Vikan - 12.09.2000, Qupperneq 49

Texti: Steingerður Steinarsdó11 i r
Fyrstu árin okkar í
hjónabandi kvartaði
eiginmaður minn
jafnan undan því að
opnaði ég bók hyrfi ég honum
yfir í annan heim. Hann hafði
rétt fyrir sér. Þegar ég kemst
í góða bók sem fangar huga
minn hverfur umhverfið mér
gersamlega. Ég fann hvernig
lestin braut og marði bein
Önnu Karenínu og tárin láku
niður kinnar mér þegar
Ragnheiður Brynjólfsdóttir
lá banaleguna í Skálholti.
Börnin mín voru fljót að læra
það eins og börn annarra fíkla
að ef mamma væri með bók
væri ekki á hana að treysta.
Ef ég kemst í vel skrifaða
spennandi bók get ég ekki
hætt að lesa. Þá skiptir engu
hvort vinnan bíður daginn
eftir eða fjölskylda og heim-
ili, ég hætti ekki fyrr en ég get
lokað bókinni með fegins-
stunu yfir að vita hver enda-
lok sögupersónanna urðu.
Þær eru orðnar margar and-
vökunæturnar sem ég hef átt
til að geta klárað bók sem ég
hef ekki getað hugsað mér að
láta frá mér án þess að vita
sögulok. Og svo eru það bæk-
urnar sem ég les mér til sálu-
hjálpar minnst einu sinni á
ári. Þeirra í meðal eru: Njála,
Islandsklukkan eftir Halldór
Laxness, A Prayer for Owen
Meany eftir John Irving, The
World According to Garp eft-
ir sama höfund, To Kill a
Mocking Bird eftir Harper
Lee, Skálholt eftir Guðmund
Kamban og Góði dátinn
Sveik eftir Jaroslav Hasek.
En það bætist alltaf í þennan
flokk því alltaf er verið að
gefa út nýjar bækur sem eru
jafn frábærar og hinar fyrri.
Ég man í fljótu bragði eftir:
Vetrarferðinni eftir Ólaf
Gunnarsson, Memories of a
Geisha eftir Arthur Golden
og Alias Grace eftir Margar-
et Atwood.
Hugleiðsia uið iestur
En það eru til svo margar
góðar bækur í heiminum og
ég kemst aldrei yfir að lesa
þær allar. Sú hugsun veldur
mér meiri sársauka en nokk-
uð annað og ég gæti grátið
höfugri tárum en þeim sem
streyma niður kinnarnar þeg-
ar einhver minna uppáhalds-
söguhetja lendir í vandræð-
um. Rithöfundurinn,
húmoristinn og lífskúnstner-
inn frábæri Kurt Vonnegut er
mér sammála. I sjálfsævisögu
sinni segir hann frá því þegar
sonur hans, hálfsturlaður af
fíkniefnaneyslu, svipti sig lífi.
Þau hjónin voru bókstaflega
sundurtætt af sorg á eftir og
vissu varla hvert þau áttu að
snúa sér. Þau reyndu þó að
sækja námskeið í hugleiðslu
sem þeim hafði verið sagt að
hefði reynst mörgum vel til að
takast á við sorg. í fyrsta fyr-
irlestrinum sagði leiðbein-
andinn þeim að þau ættu að
reyna að ferðast í huganum til
annars lands eða annars
heims þar sem þau gætu
gleymt öllum áhyggjum sem
hrjáðu þau hér og verið í ein-
hverjar mínútur laus undan
öllum þeim ama sem veröld-
in hefði lagt þeim á herðar.
„Þá gerði ég mér grein fyrir,“
segir Kurt, „að ég hef allt frá
barnæsku stundað djúpa hug-
leiðslu í hvert skipti sem ég
tek upp bók.“
Ég er honum hjartanlega
sammála og hef allt frá því að
ég las þessi orð sagt börnun-
um mínum að ég þurfi tíma til
að hugleiða þegar ég loka mig
af með góða bók í klukkutíma
eða svo. En hvaðan kemur
þessi sýki? Líkt og alkóhól-
ismi eða önnur fíkn er þetta
vafalaust arfgengt eða henni
mömmu að kenna. Allt frá
því að Freud var og hét hafa
kenningar hans verið notaðar
til þess að afsaka margt illt hjá
fullorðnum einstaklingum og
til að segja að margt illt megi
rekja til þess að mæðurnar
hafi verið gallagripir. Þegar ég
var bara smábarn man ég að
mamma mín sat inni í stofu og
las ljóð upphátt sér til ánægju.
Það var hennar aðferð til að
slaka á eftir að hafa slegist við
fimm miserfiðar telpur á öll-
um aldri, þrifið undan þeim
öllum og eldað ofan í þær án
þess að fá nokkrar þakkir fyr-
ir. Ég man enn hversu rödd
hennar breyttist þegar hún las
ljóðin, hún varð hljómfegurri,
fyllri og mun glaðlegri en
rödd konunnar sem sagði mér
að ganga frá skónum. Ég faldi
mig oft undir borðstofuborð-
inu heima til að hlusta á
mömmu lesa. Oft þurfti ég þó
ekki að fela mig því hún las
óbeðin fyrir okkur systurnar
heilu bókaflokkana allt þar til
við lærðum að lesa sjálfar. Ég
get trúað hverjum sem er fyr-
ir því að það var ekki nærri
eins gaman að gráta yfir ör-
lögum Bláskjás litla, eftir að
ég gat sjálf lesið mér til um
þau, eins og þegar mamma
tók mig í fangið og þurrkaði
burtu tárin jafnóðum og ég
heyrði um það hvernig ræn-
ingjarnir misþyrmdu hjálpar-
vana börn-
unum.
Mamma
las ekki bara
fyrir okkur
heldur sagði
hún okkur
líka sögur af
sjálfri sér og
öðrum og
það var ekki
síðra. Hún
kunni svo
sannarlega
að segja frá,
hún
mamma, en
vegna þess
að allt illt
sem hendir
börnin er ævinlega mæðrun-
um að kenna segi ég að fíkn
mín sé öll tilkomin vegna
mömmu. Hefði hún ekki haft
svo fallega rödd, lesið svona
vel og haft svona frábæra frá-
sagnargáfu hefði ég alveg get-
að látið bækurnar í friði. í
sögunni um Gilitrutt er sagt
frá húsfreyju sem elskaði
bækur svo heitt að hún drýgði
þá ófyrirgefanlegu synd að
liggja uppi í rúmi og lesa
fremur en að sinna búi sínu.
Fortölur bónda hennar komu
fyrir ekki en þegar stórskor-
in kona bauðst til að sinna
verkum hennar gegn því að
hún fengi í laun það sem hús-
freyja bar undir belti var hún
fljót að þiggja það. Undir
belti húsfreyju var að sjálf-
sögðu barn og mikilli ógæfu
var afstýrt aðeins vegna þess
að húsfreyja gat samið við
kerlu um að giskaði hún rétt
á nafn hennar fengi hún að
halda barninu. Þegar neyðin
var stærst hafði hún vit á að
trúa bónda sínum fyrir vand-
anum og hann heyrði, þegar
hann lagðist fyrir undir hól
einum, kveðið í hólnum:
„Húsfreyja veit ekki hvað ég
heiti, Gilitrutt heiti ég!“ Ég
þjáist hins vegar af efasemd-
um um það að ég hefði vit á
að trúa skynsemdarmannin-
um bónda mínum fyrir því að
ég hefði gert slíkan samning
ef ég kæmist í góða bók um
svipað leyti. (Sama lögmál
kemur fram í sögunni um
Finn, kirkjusmiðinn á Reyn,
nema að þá heyrir bóndi
kveðið í hólnum: „Senn kem-
ur hann Finnur, faðir þinn frá
Reyn, með þinn litla leik-
svein.“) Jesús minn, þá man
ég að ég las allar þjóðsögurn-
ar meðan grauturinn brann
við og börnin vöfruðu milli
polla og skurða í stórhættu.
Vikan
49