Vikan - 16.02.1939, Page 5

Nr. 7, 1939
VIKAN
5
Liðnir leikarar.
FJÓRÐA GREIN.
Hér að framan hefir aðallega verið
dvalið við tvo merka leikara, þá
Árna Eiríksson og Kristján Ó. Þor-
grímsson, vegna þess að þeir gerðust
brautryðjendur á leiksviðinu eins og það
er nú. Starfsaldur þeirra í þágu leiklist-
arinnar tók yfir allt tímabilið frá fyrstu
leikfélagssamtökunum á 8. tug aldarinn-
ar, sem leið, og fram til þess, að önnur
leikarakynslóð stóð á hátindi listar sinn-
ar fyrir og um heimsstyrjöld, en náði ekki
saman við starfsbyrjun þriðju leikara-
kynslóðarinnar, sem nú er á leiksviðinu.
Á undan þeim Árna og Kristjáni og
samtímis þeim framan af, voru hér ýmsir
merkir leikarar. Þeir voru flestir eða allir
skólapiltaleikarar. — Leiklistarviðleitni
þeirra, sem á undan fóru, var um það bil
að verða lokið, er leikfélagssamtökin komú
til sögunnar, en aðrir tóku þátt í þessum
samtökum áhugamanna og urðu um mis-
jafnlega langt skeið samferða. Meðal hinna
fyrri ber að nefna Morten Hansen, síðar
skólastjóra. I skóla hafði hann leikið
Hinrik í „Pólitíska könnusteyparanum“
eftir Holberg við feikna fögnuð áhorf-
enda. Við það tækifæri, á jólunum 1875,
lék séra Janus Jónsson aðalhlutverkið í
þessum leik, Hermann frá Bremen, en
konu hans, Geske, Þórður Thoroddsen
læknir, sem lék þá einnig Vielgeschrey í
,,Tímaleysingjanum“. Til viðbótar má geta
þess, að í þriðja leikritinu, er skólapiltar
sýndu við þetta tækifæri, lék séra Ólafur
Ólafsson, síðar fríkirkjuprestur, aðalhlut-
verkið. Þegar þessir skólapiltar voru
komnir úr skóla léku þeir einu sinni enn,
allflestir, veturinn 1878—79 í Nýja klúbbn-
um, sem síðar varð Herkastalinn gamli og
flestir fulltíða Reykvíkingar muna eftir.
Þá lék Morten Hansen Jeppa á Fjalli með
slíkum ágætum, að vafasamt er, hvort
það hlutverk hafi sætt öllu betri meðferð
hér á landi. Þórður Thoroddsen lék þá
Nille, konu Jeppa, en að frátöldu næsta
leikári, er hann lék enn með, var leiklistar-
starfi hins vinsæla og síunga læknis vor
Reykvíkinga lokið. Þá lék og séra Ólafur
Ólafsson hlutverk von Buddinge liðsfor-
ingja í Andbýlingunum, en það var sem
sagt Morten Hansen einn, af þessum skóla-
piltaleikurum, sem hélt áfram að leika og
tók þátt í fyrstu leikfélagssamtökunum, í
Glasgow-leikfélaginu 1881—82 og Gleði-
leikjafélaginu í Glasgow 1885—86. I fyrra
félaginu, þar sem Kristján Ó. Þorgríms-
son lék í fyrsta skipti, lék Morten Hansen
Skrifta-Hans í Æfintýri á gönguför, en
við því hlutverki tók á næstu sýningu
leiksins 1890—91, Árni Eiríksson, enda var
Morten Hansen þá hættur að leika. Var
meðferð hans á hlutverkinu viðbrugðið og
tókst honum til fullnustu að vekja sam-
úð áhorfenda með
hinum slóttuga ó-
lánsmanni. Eneinna
mestum vinsældum
náði Morten Hansen
í enskum hláturs-
leik, „Box og Kox“,
svo það varð dóm-
ur samtíðarmanna,
að hann ætti manna
hægast með að fá
fólk til að hlægja.
Þegar sá dómur er
borinn saman við
leik hans í hlutverki
Skrifta-Hans, verð-
ur að álykta, að leik-
svið vort hafi átt á
bak að sjá miklum
leikhæfileikum, þeg-
ar Morten Hansen
tók þá ákvörðun að
leika ekki framar.
Það er vafalaust að meðleikarar Mortens
Hansens hafa veitt leikaðferð hans nánar
gætur, og gætir hennar ef til vill hjá Krist-
jáni Ó. Þorgrímssyni, þó það verði ekki
beinlínis ráðið af reikulum munnlegum
heimildum eða stuttum athugasemdum í
blöðum.
Áður en samferðamanna þeirra Áma og
Kristjáns í Gleðileikjafél. Glasgow verður
getið, leyfi ég mér að gera smáútúrdúr,
viðvíkjandi leiksviðinu hér í höfuðstaðn-
um. Hér hafa verið nefndir tveir, þrír leik-
staðir, auk Hólavallaskóla, Nýi klúbbur-
inn og Glasgow. Sjónleikir voru alla síð-
ustu öld í sífeldu húsnæðishraki, en í lok
aldarinnar risu upp ekki færri en þrjú
sæmileg leikhús, eftir þeirrar tíðar kröf-
um. Þessi leikhús voru Breiðfjörðs-leik-
húsið, síðar í daglegu tali nefnt Fjalakött-
urinn, Góðtemplarahúsið og Iðnaðar-
mannahúsið. Utan um sýningar í öllum
þessum húsum mynduðust leikfélög, fyrst
leikfélagið Thalia, með sýningum í Góð-
templarahúsinu, þá leikfélag Stúdenta-
félags Reykjavíkur í Fjalakettinum og
loks Leikfélag Reykjavíkur í Iðnó. Um tíma
átti höfuðstaðurinn því raunverulega þrjú
starfandi leikhús, auk leiksýninga Bindind-
isfélags skólapilta og síðar Leikfélags
skólapilta. Til gamans skal þess getið, að
eitt þessara leikhúsa var hátíðlega vígt af
dönskum farandleikurum. Það var Breið-
f jörðsleikhús, en Þjóðólfur flutti svofellda
auglýsingu.
REYKJAVlK NYE THEATER
(Kjöbmand W. Ó. Breiðfjords Ejendom)
Den 16de Juli kl. 8 præcis
FEST FORESTILLING
i Anledning af det nye Theaters
Indvielse. Nærmere af Programer.
Edw. Jensen.
Sýndir voru smáleikir, en leikstjórinn,
Framh. á bls. 17.
Leikendur frá 1894, frá vinstri til hægri: Þóra Sigurðardóttir, Kristján
Ó. Þorgrímsson, Ámi Eiríksson og Stefanía Guðmundsdóttir. — Það er
Varaskeifan, sem myndin er úr.
Leikhúsin í Reykjavík samankomin fyrir framan Þjóðleikhúsið. Fyrir miðju fremst er Hóla-
vallaskóli, þar fyrir ofan landsyfirréttarhúsið og Glasgow efst. Neðst í vinstra horni er
Fjalakötturinn, þá Báran, Góðtemplarahúsið og efst Nýi klúbbur (Herkastalinn). Til hægri
Latínuskólinn (þar var leikið á Langa-lofti og einu sinni í Alþingissalnum), en fyrir ofan
skólann sést á Iðnó. Stærðarhlutföllin í myndinni em ekki rétt.