Heima er bezt - 01.01.1954, Síða 24

20
Heima jsk bezt
Nr. 1
jafnlangt (52 vikur, 1 dagur),
yröu sunnudagsbókstafirnir hin-
ir sömu 7. hvert ár. En nú er
þessu ekki þann veg háttað. 4.
hvert ár er hlaupár, er þá árið
366 dagar (52 v. 2 d.). Hlaupár-
ið fær því 2 sunnudagsbókstafi.
Sá fyrri gildir til hlaupársdags-
ins, sem jafnan er látinn vera
29. febrúar, en síðari látinn gilda
þaðan til ársloka.
Einföld aðferð er að finna
sunnudagsbókstafi á árunum
1900—2000. Fyrst skyldi athuga
vel, hvernig tölum og bókstöf-
um er raðað niður í sirkil þann,
sem hér er sýndur.
£
Bókstöfunum er raðað öfugt
við tölustafina. Þegar liðin eru
28 ár — ein sólaröld, eða sem
líka er kallað sunnudagsbók-
stafstímabilið, byrjar ný umferð.
Sunnudagsbókstafur fyrir árið
1953 er fundinn þannig: Frá ár-
talinu er dregið 1801, eftir verða
152. í þá tölu er deilt með 4. Út-
komunni 38 er bætt við 152, sem
þá verður 190. í þá tölu er síðan
deilt með 7. Afgangurinn er 1.
Undan tölunni 1 í sirklinum
stendur D og er það sunnudags-
bókstafurinn 1953.
Hver var sunnudagsbókstafur
1944? En þá var hlaupár, sem
ætíð er 4. hvert ár. Frá ártalinu
er dregið 1801. Afgangurinn er
143. 4. hluti hans er 35, sem bæt-
ist við 143 og verður þá 178. í
þá tölu er deilt 7. Afgangurinn
verður 3. Undan 3 stendur B í
sirklinum. Af því að árið 1944 er
hlaupár, verða tveir sunnudags-
bókstafir fyrir það ár. Næsti bók-
stafur við B er A. Verður þá
sunnudagsbókstafurinn árið 1944
BA. Árið 1956 verður hlaupár.
Þar verður afgangur 4. Undan
þeim í sirklinum stendur A og
næsti bókstafur G. Verður þá
sunnudagsbókstafur 1956 AG.
Hefur nú verið sýnd aðferð við
að finna sunnudagsbókstafi á
hlaupárum, sem eru 7 í hverri
sólaröld. Er það mjög einföld að-
ferð.
5. SumarauJci.
í fornum norrænum sið 'var
árið talið 364 dagar, eða réttar
52 vikur. Einn dag vantaði þá
upp á heilt ár og að auki 2 daga
4. hvert ár, er hlaupár skyldi
vera. 24. hvert ár vantaði þann-
ig heilan mánuð upp á árið, ef
ekki er lagfært. Og eftir heila
öld vantaði rúmlega 4 mánuði
upp á árið. Hvaða aðferð Norð-
urlandabúar höfðu til að lag-
færa ártalið, áður en Þorsteinn
Surtur kom til sögunnar, verð-
ur ekki vitað.
Tímatal forfeðra vorra mun
hafa byggst á því, sem tíðkaðist
hjá ýmsum þjóðflokkum í Asíu,
og borist frá þeim vestur á bóg-
inn með Ásum. Hvað skekkja
ársins var orðin mikil, á dögum
Þorsteins Surts, má gera sé nokk-
urnveginn hugmynd um. Hann
ákvað, að 7. hvert ár skyldi bæta
við ártalið, í lok sumarmissiris-
ins, 1 viku, er nefndist sumar-
auki, þó svo, að viðbótin skyldi
verða 6. hvert ár, ef svo stæði á,
að 2 hlaupár yrðu á þessum ár-
um. Við þetta vannst nálega upp
aftur það, sem vantaði upp á
heilt ár. Bendir þetta á, að menn
hafi þekkt rómversk-kristna
tímatalið. Þessa fornu skiptingu
sannar eldgamalt tímatal, er
segir þannig frá:
„Sumarið byrjaði Þórsdaginn
fyrsta mánuðinn. Annan mánuð
á laugardag, hinn þriðja á mánu-
dag.“
Því næst koma 4 nætur, sem
benda á að sumarið er lengra
en veturinn. Fjórði mánuðurinn
byrjar á sunnudegi. Tvímánuður
byrjar á Týsdag. Sjötti mánuð-
ur á Þórsdag. (Þetta er fyrra
missirið). Veturinn og gormán-
uður byrja á laugardegi, ýlir á
mánudag, mörsugur á Óðinsdag,
Þorri á föstudag, Góa á sunnu-
dag, einmánuður á Týsdag.
6. Hlaupár.
Árið er 365 dagar 5 klt. 48 mín.
48 sek. Það, sem er umfram 365
daga, er ekki alveg nóg í heil-
an dag fjórða hvert ár, því að
4 sinnum 5 klt. 48 mín. 48 sek.
gera aðeins 23 klt. 15 mín. og 12
sek. Vanta þá 11 mín. 12 sek. til
að fylla sólarhringinn, en er
samt gert að heilum degi —
hlaupársdegi, og bætt við ártal-
ið 4. hvert ár, síðasta febrúar,
sem þá verður 29 dagar. Hlaup-
ár er, þegar 4 ganga upp í ártal-
ið. Síðast var það 1952 og verð-
ur næst 1956. Undantekning frá
þessu eru sum aldarárin. Árið
1900 var ekki hlaupár, sem þó
hefði átt að vera samkvæmt
reglunni (var því ekkert hlaupár
frá 1896—1904). Þegar 44 mín.
og 48 sek., sem bætt er við árið,
til að fylla hlaupársdaginn, er
kominn heill dagur (24 klt.), er
hlaupár látið falla niður, (eða
réttara sagt skilað aftur), ber
það upp á sum aldarárin. Ald-
arárið 2000 verður hlaupár og
næsta aldarárið 2400, en ekki hin
aldarárin þar á milli.
7. Gamli stíll og nýi still.
í almennu ári eru taldir 365
dagar og 4. hvert ár 366 dagar;
er þá miðað við að árið sé 365
dagar og 6 klt. Þetta var Júlí-
anska tímatalið, þ. e. „gamli
stíll“ svokallaði og kenndur við
Júlíus Cæsar, sem í samráði við
egipzka spekinginn Sosigenes
kom þessum tímareikningi á, 45
árum fyrir Krist. En í raun og
veru er árið 365 dagar 5 klt. 48
mín. 48 sek. eins og áður er sagt.
Júlíanska árið verður því 11 mín.
og 12 sek. of langt. Á 128 árum
er mijsmunurinn orðinn heill
dagur. Árin 1582—1700 var tíma-
talið orðið 10 daga á eftir. Gre-
goríus páfi 13. lét því endurbæta
tímatalið með því að fella úr ár-
inu 10 daga í októbermánuði.
Eftir 4. október skyldu menn rita
15. okt. og hlaupa þannig yfir 10
daga. Til þess að komast hjá
slíkri villu framvegis ákvað
hann, að á hverjum 100 árum
skyldi fella úr einn hlaupársdag,
að undanskildu 4. skipti, þannig
að 4. hvert „secular-ár“ (þ. e.
síðasta árið í annarri hvorri öld)
skyldi vera hlaupár. Þessi um-
bót á tímatalinu er kennd við
höfund hennar, Gregoríus páfa
13. Henni var þegar komið á i
öllum rómversk-kaþólskum ríkj-
um í Evrópu. f Danmörku, ís-
landi og Noregi komst hún ekki