Heima er bezt - 01.01.1954, Síða 15

Nr. 1
Heima er bezt
11
Sigurjón frá Þorgeirsstöðum:
Colón kímir
Smásaga
að veita okkur hervernd, og ekki
gátu þeir heldur annazt í umboði
okkar utanríkismál vor.
Þar með var sáttmálinn rof-
inn — að vísu án vilja (force
major). Með því hefðu opnast
augu íslendinga fyrir því — og
aðrar þjóðir sannfærzt um það
af reynslunni, að oss væri eng-
in vernd í hervörnum Dana. í
utanríkismálum og viðskiptum
við Bretland og Bandaríkin —
og raunar hvarvetna — gátu þeir
heldur ekki aðstoðað okkur að
ráði.
Til þess að losna við frekari
árekstra, hefðu Danir orðið að
taka sama kostinn og 1918, með
þvi að láta okkur í hendur sam-
eiginlegu málin, að svo miklu
leyti sem við æsktum, í því skyni
að halda í konungssambandið,
og eitthvað slitur sameiginlegu
málanna.
Landauki sá, sem Danir end-
urheimtu í Slésvík upp úr ó-
friðnum 1914—18, hefði á sama
hátt og vorið 1918 stutt að þessu.
Það, sem gerzt hafði, var í
stuttu máli þetta:
Landið varð fyrr viðurkennt
sérstakt ríki, og í ófriðnum
skipti það ekki litlu.
Stjórnarfar okkar á þessum
árum hefði orðið fastara, og
eðlileg flokkaskipting um innan-
landsmálin fyrr myndazt. Við
hefðum losnað við hið ófrjóa
fyrirvarastagl og fánadeilu árin
1913—16.
Að öðru leyti hefði allt borið
hér að sama brunni.
Ekki er þörf á að rekja at-
burðina lengra. Síðari stórstyrj-
öldin réði sköpum okkar í þessu
efni, sem ýmsum öðrum, og
ruddi brautina að stofnun lýð-
veldisins.
Ýmsum virtist raunar, að við.
hefðum lokað sambandshurðinni
heldur harkalega. Bersýnilega
var ekkert í húfi, þótt dokað
hefði verið við, þar til unnt var
að kveðjast með handabandi. En
út í þær sakir skal ekki farið hér.
Ég býst við, að frásagnir þær
og tilgátur eða spásagnir, sem
hér eru settar fram, verði ve-
fengdar, taldar fjarstæður eða
heilaspuni. Þær munu líka falla
ýmsum vanaföstum mönnum illa
í geð. Bæði þeim, sem tamt er að
fullyrða, að landsréttindum vor-
um hafi verið bjargað í kosning-
Vordagur í Barcelona.
Dúfurnar á Cataluna-torgi
skipta þúsundum. Þær sitja í
þéttum breiðum, vappa kot-
rosknar við fætur vegfarenda,
gæfar • og óttalausar, eða móka
í sólskininu uppi á minnismerkj -
um, gosbrunnum og trjágreinum,
bústnar og velsældarlegar og
þurfa ekki að bera áhyggjur fyr-
ir morgundeginum.
Börnin gefa þeim korn og
brauðmola. Þær tilla sér á axlir
unum 1908, og einnig hinum, sem
telja, að Hannes Hafstein hafi
ávallt sýnt fyllstu stjórnvizku.
Þá mun kannske ýmsum
gremjast, sem ekki vilja vefengja
stj órnmálastaðf estu Bj örns Jóns-
sonar. Ótvíræð rök eru þó fyrir
því, að hann var allra manna
lausastur í rásinni í þeim efnum
fyrr og síðar, en atfylgið aðsóps-
mikið á hverja sveifina, sem
hallast var. — Og ekki eru þeim
mæta manni, Hannesi Þorsteins-
syni, gerðar minnstu getsakir,
þótt ályktað sé, að hann myndi
hafa snúizt á sveif með meiri-
hluta millilandanefndarmanna,
ef hann hefði lent í nefndinni.
Það er kunnugt, að ýmsum
virtist Heimastjórnarflokkurinn
hafa búið ómaklega að Hannesi
Þorsteinssyni þessi árin, töldu
hann meðal annars sjálfsagðan
í millilandánefndina. Var því
mjög mannlegt þótt hann kysi
að fara ekki að vilja forystu-
manna flokksins í þessum efn-
um.
Viðhorf manna til almennra
mála, og einatt hinna mikils-
verðustu, skapast af mismun-
andi ástæðum. Eigið mat á mál-
efnum á að ráða og gerir það
oftast að mestu leyti. En mörg
atriði koma þar líka til greina,
sem trufla rökrétt og hlutlaust
mat á málefnum, svo sem metn-
aður, gamlar væringar milli ein-
staklinga, þótt samflokksmenn
séu, sem kalla á uppreisn, eða
þeirra, setjast á útrétta arma,
jafnvel á höfuð gefendanna. Þau
börnin, sem yngst eru og nýir
gestir á torginu, reka upp skæra
hlátra, þegar dúfurnar gerast
sérstaklega nærgöngular. Sérðu
bros litla drengsins? Líttu á
telpuna þarna! Þau eru ánægð.
Dökk augu þeirra ljóma. Gúðs-
eðlið segir til sín í blóði Spán-
verjans.
Hér í hjarta stórborgarinnar
er paradís. Þetta iðandi líf og
hefnd, valdastreita, fjárvonir,
staða eða atvinna, stundum per-
sónuleg pauðsyn að ná fjárhags-
legri aðstöðu, að ógleymdu því,
er drepið var á í upphafi þess-
arar greinar:
Blindra tilviljana, sem menn-
irnir hafa ekki lagt drög að, eru
ekki sjálfráðir um.
Þetta allt skyldu menn hug-
leiða.
Ekki er að efa, að mikill þorri
„Uppkastsandstæðinga“ voru á
sinni tíð í þeirri heitu trú, að
frumvarp millilandanefndarinn-
ar stefndi að innlimun í dönsku
ríkisheildina, þ. e. að ríkið yrði
einungis eitt út á við. Það gat
vitanlega svo farið, ef haldið var
á málum vorum út á við með
gáleysi og undirlægjuhætti. En
sá sóknarhugur í sjálfstjórnar-
baráttunni, sem ávallt var vak-
andi, að vísu í misjafnlega rík-
um mæli, allar götur frá þjóð-
fundinum 1851, mótmælir þó
þeim ugg. Og síðari atburðir
taka algerlega af skarið um
þetta.
En hvernig er það nú? Erum
vér jafn vakandi í að vernda
hér óháð lýðveldi, og jafn eih-
lægir í að verja sæmd þess, og
forystumennirnir voru harð-
skeyttir með að keyra stofnun
lýðveldisins í gegn á varasömum
tíma, svo að ekki sé fastan að
orði kveðið?
Svari hver fyrir sig.