Vikan - 07.12.1939, Síða 9

Nr. 49, 1939
VIKAN
9
Nýjar bækur.
l>órður Kristleifsson:
Tónlistarmenn, I.
Útgefandi ísafoldarprentsmiðja h.f.
Þessi bók er, að því er höfundurinn segir
í formála, „upphaf tilraunar, sem miðar að
því að tengja hugi manna á hollan og eðli-
legan hátt við göfuga hljómlist með hjálp
sögulegra fræða“. Af þessum orðum og
titli bókarinnar má ráða, að hér sé aðeins
um að ræða fyrsta bindi stærra rits um
tónlistarmenn.
Það er mála sannast, að full þörf er á
slíku riti á íslenzka tungu, því að bæði eru
bókmenntir vorar furðu fátækar af vís-
dómi um þessi efni og ekki er það heldur
að efa, að sögulegur fróðleikur um líf og
störf tónsnillinga er vel til þess fallinn að
glæða eftirtekt, skilning og áhuga almenn-
ings fyrir listinni. En mikið veltur á því,
að sá fróðleikur sé vel fram borinn, ef hann
á að koma að þeim notum sem skyldi, og
þegar setja skal fram ævisögur mikil-
menna í stuttu máli, er það ekki heiglum
hent að velja og hafna — skera úr því,
hvað telja skuli aðalatriði og hvað auka-
atriði. —- Ævisögu Beethovens er þröngur
stakkur skorinn á 40 blaðsíðum, og það
er heldur ekki rúmt um þau Johannes
Brahms, Jenny Lind, Bernhard Pfannstiehl
og Enrico Caruso á þeim 70 bls., sem eftir
eru af bókinni, þegar þættinum af Beet-
hoven sleppir.
Þetta verður að sjálfsögðu að hafa í
huga, þegar um bókina er dæmt. En þó
verður því ekki neitað, að bókarhöfundi
hefir ekki tekizt, eins og æskilegt hefði
verið, að gera greinamun stórra atburða
og lítilvægra í lífi söguhetja sinna.
Á Breuning-f jölskylduna í Bonn er t. d.
ekki minnzt í frásögninni um Beethoven,
enda þótt þar væri athvarf hans, þegar
ósköpin á heimili foreldra hans keyrðu úr
hófi, og er jafnvel sagt, að þar hafi hann
dvalið daga og nætur, ef svo bar undir.
— Það er ekki ósennilegt, að samúð og
umhyggja þessarar fjölskyldu hafi átt
nokkurn þátt í því að gera bærileg hin
dapurlegu æskuár hans og mýkja þau
óblíðu áhrif, sem sífelld vandræði heima
fyrir höfðu á viðkvæmt geð hans og hann
bjó að alla ævi. — Með Beethoven og
Stephan Breuning tókst vinátta, sem ent-
ist meðan þeir lifðu báðir, og var sú vin-
átta Beethoven mikils virði, þegar sjúk-
dómur hans og aðrir erfiðleikar sóttu hann
fastast.
Af ástmeyjum Beethovens er aðeins
nefnd ein, sem sé Giulietta Guicciardi, en
ekki minnzt á æskuvinkonu hans, Eleonore
von Breuning, systur Stephans, sem nefnd-
ur var hér að ofan, ekki heldur Therese
Brunswick né allar þær konur aðrar, sem
Beethoven hefir verið bendlað við með
réttu og röngu. — Bréfið til „hinnar ódauð-
legu“ („die unsterbliche Geliebte") nefnir
höf. heldur ekki, og gæti það þó orðið til
stuðnings þeirri skoðun, sem hann virðist
telja rétta, að Giulietta Guicciardi hafi ver-
ið „la femme“ (,,konan“) í lífi Beethovens.
Auk þess er þetta bréf fyrir margra hluta
sakir eitthvert hið merkasta plagg, sem
Beethoven lét eftir sig.
Þessi tvö atriði, sem hér hafa verið tínd
til af handa hófi, eru bæði mjög merkir
þættir í lífi Beethovens, og virðist mér, að
vel hefði mátt ætla þeim nokkurt rúm.
Það veldur að jafnaði miklum örðugleik-
um öllum þeim, sem ræða eða rita um tón-
list á íslenzku, að finna sæmilegar íslenzk-
ar þýðingar á útlendum og alþjóðlegum
tónlistarheitum, og hefir höf. þessarar bók-
ar sýnilega rekið sig á það. Sjálft nafn
þessarar listgreinar veldur vandræðum.
Bókin heitir „Tónlistarmenn“, en í henni
er hvað eftir annað talað um ,,hljómlist“.
— Er hér einhver hárfínn merkingarmun-
ur — eða baxa venjuleg ringulreið og
ruglingur orða? — I formála bókarinnar
stendur þessi setning: „Helztu tónlistar-
fræðingar okkar tíma halda því fram, að
sögulegur fróðleikur um hljómlist . . . .“
o. s. frv.
Ástæðulaust virðist vera að taka upp
nÝ3a þýðingu á tónlistarheitinu „Symfoni",
sem hingað til hefir oftast verið þýtt með
orðinu „hljómkviða". Hljómkviða er gott
orð og vel íslenzkt og tekur, að mínum
dómi, langt fram orðinu „samhljóma", sem
bókarhöf. notar, auk þess sem það hefir
þegar fengið nokkra hefð. Hafi hann hins
vegar ekki getað fellt sig við það, hefði
honum verið vorkunnarlaust að skrifa rétt
og slétt „symfónía", og með það hefði hann
getað farið á sama hátt og orðið ,,melódía“
(í kaflanum um Caruso), er hann talar
um sál melódíunnar (!!) Orðasambandið er
í sannleika ekki smekklegt, þótt meining-
una sé ekki að lasta. — Höf. gerir sig
víðar sekan um smekkleysur í máli, t. d.
þar sem hann talar um „upptypping-
inn“(!!) á Egyptalandi (síðast í kaflanum
um Beethoven). Hver skyldi gera sér í hug-
arlund, að „upptyppingur" er sama og
pýramídi, ef Egyptaland væri ekki nefnt í
sömu andránni? Ég minnist að hafa heyrt
eða séð þetta fáránlega orð einhvern tíma
áður, en hitt hafði mér aldrei komið til
hugar, að það yrði notað í riti, sem annars
er alvarlegs efnis, og það án gæsalappa!
Þrátt fyrir þetta er það ekki að efa, að
þessi bók verður lesin — og lesin mikið,
enda á hún það skilið fyrir margra hluta
sakir. Alþýðu manna fýsir alltaf að kynn-
ast einkalífi og æviferli þeirra, er fram úr
skara og frægðar njóta ■— og það jafnvel
þótt þeir hafi minna til frægðar sinnar
unnið en það fólk, sem hér um ræðir. —
Það er hins vegar ókostur á bókinni, ef
þessari útgáfu verður haldið áfram, sem
vafalaust verður, að þeim mönnum, sem
ritið f jallar um, skuli ekki frá upphafi vera
raðað eftir réttri tímaröð. Hefði safnið við
það orðið miklu skipulegra og heillegra, og
ekki þarf að óttast, að það hefði sómt sér
á nokkurn hátt ver, þótt byrjað hefði verið
á þeim Bach og Hándel og öðrum braut-
ryðjendum þeirrar tónlistar, sem nú er
mest og almennast tíðkuð.
Jón Þórarinsson.
Rudyard Kipling:
Litli fílasmalinn.
Útgef.: Heimdallur.
Sögur eftir Rudyard Kipling hafa allir
ánægju af að lesa, jafnt ungir sem gaml-
ir. Nú er nýlega komin út í íslenzkri þýð-
ingu barnabók eftir hann, Litli fílasmal-
inn, í ágætri þýðingu — en þýðandinn mun
vera Gísli Ásmundsson.
Þetta er saga um fíla — tamda fíla,
sem eru í þjónustu Indversku stjómarinn-
ar og hjálpa til við að veiða villta fíla og
Toomai, litla filasmalann, sem hefir svo
gaman af að búa í tjaldbúðum, flakka úr
einum stað í annan, en þó sérstaklega af
fílum. — Nafnið Fíla-Toomai hafði langafi
hans borið á undan honum, en það nafn
fékk litli Toomai fyrir að sjá það, sem
engin mannleg augu höfðu séð áður —
næturdans fílanna.
Þetta er skemmtilegt kver, prýtt mörg-
um, stórum og fallegum myndum.
Sigríður Eyjaf jarðarsól.
Úr þjóðsögum Jóns Ámasonar.
Útgefandi: ísafoldarprentsmiðja.
Myndir eftir Jóhann Briem.
ísafoldarprentsmiðja hefir nýlega gefið
út eina af þjóðsögum Jóns Árnasonar,
Sigríði Eyjafjarðarsól, prýdda fallegum
myndum eftir Jóhann Briem. Þessa bók
hafa áreiðanlega öll börn gaman af að eiga
— ísíenzka þjóðsögu með myndum eftir
íslenzkan mann. Og það er gleðilegt til
þess að vita, að útgefendur skuli hafa opn-
að augun fyrir því, að börn eru líka vand-
fýsnir lesendur, sem gera sínar kröfur til
smekklegra bóka.
Vonandi eiga sem allra flestar þjóðsögur
okkar og ævintýri eftir að koma út með
mörgum og fallegum myndum, börnunum
til yndis og ánægju.
Andvökur
Stephans G. Stephanssonar,
með formála eftir prófessor Sigurð Nordal,
nýkomnar út.
Mál og menning.