Heima er bezt - 01.01.1954, Page 27

Kr. 1
Heima er bezt
23
á í upphafi þessa máls, er borg-
in færðist í kaf í ösku, heitum
vikri, en hamförunum fylgdi
eitruð gufa og loks jarðskjálfti.
Þegar gosinu lauk var farið að
grafa, og er talið að verðmæt-
ustu hlutum og miklu af reiðu
fé hafi verið komið undan í
fornöld.
Hin grafna og gleymda borg
huldist smám saman moldarlagi.
— Þessi válegi attaurður hafði
mikil áhrif á samtíðarmennina,
en á miðöldum gleymdist hin
horfna taorg með öllu. Um 1700
var byrjað að grafa í taorgar-
rústunum, en tæpri hálfri öld
síðar hófst uppgröftur eftir
fastri áætlun. Á síðari hluta 19.
aldar var mönnum orðin Ijós
öll lega borgarinnar, borgar-
múrarnir fundust og opinberar
byggingar ýmsar. Er nú búið
að hreinsa 2/3 hluta borgarinn-
ar og áætlað er, að þessu mikla
verki verði að fullu lokið árið
2000.
í rústunum hefur fundist geysi
mikið af allskonar munum, svo
sem húsgögn, búsáhöld, vopn,
skartgripir og fjöldi listaverka,
sem varðveitt er í söfnum í
Neapel. Ennfremur hefur fund-
ist fjöldi tilkynninga, t. d. um
nautaöt, kjör borgarstjóra o. fl.
Þá hafa fundist vaxtöflur með
kvittunum frá banka, og þykir
merkilegt. Er þetta flest á latínu.
Vér skulum nú skyggnast í bréf
Pliniusar. Segir þar fyrst frá
athugunum Pliniusar eldra, en
hann fórst, er hann gerði til-
raun til bjargar nauðstöddum
íbúum Pompei.
„Hinn 25. nóv. (24. ágúst?) um
kl. 1 e. h. vakti móðir mín at-
hygli hans (Pliniusar eldra) á
undarlega stóru skýi og óvenju-
legu í lögun. Hann hafði þá
fyrir skömmu tekið sér sólbað,
þá kalt bað, og að loknum létt-
um málsverði lagt sig með bók
í hönd. Hann bað þegar um
sandala sína og gekk upp á hæð
eina, þar sem hann gat hugað
að þessu fyrirbrigði. Fjarlægðin
var of mikil til þess að geta
ákveðið frá hvaða fjalli skýið
kom; seinna varð ljóst að þetta
kom frá Vesúvíusi. Það er erfitt
að lýsa því nákvæmlega, því
skaut hátt á loft eins og risa-
vöxnu tré, er breiddi út ótal
greinar í toppinn. Skýið var ým-
ist ljóst eða dökkt, með blett-
um eins og það væri meira og
minna blandað mold 'Og ösku.
Frænda mínum, er jafnan hafði
áhuga á hverskonar vísindum,
þótti rétt að athuga þetta nán-
ar. Hann skipaði að gera skip
sjóklárt, og bauð mér far, en ég
kvaðst heldur vilja nota tím-
ann til náms. Um leið og hann
gekk út, barst honum boð frá
Rectino, konu Bassus, sem var
mjög óttaslegin vegna hinnar
yfirvofandi hættu, því að hús
hennar stóð rétt við rætur
Vesúvíusar, svo að undankomu-
leið var aðeins til sjávar. Hún
bað hann ákaflega, að bjarga
sér frá þessum ógnum. Hann
breytti frá sinni upphaflegu á-
ætlun, að athuga fyrirbæri þetta
vísindalega, en hætti nú lífi
sínu til bjargar nauðstöddum.
Hann bauð, að galeiðurnar
skyldu láta úr höfn og fór með
sjálfur, ekki aðeins til þess að
bjarga Rectinu, heldur og öllum
hinum, sem áttu heima á hinni
sólgylltu strönd. Hann hraðaði
nú sem mest hann mátti för
sinni til þessa staðar, er aðrir
flýðu unnvörpum. Hann var
hinn rólegasti og gerði athug-
anir um þennan hræðilega at-
burð.
Nú fór aska að falla á þilför
skipanna, og hún varð þéttari
og heitari eftir því sem nær
dró, þá féll vikur og steinar,
svartir, sjóðheitir og sprengdir
af eldi. Útfall varð geysimikið,
stóreflis stykki klofnuðu úr
björgunum og ultu niður á
ströndina.
Eftir augnabliks umhugsun,
hvort hætta skyldi á frekari til-
raunir, mælti Plinius til kap-
teinsins, sem hafði ráðið frá
landgöngu:
„Hamingjan fylgir þeim hug-
rakka, farið með mig til Pomp-
ejanus“. Hann var viss um, að
hann gæti fjarlægst hættustað-
inn, ef mótvindin lægði.
Frændi minn gekk nú á land
hjá vini sínum, faðmaði hann
að sér og hughreysti á allan
hátt, tók sér bað, til þess að
vinna bug á ótta hans með eigin
rósemi. Eftir baðið settist hann
að snæðingi og var hinn kátasti,
eða lést vera það. í þessu taili
gaus upp mikið eldhaf, eldsúl-
ur þutu hátt á loft úr Vesúvíusi
á ýmsum stöðum, og nætur-
myrkrið, sem var að skella á,
gerði skin eldsins enn áhrifa-
meira. Til þess að róa vin sinn,
fullyrti frændi minn, að bálið
stafaði af yfirgefnum bænda-
býlum, er væru að brenna. Hann
gekk nú til sængur og féll brátt
í fastan svefn; heyrðist þungur
andardráttur hans og hrotur í
næsta herbergi. Garðurinn um-
hverfis húsið fylltist nú svo
mj ög af ösku og vikursteini,
að honum mundi alls ekki und-
ankomu auðið, ef hann hyrfi
ekki úr herbergi sínu tafarlaust.
Var nú hrópað á hann, og fór
hann þegar til Pomejanusar og
fólks hans, er ekki hafði komið
blundur á brá. Þeir ræddu um
það, hvort hyggilegra mundi að
hafast við í húsinu eða flýja út
á víðavangi, því að nú tók hús-
ið að hristast ákaflega af hin-
um tíðu og hörðu jarðskjálfta-
kippum. Skókst það fram, og
aftur, eins og það væri að losna
af grunninum. Hins vegar stóð
mörgum ógn af vikurregninu
úti, en hann tók þó síðari kost-
inn, sem hinn skárri af tvennu
illu. Var þetta tillaga frænda
míns, eftir rólega athugun, en
óttinn einn réði afstöðu hinna.
Fólkið batt nú púða um höfuð
sín með léreftsræmum, til varn-
ar gegn steinfallinu. Var nú dag-
ur runninn, en myrkrið var svo
svart sem um nótt væri, en
menn lýstu sér með blysum og
öðrum ljósum. Var ákveðið að
halda niður til strandarinnar
og ganga úr skugga um, hvort
tiltækilegt væri að halda til
hafs, en svo var eigi því hol-
skeflur féllu án afláts að strönd-
inni. Frændi minn lagðist fyrir á
gamalt segl, og bað hvað eftir
annað um kallt vatn að drekka.
Brátt kom þar, að óþolandi
brennisteinslykt og eldtungur
rak fólkið á flótta enn um sinn,
og neyddi frænda minn til að
rísa á fætur. Hann reyndi að
fara að dæmi hinna, með hjálp
tveggja þræla, en allt í einu féll
hann dauður til jarðar •— ég
held, að eiturloftið hafi riöið
honum að fullu, því brjóstið var
veikt. Lík hans fannst daginn
eftir, óskaddað með öllu.“
Næst koma nokkrir kaflar úr
bréfum Pliniusar, er fjalla um