Vikan - 12.06.1947, Blaðsíða 7

VTKAN, nr. 24, 1947
7
Kirkjubær á Síðu
Framhald af bls. 3.
Jón sjálfan, en hin um konu hans, Þór-
unni Hannesdóttur: Vísumar eru þannig:
Hér undir hvílir blundaö
hold prófasts þakið foldu,
séra Jóns Steingrímssonar,
sendur boð herrans kenndi.
Skaftafellssýslu skartið
skæra bar list og æru,
lifir hans minning ljúfúst
*látins, þó öldin gráti.
Vísan um frú Þórtmni er þannig:
Samhvílir maka sínum
sóma vafin með blóma
madame Þórunn þýða
þæg dróttum Hannesdóttir.
Sálirnar lifa í sælu,
segja hjá drottni eja
líkömum meður líka
Ijómandi eftir dóminn.
Loks standa hinir alkunnu einkunnar-
stafir kristilegrar kirkju: I. H. S. = Jes-
us, honinum salvator: Jesús, frelsari
mannanna —, á öðrum enda steinsins.
Blágrýtisdrangurinn á gröf séra Jóns
Steingrímssonar er þögull vottur þeirrar
ástar og virðingar, sem hann naut af sam-
tíðarmönnum sínum, — afreksmennið, sem
studdi aðra, en studdist jafnframt sjálf-
ur af trú og fómarvilja. En orðstír séra
Jóns hefur ekki þorað, þótt bein hans hafi
rotnað, því að í raun og veru er hann enn
í dag — og jafnvel ekki síður nú en áðm*
— héraðsdýrlingur Skaftfellinga. Og lík-
lega geymist minningin um hann lengur
en blágrýtisdrangurinn á leiði hans, þótt
harður sé.
I kaþólskum sið var kvennaklaustur í
Kirkjubæ, enda er bærinn nú kenndur við
það og kallaður Kirkjubæjarklaustur.
Klaustur þetta var stofnað 1186, í tíð Þor-
láks biskups hins helga Þórhallssonar.
Fyrsta forstöðukona klaustursins hét Hall-
dóra Eyjólfsdóttir, en hin síðasta var Hall-
dóra Sigvaldadóttir, föðursystir Gizurar
biskups Einarssonar, fyrsta lútherska
biskupsins í Skálholti. Klaustrið hefir
vafalaust verið lagt niður um eða skömmu
eftir siðskipti, því að klausturlifnaður var
yfirleitt afnuminn, um leið og siðskiptin
komust á, en klausturfólki þó oftast leyft
að hafast við í klaustrunum, meðan það
lifði.
Talið er, að klaustrið hafi staðið rétt
hjá kirkjugarðinum, þeim megin, sem að
heiðinni veit. Þar sést glöggt móta fyrir
miklum húsarústum á dálitlum hól, og
norðan við þær sést greinilega fyrir djúp-
um götum eða tröðum, sem notaðar hafa
verið til umferðar fram undir vora daga.
Rústir þessar eru nú gróið tún og virðast
vera mjög fornar. Ætla menn, að þær séu
* Á steininum stendur látinn, en það hlýtur að
vera misritun fyrir látins.
leifar klausturhúsanna. Æskilegt væri, að
fomleifafræðingar rannsökuðu þær, svo
að full vitneskja fengist um þær.
Nokkur ömefni em í grend við bæinn,
sem sagnir af klaustursystrunum og
klausturlífinu eru tengdar við. Sennilega
hafa öll þessi nöfn eða að minnsta kosti
sagnirnar um þau myndazt eftir sið-
skipti, er klausturlíf hafði verið lagt nið-
ur í landinu. Sum þeirra bera það með sér
af því, að sagnirnar, sem þeim em tengd-
ar, herma frá óskírlífi systranna eða daðri
við munkana í Þykkvabæjarklaustri. En
það er alkunna, hve forystumenn Lúthers-
trúar létu sér framan af títt um að hnekkja
áliti kaþólsku kirkjunnar og sverta klaust-
urlifnað í augum alþýðu. — Þá era tvö
örnefni, sem getið er í Landnámabók og
era tengd frásögum, sem þar eru skráðar.
Vel má vera, að örnefni þessi hafi geymzt
óslitið frá fomöld, þótt ekki sé fyrir það
synjandi, að þau hafi gleymzt, en verið
vakin upp aftur og þá verið tengd af
handahófi við þá staði, sem bera nú þessi
nöfn.
Skal nú sagt frá þessum örnefnum og
raktar sagnir þær, sem þeim fylgja:
Spölkorn suðvestur frá bænum er all-
hár einstæður hamar, nokkuð gróinn að
ofan og nefnist Systrastapi. Hann er ör-
skammt frá heiðinni, svo að ekki er nema
skarð á milli, og nokkurn veginn jafnhár
henni. Á Síðu gengur sú sögn, að uppi á
stapanum hafi verið grafnar tvær klaust-
ursystur frá Kirkjubæ, sem teknar hafi
verið af lífi, sakaðar um skírlífisbrot með
smalamanni á staðnum. Eiga þær að hvíla
hvor í sinni þúfu, og sé þúfa annarrar
græn sumar og vetur, en þúfa hinnar
grænki aldrei. Sú, sem hvílir í grænu þúf-
unni, á að hafa dáið saklaus, en hin, sem
í fölu þúfunni liggur, hvað hins vegar hafa
verið brotleg. Önnur saga um þetta efni,
allólík þessari, er skráð í Þjóðsögum Jóns
Arnasonar II. bindi, 72. bls., og hirði ég
ekki að rekja hana hér. — Ég hef gengið
Paulette Goddard, fræg, amerísk
kvikmyndaleikkona.
upp á stapann og skyggnzt eftir þúfirn-
um. En ekki sá ég greinilega nema eina
þúfu. En jarðvegur er nokkuð þurr og
blásinn þama uppi, og má því ætla, að
hin sé nú eydd. Líklega er það þá þúfa
seku systurinnar, sem eyðzt hefir, því að
hún grænkaði aldrei og hefir því enzt verr.
En ekki þótti mér hin þúfan samt nægi-
lega græn til að vera þúfa saklausu syst-
urinnar. — Það skal tekið fram, að
Jóhannes Kjarval, Magnús prófessor Jóns-
son og e. t. v. fleiri listmálarar hafa gert
myndir af stapanum frá ýmsum hliðum,
enda er hann sérkennilega fagur og mesta
staðarprýði.
Á heiðinni beint fyrir ofan bæinn er
Systravatn. Kyrrlát hlýja og mýkt er yfir
svip þessa litla heiðarvatns og umhverfi
þess. Þama njóta svanir, endur og aðrir
fuglar sumarsælunnar og gæða þennan
friðsama stað eðlilegu lífi. — Við þetta
vatn er tengd eftirfarandi sögn: Einhverju
sinni reikuðu tvær klaustursystur fram
með vatninu. Sáu þær þá, að forkunnar-
fagur gullkambur var réttur upp úr því.
Önnur systirin óð út í og ætlaði að grípa
kambinn. En óðar en varði, hafði hún vað-
ið svo langt, að hún hvarf í djúpið og sást
.ekki framar. En ekki undi hin systirin,
sem eftir stóð á vatnsbakkanum, því held-
ur að verða af þessum dýrgrip, en vissi
þó ekki, hvernig að skyldi fara, er svona
slysalega hafði til tekizt fyrir hinni. Allt
í einu kom hún auga á steingráan hest
skammt frá sér. Hún gekk til hans, en
komst ekki á bak honum sakir þess, hve
stórvaxinn hann var, fyrr en hann lagðist
á hnén. Síðan reið hún út í vatnið. En eft-
ir þetta spurðist aldrei neitt til hennar,
né heldur hestsins eða kambsins. Þóttust
allir vita, að nykur, sem var í vatninu,
hefði ginnt systurnar með kambinum og
brugðizt í hestlíki til þess að geta einnig
tortímt þeirri systurinni, er ekki áræddi
að vaða út í eftir honum. — Saga þessi er
í Þjóðsögum Jóns Árnasonar, II. bindi,
71.—72. bls., og er þar að efni til eins og
hér hefir sagt verið.
Sönghóll kvað hóll heita í Landbroti nið-
ur frá Kirkjubæ. Frá þeim hóli kvað fyrst
sjást heim að Kirkjubæ, þegar komið er
neðan Landbrotið. Á þessum hól, segir
sagan, að Þykkvabæjarmunkar hafi stað-
næmzt, er þeir komu í kynnisferðir til
systranna að Kirkjubæ, og tekið þar lagið
svo sem til að boða komu sína. Fáir munu
nú vita með vissu, hvar Sönghóll er, því
að Landbrotið er mjög hólótt á móts við
Kirkjubæ.
I heiðarbrekkunni skammt vestur frá
bænum, uppi við hamrabeltið, sem gyrðir
heiðarbrúnina, er lítill hellisskúti, sem
nefnist Sönghellir. Sú sögn fylgir þessum
hellisskúta, að þar hafi klaustursysturn-
ar frá Kirkjubæ safnazt saman og svarað
söng Þykkvabæjarmunka, er þær heyrðu
söng þeirra frá Sönghól.
Kvennakleif nefnist gömul gata eða stíg-
ur, sem liggur í nokkrum kröppum hlykkj-
Pramh. á bls. 13.