Heima er bezt - 01.03.1959, Qupperneq 9

HALLDÓR ÁRMANNSSON:
Lœknisvitjimarferh fyrir nmmtíu árum
Pað er eldra fólki enn í fersku minni, hvað oft
var erfitt héðan úr Borgarfirði eystra að ná til
læknis þegar með þurfti og þeir sátu einhvers
staðar uppi á Fljótsdalshéraði, og ekki var held-
ur kominn sími hingað, svo að hægt væri að hringja
til læknisins og fá hann til þess að koma á móti þeim,
sem sendur var eftir honum. Á stundum þurfti jafnvel
að vitja læknisins alla leið inn að Brekku í Fljótsdal, og
einnig var þá vitjað læknis til Seyðisfjarðar. Og jafnvel
hefur þurft alla leið suður á Eskifjörð eftir lækni til
konu í barnsnauð hér í Borgarfirði. En það mun hafa
verið nálægt miðjum sjöunda áratug síðastliðinnar aldar.
Til þessara ferða hefur því jafnan verið reynt að velja
þá menn, sem áttu flesta þá kosti, sem nauðsynlegir eru
langferðamanni; en þeir eru: áræði, þrek, léttleiki og rat-
vísi, ásamt þó hyggindum og gætni, sem ekki ósjaldan
eru alveg eins nauðsynlegir ferðamanni og þeir fyrr-
töldu.
Það væri í mesta máta ósanngjarnt að segja annað en
að þeir, sem hafa valizt til þess hér úr Borgarfirði að
sækja lækna og meðul, þegar þess hefur þurft við, hafi
reynzt vel og sumir með ágætum. Má segja, að á slíkum
ferðalögum hafi menn á stundum gengið af sér hálf-
dauðum, og þannig fómað sjálfum sér vegna náungans,
þegar í nauðirnar hefur rekið, og lífsnauðsyn hefur
verið að leita læknishjálpar.
Til þess að gefa yngra fólkinu — sem auðvitað man
skemmra til baka, en það eldra — hugmynd um mismun-
inn á því, sem var og er í þessum efnum, ætla ég að
rekja slóð einnar slíkrar ferðar, og gef nú heimildar-
manni mínum, Jóni Þorsteinssyni bónda á Gilsárvöllum
orðið.
„Það var á jólaföstunni árið 1907, að ég var fenginn
til að fara þá ferð, sem nú slcal nokkuð frá greint:
Guðmundur heitinn Einarsson trésmiður, (albr. Guð-
mundar Einarssonar þess, sem frægastur hefur orðið
fyrir grenjavinnslu á Vestfjörðum), sem flestum Borg-
firðingum var að góðu kunnur, var þá nýlega fluttur
hingað í sveitina með fyrri konu sína, Sigríði, og voru
þau þá fyrir skömmu gift, og var heimili þeirra á Ósi
(tilheyrandi Bakkagerðisþorpi). Eins og lög gjöra ráð
fyrir og oftast verður með ung hjón, kom þar, að Sig-
ríður kona Guðmundar lagðist á gólf — eins og það var
orðað í gamla daga, þegar konur ólu börn sín —. Ljós-
móðir var þá í Borgarfirði Þórunn Gísladóttir í Brúna-
vík. Hafði hún gegnt hér ljósmóðurstörfum í nokkur
ár og einnig suður í Skaftafellssýslu — en þaðan var hún
ættuð — og ávallt haft heppnina með sér, þótt ólærð
væri og búin að taka á móti börnum í hundraða tali, og
æfinlega reynzt kjarkmikil, lagin og ráðagóð. Það skal
þó ekki fullyrt hér, að Þórunn hafi aldrei í líku tilfelli
og hér frá greinir, þurft að leita til læknis, en þeir voru
ekld allstaðar á næstu grösum í þá daga. En í þetta skipti,
sem hér um ræðir, varð auðsjáanlega ekki umflúið að
sækja lækni.
Var nú farið að leitast fyrir um að fá mann eftir lækn-
inum, en í það skipti, sem hér um getur, gekk eitthvað
ekki greiðlega að fá í Bakkagerði mann til ferðarinnar,
svo Guðmundur sendi inn að Gilsárvöllum til Jóns
bónda Stefánssonar, og biður hann að ljá sér mann eftir
lækninum, en hann átti þá heima á Hjartarstöðum í
Eiðaþinghá.
Nafni minn hafði ekki aðra til að senda í ferð sem
þessa en mig, og vár ég vakinn upp nýsofnaður, og
spurður, hvort ég vildi gefa kost á að sækja lækninn, og
játti ég því og fór að nudda stírumar úr augunum og
hraða mér í fötin. Bjóst ég nú af stað í skyndi, og var
kominn af stað kl. eitt eftir miðnætti. Lagði ég til Sanda-
skarða upp frá Hólalandi. Veður var stillt og vægt frost,
tunglslýsi var ekki, en nokkrar stjömur sáust, svo ekki
var með öllu niðdimmt. Gengi var allgott, en þó hörku-
blettir á gömlum fönnum.
Sóttist mér nú ferðin allvel, en fór þó ekki hraðara en
mér fannst ég mundi geta haldið út með alllengi. Eftir
að ég kom niður úr Sandadalnum, tók ég stefnu, sem
mér fannst mundi vera fyrir ofan Ánastaði, inn og ofan
hálsana; var þá dimmt af nótt, og vissi ég ekki fyrr til
en ég rak fótinn í eitthvað. Fór ég nú að athuga, hvar
ég mundi vera staddur, og komst að raun um, að ég stóð
á tóftarbroti, rústum af býli, sem fyrir fáum árum hafði
verið yfirgefið og nýlega alveg fallið saman í rúst. Býli
þetta var rétt fyrir utan Hamragerði og hafði heitið
Klappargerði, byggt líklega einhvem tíma á tímabilinu
frá 1890-1895.
Þó ég væri hér að flýta mér, ruddust samt inn í huga
minn minningar um þetta fallna býli, sem þá skömmu
áður, eða rétt fyrir aldamótin síðustu, hafði verið heim-
kynni fátækra hjóna eða persóna, sem bjuggu saman
eins og hjón. Þau hétu Túnis og Sigurlaug. Höfðu þau
byggt upp þetta býli af litlum efnum. Þetta vom fjögur
hús, baðstofa, bæjardyr, eldhús og búr. Baðstofan var
byggð með árefti, líkt og úthýsi, eða eins og fátækleg-
ustu hreysum hefur verið lýst frá fyrri tímum. Öll voru
þessi hús hlaðin úr torfi. Eftir að vegghæðin var komin
var hlaðið á sig, sem kallað var, og þökin hlaðin saman
með jöfnum halla, þannig að þau hlóðust saman í mæn-
inn, svo nálega þurfti ekkert af spýtum í svona bygg-
ingu, enda talið, að sá trjáviður, sem notaður var þama
Heima er bezt 85