinn en
var orðinn leiður á þessu, fannst lætin í krökk-
unum allt of mikil. Hann ámálgaði við mig
að taka við þessu af sér, en ég gaf ekkert út
á það þá. Svo var ég á söngferðalagi með
Karlakór Reykjavíkur um Bandaríkin árið
eftir. í einhverjum bænum, sem við stoppuð-
um í, sá ég í búðarglugga þetta líka forláta
Abrahamsskegg, það var svona hvítt og mik-
ið alskegg sem hægt var að krækja aftur fyrir
eyrun eins og gleraugum. Þá minntist ég þess
sem Alfreð hafði talað um við mig og keypti
helv... skeggið. Þetta var nú upphafið. Jólin
1947 byrjaði þetta fyrir alvöru. Eitt af því sem
ég gerði svolítið að var að skemmta á jóla-
skemmtunum hjá íþróttafélögunum. Eitt af
skemmtiatriðunum þar var Jóhann risi.
Skemmtiatriði Jóhanns fólst í því að hann
gekk um og leyfði krökkunum að elta sig. Svo
Viðtal: Unnur Úlfarsdóttir
var hann með einhverja gerviönd sem hann
lét leika ýmsar kúnstir. Barnaböllin á þessum
tíma voru miklu villtari en nú gerist. Jólasvein-
arnir voru oftast með ærsl og læti, voru að
skylmast með prikunum og svo framvegis.
Börnin urðu náttúrlega snarvitlaus af æsingn-
um og skemmtu sér við að reyna að rífa
skeggið og húfuna af jólasveininum. Þetta
endaði oft með því að mæðurnar þurftu að
flýja út með grátandi smábörn. Ég fór strax
inn á að syngja með börnunum og reyna að
gera þau að þátttakendum í þessu með mér.
Eg kynnti mér vinsælustu barnasöngvana og
hvað var að gerast í dansskólunum. Nú, ég
var líka mikið í útvarpinu og svo vann ég
töluvert fyrir Flugfélag íslands, fór út á land
til allra þeirra staða sem flogið var til þá og
lék gamla Kertasníki. Þá voru nú flugsam-
göngurnar eitthvað annað en nú. Einu sinni
var ég veðurtepptur á ísafirði öll jólin. Ég fór
líka einu sinni til Kaupmannahafnar að
skemmta lömuðum börnum á barnasjúkra-
húsi þar í borg. Þá var verið að sækja seinni
Skymastervél Flugfélagsins. Á heimleiðinni
hrepptum við aftaka veður og gátum ekki
lent. Heimferðin tók níu tíma. Á flugvellinum
biðu barnakór Laugarnesskóla og móttöku-
nefnd með samgöngumálaráðherra, sem þá
var Ingólfur á Hellu, í broddi fylkingar. Þeg-
ar við loksins gátum lent og vélin var komin
inn í flugskýlið, þar sem móttökuathöfnin fór
fram, komu börnin auga á mig í gegnum rúð-
una á stjórnklefanum og hreinlega ærðust svo
það heyrðist ekkert í Ingólfi sem var að halda
ræðu.“
- En hvað með álfadansinn og brennurnar,
svo ég fari nú rétt með?
„Ætli það hafi ekki verið strax eftir stríðið
að skátarnir ákváðu að halda álfadans á
Melavellinum. Svona uppákoma hafði þá
ekki átt sér stað í mörg ár. Ég var fenginn til
að vera álfakóngur og Unnur Eyfells var álfa-
drottningin, þá sem oftar. Hermann Ragnar
sá um að samræma dans og söng. Dans-
hópurinn, sem þarna kom fram, varð seinna
vísirinn að Þjóðdansafélagi Reykjavíkur. En
það sem gerðist var að til brennunnar kom
miklu meiri mannfjöldi en gert hafði verið ráð
fyrir. Örtröðin við miðasöluna varð slík að
lögreglan þurfti að grípa í taumana. Þá voru
ekki til neinar svona finar hljómflutnings-
græjur eins og Davíð á núna. Míkrófónkerfið
var því tengt við bílarafgeyma. Lögreglan
þurfti að nota míkrófónkerfið til að ná til
fólksins. Svo þegar loks var hægt að heíja
álfadansinn og kveikja í brennunni var allt
rafmagnið búið af geymunum.
Síðar tóku fleiri þetta upp, meðal annars
íþróttafélögin og Karlakór Reykjavíkur.
Stundum viðraði ekki og þess voru dæmi að
bíða þurfti í hálfan mánuð eftir veðri. Siðasta
skiptið, sem ég lék álfakóng, var árið 1974
en þá voru sérstök hátíðahöld í tilefni ellefu
hundruð ára afmælis íslandsbyggðar."
Ólafur er alinn upp í sveit. Faðir hans var
ættaður frá Vestmannaeyjum. var síðan prest-
ur á Bergþórshvoli og fékk síðaj veitingu fyrir
Mosfelli í Mosfellsdal þar sem Ólafur ólst upp
og hefur kennt sig við síðan. Það er því ástæða
til að spyrja hvort hann trúi á álfa.
„Neei, kannski gerði ég það sem barn því
maður hafði þetta allt í kringum sig. Garnla
fólkið var alltaf að segja manni ótrúlegustu
sögur um álfa á ferð, ljós i álfabyggðum og
svo framvegis. Við börnin vorum alin upp við
að bera sérstaka virðingu fyrir stöðum sem
menn álitu vera álfabyggð eða álagabletti.
Menn báru mikla virðingu fyrir álfum, jafn-
vel óttablandna virðingu. Hjá þeim var allt
betra og fallegra. í þessu kom fram þrá al-
mennings eftir betra hlutskipti. Ömmusystir
mín, Þórunn, kölluð grasakona, móðir Erl-
ings grasalæknis Filippussonar, trúði stað-
fastlega á álfa. Hún trúði því statt og stöðugt
að hún hefði verið sótt til álfkonu í barnsnauð
um nótt. Morguninn eftir fann hún ekki ann-
an skóinn sinn en hann fannst síðar upp við
kletta sem voru álitnir álfabyggð. Þetta taldi
hún óræka sönnun þess að álfkonan hefði
vitjað hennar. Lán sitt og heppni í lífinu taldi
hún vera verk álfkonunnar sem vildi launa
henni hjálpina. Já, hugsaðu þér, þetta var
kona sem dó uni 1930. Svo þú sérð að þetta
er ekki langt frá mér.“
Álfar og álfatrú mun líklega alltaf lifa með
íslensku þjóðinni. Tökum sem dæmi íslenska
ljóðagerð, þar er til ótal margt fallegt um álfa.
Hver þekkir ekki Kirkjuhvol og fleiri slík
gullfalleg sönglög? Sum af okkar stærstu ljóð-
skáldum hafa ort stórkostleg ljóð um álfa, til
dæmis Grímur Thomsen sem orti: j tungls-
ljósi á ís yfir Tungufljót ég reið...
Það er gaman að tala við Ólaf um þetta
hugðarefni hans og eftir að við höfum rætt
saman dágóða stund um samskipti mennskra
manna og álfa spyr ég hvort hann haldi að
íslendingar muni viðhalda þeim sið að dansa
út þrettándanóttina eða rota jólin eins og sagt
var í gamla daga.
„Það ætla ég að vona. Ég vildi sjá þrett-
ándagleðina endurreista. Það er sjálfsagt að
viðhalda þjóðlegum siðum. Þetta gefur líka
börnunum tækifæri til að vera með. Ég vil
gera það að tillögu minni að í vondum veðrum
megi flytja þetta inn í einhverjar vöruskemm-
ur eða stór íþróttahús. Hugsaðu þér bara, það
væri hægt að nota þessar stóru rennihurðir
til að láta bergið opnast, ég sé þetta alveg
fyrir mér.“
Mynd: Helgi Friðjónsson
38 VI KAN 2 TBL