Heima er bezt - 01.12.1957, Side 29

HEIMA ___________
bL bókahillan
Kalcvala. Karl Isfeld íslenzkaði. Fyrri hluti. Reykjavík
1957. Menningarsjóður.
Ljóðabálkur þessi er ein hin dýrasta eign finnsku þjóðarinnar.
Efni hans eru fornar sagnir, sera ókunn skáld settu í ljóð, er lifað
hafa þar á vörum alþýðu aftan úr grárri forneskju, verið sögð
þar og sungin líkt og vér lásum og sögðum fornsögur vorar og
goðakvæði. Framsetning öll er með þeim seiðandi blæ, sem vér
þekkjum svo vel frá þulum vorum og þjóðkvæðum. Þau orka á
hugann líkt og hið fegursta úr dönsum vorum hinum fornu og
viðlögum, en eru þó um leið þrungin kynngimagni Eddu og
fornaldarsagna. Eins og getið var, eru þetta þjóðkvæði ókunnra
höfunda, sem safnað var og steypt saman í heild og fáguð af vís-
indamanninum og skáldinu Elíasi Lönnrot fyrir rúmri öld. Talið
er, að áhrif þeirra á finnska þjóðernisvakningu hafi verið svipuð
og Fjölnis var meðal vor. En að skáldskapargildi og menningar-
verðmætum hefur þeim verið jafnað til sjálfra Eddukvæðanna og
kviða Hómers.
Enda þótt vér á undanförnum árum höfum haft allmikil skipti
við Finna, hafa kvæði þessi, sem eru kjarninn úr þjóðlegum bók-
menntum þeirra, verið oss lítt kunn. En fyrir nokkru hóf Karl
ísfeld að snúa þeim á islenzka tungu, og kom þetta fyrra bindi
þeirra út í sumar samtimis heimsókn forseta Finna.
Ekki verður ofsögum sagt af því, hvert erfiði það er að snúa
kvæðum þessum á islenzkt mál. Bragarhátturinn er allerfiður,
bundinn og viða með hendingum, likt og dróttkvæður háttur.
Freistingin til að nota tyrfið orðaval og myrkar kenningar er
mikil, til þess að halda réttri kveðandi, enda ekki tiltökumál i
fornum sögukvæðum. En þýðandinn fellur ekki í þá freistni.
Kveðandin er létt og leikandi, og fer hann þar á kostum máls og
hrynjandi. Hins vegar verður ekki sagt um, hversu nákvæmlega
orðalag frumkvæðisins er þrætt. En það, sem mest er um vert er,
að lesandinn finnur hvergi, að um þýðingu sé að ræða, heldur að
hér væri frumort á íslenzkri tungu um erlent efni, sem oss er þó
engan veginn fjarskylt. Og trúað gæti ég því, að þegar fram liðu
stundir yrði þessu þýðingarafreki Karls Isfelds jafnað til afreka
þeirra séra Jóns á Bægisá, Sveinbjarnar Egilssonar og séra Matt-
híasar.
Hefði Kalevala i þessum búningi komið út fyrir svo sem 50—60
árum, er ég sannfærður um, að hún hefði orðið ein af vinsælustu
bókum íslenzku þjóðarinnar. Kvæðin hefðu verið lesin og lærð,
rauluð og kveðin við dagleg störf, og á skömmum tima orðið eign
alþjóðar likt og Friðþjófs kvæði Tegnérs í þýðingu Matthiasar.
Cuðmundur Frímann: Söngvar frá sumarengjum.
Akureyri 1957.
Guðmundur Frímann er löngu fastmótað skáld. Um formfegurð
hans og haglega meðferð ljóðs og efnis verður ekki deilt, til þess
er listahandbragðið of skýrt. Hinu verður ekki neitað, að harpa
hans á ekki fjölbreytilega tóna. En því betur eru þau lög leikin,
sem með er farið. Helztu yrkisefni hans eru fyrirbæri náttúrunn-
ar, vor, sumar og haust með svipbrigðum þeim, er sveitalífið gef-
ur þeim hverju sinni. Og lengstum eru ljóð hans blandin trega og
þrá. Annar þáttur ljóðagerðar hans er að minnast ýmissa olnboga-
barna þjóðfélagsins, sem orðið hafa úti á hjarni mannlifsins og
endað líf sitt með voveiflegum hætti. Litlar annálsgreinar, sögu-
slitur eða minningabrot verða honum þá efniviður, sem hann
handleikur og smíðar úr af mikilli kunnáttu og hagleik. Gerir
hann oft mikla sögu og ógleymanlega mynd af furðulitlu efni.
En þótt G. Fr. geri þannig oft haglega listasmíð úr þessu brota-
silfri minninganna, þá tekst honum að jafnaði betur, er hann
yrkir um sumarengin i samhljómi við lindir og læki. Náttúra
æskustöðvanna er sem hluti af honum sjálfum, sem hann saknar og
þráir og unir við að skapa af nýjar og nýjar myndir, líkt og mál-
arar festa breytilega liti ljóss og sktigga á léreft sín af sama við-
fangsefninu, sem þó verður alltaf nýtt i nýrri mynd. Og slík er
list G. Fr. Tökum t. d. Kóngsbænadagskvæðið eða Lítið haustljóð.
Ég efast um að frjóangan og lífi vorsins eða andstæðu þess, haust-
inu, með litaskrúði annars vegar en dánarfölva á hinu leitinu,
verði betur lýst. En þannig mætti lengi telja.
Mér fór sem fleirum við síðustu bók G. Fr., Svört verða sólskin,
að sakna ýmiss þess, er fyrri bækur hans, og einkum Störin syngur,
gáfu fyrirheit um. Voru þar þó mörg kvæði góð. En með Söngvum
frá sumarengjum eru þau fyrirheit efnd.
Jakob Jóh. Smári: Við djúpar lindir. Rvík 1957.
Menningarsjóður.
Jakob Jóh. Smári var einn þeirra ungu skálda, sem lék á nýja
ljóðastrengi á fyrstu tugum aldarinnar. Fýrstu ljóðabók sína,
Kaldavermsl, gaf hann út 1920, þá rúmlega þrítugur að aldri og
fullmótaður sem skáld. Sú bók varð vinsæl og vel metin af öllum,
sem ljóð lásu og unnu þeim. Og nú, er hann nær fjórum áratug-
um seinna sendir aftur bók á markaðinn, mun henni fagnað af
öllum þeim, sem góðar bókmenntir kunna að meta, Enda er það
mála sannast, að þótt bók þessi sé mótuð af lífsreynslu hins aldr-
aða manns, er svo mikil birta og heiði yfir henni, eins og um
æskuljóð væri að ræða.
En eitt af þvi, sem einkennir alla ljóðagerð Smára er hið rólega
heiði og fegurð, sem yfir henni hvílir. Hann fágar svo ljóð sín, að
þar finnst ekki blettur né hrukka. Hann leikur sér að hinum
vandasömustu háttum, eins og t. d. sonnettunni, sem fáir eða
engir íslendingar hafa eins vel kunnað með að fara. Litaskynjan
hans er einkennilega næm, og hann fellir svo liti að ljóðaefni
sínu, að unun er að. Hann fer aldrei með hávaða né orðaglaum.
Oft mætti ef til vill likja ljóðum hans við lygnan, þungan straum,
þar sem sólargeislarnir léku f vatnsfletinum, eða ef til vill við
hinar djúpu uppsprettur, eins og hann einkennir hina nýju bók
sína. Eins og hin svalandi uppspretta kemur úr djúpinu, svo leit-
ar J. J. S. djúpt i mannshugann, kvæði hans eru þrungin hugsun
og mannviti. En mest er þó vert um lifsskoðun þá og boðskap
þann, sem hann flytur þjóð sinni. Lífsskoðun hans er heið og
hrein, reist á trúarvissu. Boðskapur hans er mannúð og bjargföst
trú á sigur hins góða og rétta, trú á guðseðlið ódauðlega i hverri
mannssál. Sú trú og réttlætið eru leiðarstjörnur skáldsins. Og hann
vill flytja oss öllum þennan boðskap, og hann gerir það á ljúfan
og listfengan hátt. Þess vegna munu Ijóð hans lifa.
Heima er bezt 413