Heima er bezt - 01.12.1955, Page 18

370
Heima er bezt
Nr. 12
KOLBEINN GUÐMUNDSSON frá Úlfljótsvatni:
Bændur á Úlfljótsvatni 1788—1902
I. Gisli Eiríksson
Gísli var sonur Eiríks bónda
á Þjifu í Ölfusi, Brynjólfssonar,
lögréttumanns á Ölfusvatni í
Grafningi.
Eiríkur á Þúfu fékk Úlfljóts-
vatn, ásamt Villingavatni, í arf
eftir Brynjólf föður sinn; hann
keypti þær jarðir um 1720.
Leigði hann þær síðan ýmsum
ábúendUm, þar til Gísli flutti
þangað árið 1788. Áður hafði
hann búið í 4 ár á Þúfu. Faðir
hans var þá andaður og fékk
Gísli Úlfljótsvatn og Villinga-
vatn í arf eftir hann. — Þeir,
faðir hans og afi, hafa verið vel
efnaðir.
Gísli Eiríksson flytur að Úlf-
ljótsvatni árið 1788, eins og fyrr
er sagt, og býr þar til æfiloka,
1824, þá talinn 72 ára. Þegar
hann kom að Úlfljósvatni, mun
hjáleiga hafa verið þar í byggð.
En Gísli losaði hana bráðlega
og lagði jarðarnot þau, sem
henni höfðu fylgt, undir heima-
jörðina, og hefir það haldizt
síðan. Gisli bjó rausnarbúi eftir
því, sem þá gerðist. Hafði hann
í seli á Selflötum, nálægt því,
sem Grafningsréttir eru nú.
Byggði hann þar stóra fjárborg,
syðst á Landabrúnum, vestur af
Ýrafossi. Stekkjatún setti hann
skammt fyrir ofan Ljósafoss.
Rústir af þessum byggingum
sjást enn. Svo á vorin lét hann
kerlingu vera í tjaldi, nálægt
fjárborginni, sem gætti þess, að
fénaður frá öðrum, gengi eigi á
sitt land. Mjaltakona, sem var
í selinu, átti að vera komin til
heyskapar við Dælur um dag-
mál, það er um hálftíma gangur
frá selinu. Ég heyrði gamalt
fólk segja, að hann hefði þótt
vinnuharður, en vistin með
ágætum, svo ekki varð betra á
kosið, eins og fólkið orðaði það,
enda var Gísli vel efnaður, því
að lausafé eftir foreldra Gísla
var mikið. Ekki mun Gísli hafa
gert neinar verulegar jarða- og
húsabætur. Á Úlfljótsvatni sést
fyrir allmiklum áveitumann-
virkjum og varnargörðum, en
það mun allt vera miklu eldra.
Líklega er sumt af því frá forn-
öld.
Kona Gísla hét Margrét Þórð-
ardóttir, fædd á Stórahrauni á
Eyrarbakka. Um hana heyrði ég
ekki annað, en að hún hefði
verið dugnaðar- og myndar-
kona. Hún andaðist hjá Þórði
syni sínum árið 1836, 75 ára
gömul.
Þau hjón áttu 11 börn, mörg
þeirra dóu á unga aldri, en
nokkur komust til þroskaaldurs.
Ingibjörg, dóttir þeirra, varð
elzt. Hún var fædd 1797 og and-
aðist 1880. Hún bjó allmörg ár
á Litla-Hólmi. Maður hennar
hét Ólafur Þóroddsson. Þau
hættu búskap 1861. Ólafur var
þá þrotinn að heilsu, og efni
þeirra lítil. Hann fór þá að
Villingavatni og dó þar 1868, 55
ára gamall. Ég sá Ingibjörgu
einusinni, þá var hún niður-
setningur á Bíldsfelli. Ég var
þá 7 ára, foreldrar mínir bjuggu
í Hlíð, sem er næsti bær við
Bíldsfell. Ég var látinn reka á
eftir kú, en vinnukonan, Vilborg
að nafni, leiddi kúna. Þetta var
í ágætu veðri og ferðin gekk vel.
Við komum að Bíldsfelli og okk-
ur var boðið inn og látin setjast
upp á baðstofuloft. Þar var eng-
inn heimilismanna fyrir, nema
gömul kona, sem sat þar á rúmi
með prjóna í norðurenda bað-
stofunnar. En við vorum látin
setjast á rúm í suðurendanum.
Þegar við vorum sezt, tekur hún
sig upp og kemur til okkar og
fer að tala við Vilborgu, og tjá
henni hvað hún sé orðin hrum
og af sér gengin, enda kvaðst
hún verða 83 ára á komandi
hausti. Vilborg kvað það vera
náttúrlegt að henni væri farið
að fara aftur, þvi það færi svo
fyrir öllum, sem næðu svo háum
aldri. Hún sagði, að afturförin
væri ekki eingöngu ellinni að
kenna, heldur miklu fremur ó-
nýtu viðurværi. Fæði það, sem
fQlk byggi við nú á dögum væri
svoddan léttmeti, að það væri
engin von að fólk þrifist af því,
aðalmaturinn væri mélmatur og
kál, gulrófur og kartöflur. Kjöt
væri ekkert langan tíma ársins.
Fiskæti væri ekkert annað en
þorskhausar. Þetta hefði verið
allt öðruvísi á sínum uppvaxt-
arárum og langt frameftir
sinni ævi. Fjárkláðanum hefði
verið kennt um breytinguna. Nú
væri hann um garð genginn,
sauðfé væri nú orðið eins
margt og það var fyrir kláðann,
en það sæi enga staði. Máli
sínu til sönnunar togaði hún
upp ermina á öðrum hand-
leggnum og sýndi Vilborgu og
sagði, að þarna sæi hún hvað
holdgrönn hún væri. Ekkert
væri eftir nema sinar og bein. í
þessu kom einhver upp stigann.
Þá hætti hún talinu og gekk til
rúms síns og settist þar. 7. nóv.
um haustið andaðist Ingibjörg
Gísladóttir. Hún lifði langlengst
af systkinum sínum. Ég heyrði
fólk segja, sem mundi þá tíð,
þegar þau, Ingibjörg og Ólafur
bjuggu á Litla-Hálsi, að fólki
hefði þótt gott hjá þeim að
vera, bæði hvað matarvist og
viðmót snerti.
H.
Þórður Gíslason.
Þórður Gíslason tók við búi af
föður sínum, Gísla Eiríkssyni,
vorið 1823. þá var heilsa Gísla
farin að bila, og andaðist hann
rúmu ári síðar.
Kona Þórðar var Sigríður
Gísladóttir frá Villingavatni.
Þau giftust 23. júní 1823. Sig-
ríður var rausnarkona, gáfuð og
mikil búkona. Þórður var
hæverskur maður hversdags-