Vikan - 27.03.1941, Blaðsíða 4

4
VIKAN, nr. 13, 1941
hinir þrír ferðalangar, er nú röltu heim
traðirnar með bakpokana sína, hugsandi
um það eitt, hvort þeir fengju eitthvað i
svanginn á þeim fræga Stað.
Á Staðarstað er nýbyggt steinhús og
búa tveir á jörðinni, presturinn, Guðmund-
ur Helgason, ungur maður, vígður til
prestakallsins fyrir tveimur árum, og
Júlíus Þorkelsson, nýfluttur úr Reykjavík;
hafði stundað þar símavinnu. Við báðum
um mat hjá bóndanum og var hann fúslega
í té látinn. Við höfðum ákveðið að ganga
í kirkju og hlýða messu hjá klerki, því
messusunnudagur var á Staðarstað, en til
kirkju kom aðeins ein rugluð kerling, sem
flakkað hefir um Staðarsveit í 30 ár, og
svo við. Presti hefir víst ekki þótt ómaks-
ins vert að messa yfir einni brjálaðri kerl-
ingu og þremur trúleysingjum, svo hann
hélt sig í stofu sinni og þangað heimsótti
ég hann, er við höfðum matazt. Séra Guð-
mund þekki ég frá því er hann var í skóla.
Hann var þá róttækur sósíalisti. Nú barst
ekki talið að pólitík, en ég tjáði honum,
að mér hefði leikið forvitni á að sjá hann
og heyra í prédikunarstóli kirkju sinnar,
en fólkið virtist hafa öðru að sinna, en að
hlýða á hans góðu kenningu. ,,Það er víst
veðrið, sem hamlar fólkinu," sagði prest-
ur. Mér flaug í hug, að það væri í raun og
veru sorgleg sóun á mannlegum kröftum,
þegar ungir efnismenn eyddu beztu árum
æfi sinnar við svo ófrjótt starf sem prests-
starfið er. Kennisetningar kirkjunnar
finna ekki lengur þann hljómgrunn í hug-
um fólksins, sem áður var; og því minni
sem menning þess vex.
En ég minntist þess jafnframt, að meiri
hluti íslenzkra presta hafa, sökum al-
mennrar menntunar sinnar, reynzt menn-
ingarfrömuðir í sveitum landsins, og með
þá ósk í huga að svo megi verða um vin
minn, séra Guðmund Helgason, kveð ég
hann og held af stað lengra vestur, í átt-
ina til Jökulsins,
Næsti bær er við komum á, seinni hluta
dagsins, heitir Vatnsholt. Við vorum orðn-
ir göngumóðir og hugðumst að fá okkur
þar svaladrykk. Bóndinn, gráskeggjaður
og skarpleitur karl með glettnisleg augu
kom til dyra, er við börðum. Dóttir hans,
ung og falleg heimasæta, bar okkur mjólk
fram í dyr. Bóndi var skrafhreyfinn og
þótti okkur gaman að tala við hann. Eftir
að hafa drukkið mjólkina stakk bóndi upp
á því að við gengjum til stofu og hvíldum
okkur meðan kvenfólkið hitaði kaffisopa.
Er til stofu kom leysti bóndi frá skjóðunni
um sig og sína hagi — það sama urðum við
auðvitað að gera. — Við fengum að vita að
við vorum gestir óðalsbóndans Jóns Ólafs
Stefánssonar, ættuðum úr Húnavatnssýslu,
náfrænda Magnúsar prófessors Jónssonar.
Hann fluttist að norðan til Bjarnarhafnar,
þar sem hann bjó um hríð. Sagði hann
okkur margar skemmtilegar sögur um
viðureign sína við Thor Jensen og fleiri
valdamikla fjármálamenn í Reykjavík.
Mátti skilja, að þeir háu herrar hefðu lítið
gull sótt í greipar þessum brúnahvassa
Norðlingi. Við ræddum allmikið um bú-
skap við Jón. Það sem bændastéttina sér-
staklega vantar, sagði bóndi, er bústofns-
lánadeild. Hún hefir að vísu verið stofnuð
með lögum, en í henni hefir aldrei verið
einn einasti eyrir! Það er gagnslítið að
veita bændum lán til ræktunar og húsa-
bygginga, ef svo bústofninn vantar! Fínu
mennirnir í Reykjavík, sem telja sig leið-
toga okkar bændanna, hafa í þessu, eins
og svo mörgu öðru, byrjað á öfugum
enda.
Þetta þótti okkur viturlega mælt; og ef
til vill er þarna fundin aðalorsökin fyrir
flótta unga fólksins úr sveitunum. Það
vantar lánsstofnun, sem veitir hagkvæm
lán til kaupa á bústofni, svo ungt fólk geti
reist bú í sveitum.
Austanvert við Búðaós stendur nýbýli,
sem nefnt er Ós. Þangað komum við um
kvöldið og hittum að máli bóndann, Bjarna
Finnbogason. Til hans voru komnir nokkr-
ir vinir hans úr Reykjavík og voru menn
við skál. Við höfðum gleymt myndavélinni
okkar í Vatnsholti og hófum nú máls á því
við bónda að hann sendi strák eftir henni
eða lánaði einum okkar hest til að ríða
inn að Vatnsholti eftir myndavélinni, því
án hennar vildum við ekki vera. Bóndi
reyndi að sannfæra okkur um, að okkur
gæti ekki verið það neitt áhugamál að fá
vélina. Við reyndum að sannfæra hann um
hið gagnstæða. I þessu stappi stóð alUanga
stund, en loks varð það að samningum að
bóndi léti sækja vélina snemma næsta
morgun og kæmi henni til okkar að Búð-
um, en þar höfðum við ákveðið næturstað.
Því næst fengum við lánaðan pramma hjá
Bjarna og rerum yfir ósinn.
Á Búðum var okkur sagt að því miður
væri hvorki hægt að veita okkur húsaskjól
né mat. Það þótti okkur þunnar trakter-
ingar. En nú var ekki í annað hús að
venda, of langt til næstu bæja, sem von
gat verið á gistingu og við all-þreyttir eftir
fyrsta göngudaginn. Það vildi okkur til
happs, að við höfðum meðferðis lítið tjald,
benzínprímus, te og svolítið nesti. Við
tjölduðum í fallegri laut skammt frá bæn-
um og var leyft að fá hey í tjaldið úr sæt-
um, er stóðu á túninu, en það hey var bæði
blautt og fúlt eftir langvarandi óþurrka.
Við þetta varð þó að notast, en ekki
hugðum við gott til næturinnar. Úr þessu
rættist þó von bráðar. Bændurnir (það
er margbýli á Búðum), sem reyndust
okkur að vera allra viðfeldnustu menn,
komu með sængurföt og mjólk til okkar í
tjaldið. Við hituðum okkur svo te og átum
kex og súkkulaði.
Þarna í tjaldinu á Búðum tókum við
upp þann sið, er við héldum allt ferðalagið.
Við lásum húslestur að gömlum og góðum
íslenzkum sveitasið. Húspostillan var
Fegurð himinsins eftir H. K. Laxness.
Venjulega las Árni og tók þá stundum
málróm höfundarins að láni. Árni er mesta
hermikráka og mættu þeir vara sig Bjarni
Björnsson og Gísli rakari, ef hann færi að
keppa við þá í þeirri list.
Næsta dag var blíðskapar veður, glamp-
andi sólskin og logn. Við skoðuðum okkur
um á Búðum áður en við hófum göngu
okkar. Búðir eru gamalkunnur verzlunar-
staður. Nú er þar engin verzlun og hið
gamla verzlunarhús í mestu niðurníðslu,
með brotnar rúður og ryðbrunnið þak. Þar
sem áður bjuggu ókunnugir kaupmenn
eiga nú heima tveir eða þrír smábændur,
er draga fram lífið á afurðum túnblett-
anna, sem ræktaðir hafa verið þarna í
hraunjaðrinum.
Frá Búðum lá leið okkar um Búðahraun.
Þar sáum við rjúpur með tíu ungum. Sú
sjón snart hjarta okkar eins og ástrík
vinarkveðja frá þessu fagra en hrjúfa um-
hverfi. Jón sagði, að þetta væri það feg-
ursta, sem hann hefði séð á sumrinu, og
lengi á eftir gekk hann hugsandi með
hausinn niðri á bringu. Við Árni skotruð-
um til hans augunum við og við, en þorð-
um ekki að trufla hann. Við sáum að
heilagur andi skáldskaparins var yfir hon-
um. Sjálfsagt eigum við eftir að lesa í
ljóðabók hans kvæðið um rjúpumóðurina í
Búðarhrauni.
Fyrir ofan Búðarhraun, uppundan fjall-
inu, stendur bærinn Öxl. Þar bjó Björn,
sem talinn er hafa verið mesti morðvarg-
ur, er uppi hefir verið á íslandi. Hann var
svo forhertur djöfulsins þénari, segir þjóð-
sagan, að hann var hættur að sjá sólina
skína.
Um miðjan dag komum við að Hamra-
endum í Breiðuvík. Þar búa öldruð hjón
með uppkomnum börnum sínum. Bóndinn
heitir Sigmundur Jónsson, en konan Mar-
grét Jónsdóttir. Þau eru Mýrdælsk, en
fluttust að austan skömmu eftir að þau
giftu sig og hafa lengst af búið á Hamra-
endum, eða 41 ár. Þarna sá ég bezt búið á
Snæfellsnesi. Þegar Sigmundur kom að
jörðinni voru hús öll niðurnídd, en túnið
kargaþýft og fengust af því 30 kaplar. Nú
er þar reisulegt steinhús og búpeningshús
þar eftir. Túnið stórt og hvergi þúfa í
því. Það gefur nú af sé 300 kapla í meðal-
ári. Auk þess eru á Hamraendum miklir
matjurtagarðar. Þarna dvöldum við lengi
dags í góðu yfirlæti. Fólk allt var á engj-
um nema gömlu hjónin og gjafvaxta dótt-
ir þeirra, er stóð okkur fyrir beina. Þetta
var fríðleiks stúlka og auðsjáanlega hinn
bezti kvenkostur. Höfðum við Árni uppi
ráðagerðir um það, að biðja meyjar þess-
arar Jóni til handa. Okkur þótti mál til
komið, að sá drengur færi að staðfesta ráð
sitt; og ekki ætti það að gera Jóni ráða-
haginn ógirnilegri að eiga von á að setjast
í búið hjá Sigmundi á Hamraendum! Af
þessum ráðagerðum varð þó ekki að sinni.
Þegar við fórum gekk Sigmundur á leið
með okkur. Lék hann á als oddi og lét
falla orð um það, að sér hefði þótt gaman
að fá í heimsókn „svona kjafthýra
stráka".
Skammt fyrir austan Hamraenda er
Kambur. Þar bjó á sínum tíma Björn
Breiðvíkingakappi, sá er var í þingum við
hina fögru húsfreyju að Fróðá, Þuríði,
systur Snorra goða. Um það kvennafar má
lesa í Eyrbyggja sögu.
Framhald í næsta blaði.