Heima er bezt - 01.03.1959, Page 11

ÁRNl ÁRNASON FRÁ GRUND:
Frá Tyrk faráni og
HERFYLKINGU VESTMAN N AEYJA
N i ð ur l a g.
Eins og áður er getið eltu Tyrkir fólkið um allt t. d.
í Herjólfsdal og Fiskhella og virðast óvíða hafa hikað
eða hopað fyrir brekkum og björgum. Fiskhellar eru
hátt fjall, sem trjónar sig eins og húsburst í laginu um
70 faðma í loft upp. Það er með mörgum hillum og
bekkjum, sem hægt er að fara laust um og allhátt upp í
bergið, sem er móberg og vel fast. Einnig eru nokkrar
hillur, sem ekki verður komizt á nema að síga á þær
ofan frá. Á hillum þessum hafa Eyjamenn til forna
hlaðið byrgi úr blágrýtishnullungum og þurrkuðu þar
inni fisk sinn. Var þetta ærin fyrirhöfn, en fiskur þótti
með afbrigðum góður og vel verkaður í byrgjum þess-
um og þá hefur fyrirhöfnin þótt borga sig.
Upp um hillur þessar leyndist margt fólk í Tyrkja-
ráninu og þá aðallega kvenfólk, sem komið var þangað
í mesta flýti undan Tyrkjum, er þeir æddu yfir byggð-
ina sunnan frá. En einnig þarna fundu þeir fólkið. Kom-
ust þeir upp á neðstu hillurnar og skutu þaðan á efri
hillurnar, og féll margt fólkið dautt eða helsært til jarð-
ar úr mikilli hæð. Á einni hillunni var stúlka, sem þeir
gátu þó hvorki komizt upp til eða hæft hana með skot-
um og urðu að hætta við svo búið. Er líklegt talið, að
hún hafi verið á svonefndri Þorlaugargerðis hillu, þar
sem samnefnt býli fyrir ofan Hraun átti fiskbyrgi.
Stúlka þessi komst sem sagt undan, en á pilsfaldi henn-
ar voru 18 kúlugöt frá skotum Tyrkjanna, svo nærri
hefur hurð skollið hælum hennar.
Hellir einn stór er í Stórahrauni suður af Herjólfs-
dal. Er sagt að þar hafi 100 manns falizt í Tyrkjarán-
inu og komizt af, og heitir hann síðan Hundraðsmanna-
hellir. Hann er mjög vandfundinn og líklega ófinnan-
iegur af ókunnugum, þar eð lítið ber á honum frá um-
hverfinu. Eyjamenn hafa snemma tekið mið af hellin-
um á sama hátt og fiskimenn af fiskimiðum og miðast
hann þannig: „Hanahaus beri í Halldórsskoru, en Há-
stein beri í Dönskutó.11 Miðaheiti þessi eru forn örnefni
í Eyjum. Hanahaus er efsti hnjúkur eyjarinnar Hani,
sem er miðeyjan af Smáeyjum vestan Dalfjalls, en
Halldórsskora er mikill lundaveiðistaður og mjög tæp-
ur og ægilegur bjargvegur á suður og vesturöxl Dal-
fjalls. Hásteinn er stór jarðfastur blágrýtisdrangur í
brekkunni sunnan undir Hánni við veginn inn í Herj-
ólfsdal, en Danskató stór grashilla eða bekkur sunnan
í Eleimaldetti gegnt Dönsku húsunum, og verpir mikill
fýll á bekk þessum, sem sigið er á eða farið á lærvað
til fýla og eggjatekju.
Hvað stærð Hundraðsmannahellis við kemur gæti vel
staðizt að þar hefðu 100 manns falizt með góðu móti,
og það verið öruggur felustaður. Og þar eð líkur benda
til að um 230 manns hafi komizt undan Tyrkjum og
hér þá verið allt að 500 manns 1627, væri ekki óhugs-
andi að sögnin um helli þennan hefði við rök að styðj-
ast. Hefðu þá um 130 manns átt að felast annars stað-
ar í Eyjunum og gæti það vel hugsazt.
Nú er hellir þessi aðeins svipur hjá sjón, því mjög
hefur borizt inn í hann af sandi og mold svo hann getur
varla kallazt umferðafær. Hafa Eyjamenn lítinn sóma
sýnt honum, sem landfræðilegum stað og frægum úr
sögu Tyrkjaránsins a. m. k. af orðrómi.
Annars eru sumir Eyjamanna, sem vilja heimfæra
sögnina um hellinn til ráns Johns Gentlemanns. Er sagt
að hann og ránsflokkur hans hafi verið við rán í Eyjum
í hálfan mánuð, rænt öllu, sem hönd á festi, lifandi fé
og fjármunum, en engan drepið þrátt fyrir miklar ógn-
anir með byssum og öðrum vopnum. Væri í þessu sam-
bandi hægt að hugsa sér, að þá hafi fólk flúið í Hundr-
aðsmannahelli og falizt þar, því mjög mikill felmtur
Fiskhellanef.
Heima er bezt 87