Heima er bezt - 01.03.1959, Blaðsíða 19

er Ólafur, en svo heita þá 992 menn. Algengast er nafnið
á Suðurlandi, í Barðastrandar- og ísafjarðarsýslum. Árið
1910 hefur nafnið náð enn meiri útbreiðslu, er komið í
fjórða sæti og orðið algengara en Magnúsar-nafn, eins
og fyrr segir. Þá bera þetta forna heiti 1352 menn.
XIII.
Algengustu karlmannanöfn árið 1855, næst þeim fimm
nöfnum, sem þegar hafa verið talin, eru þessi: sjötta
Einar, sjöunda Bjarni, áttunda Árni, níunda Gísli, tíunda
Björn, ellefta Kristján, tólfta Þorsteinn. Árið 1910 er
röðin mjög lík, nema hvað Kristjáns-nafn er komið úr
11. og upp í 6. sæti og Jóhanns-nafn úr 15. og í 9. sæti.
Hins vegar hefur Þorsteins-nafn fallið úr hópi tólf
algengustu nafnanna. — Nöfnin Einar, Gísli, Björn og
Þorsteinn hafa tíðkazt hér á landi allt frá landnámstíð.
Bjarni og Árni eru heldur yngri, en koma þó fyrir
þegar á 10. og 11. öld. Nöfnin Jóhann og Kristján eru
erlend að uppruna, og bæði tiltölulega ung hér á landi.
Jóhanns-nafn hef ég ekki fundið á íslenzkum manni
fyrr en á 17. öld. Hinn fyrsti íslendingur, sem mér er
kunnugt um að svo hafi heitið, er séra Jóhann Jónsson,
er lengi var prestur á Brjánslæk og síðast í Otradak
Hann andaðist árið 1696, þá sagður 71 árs gamall, ætti
því að vera fæddur um 1625.
Kristjáns-nafn er ennþá yngra hér á landi. Að vísu
er hér á 16. öld getið manna með þessu nafni, en þeir
eru allir erlendir. Kristján hét hirðstjórasveinn á Bessa-
stöðum fyrir og um 1540. Hann var þýzkur að kyni.
Danskir voru þeir Kristján skrifari, hinn alræmdi um-
boðsmaður hirðstjóra um miðbik 16. aldar, og Kristján
ViIIadsson, er var rektor í Skálholti 1567—1570, síðar
prestur á Helgafelli. Fyrsti maður af íslenzku bergi
brotinn, sem mér er kunnugt um að skírður hafi verið
Kristján, var séra Kristján Bessason á Sauðanesi, fæddur
um 1679, því að talinn er hann 24 ára í manntalinu 1703.
Þarf ekki að leita lengi að því, hvaðan nafnið er komið.
Móðir séra Kristjáns var Sigríður, dóttir Jóhanns nokk-
urs, dansks manns, er bjó um hríð í Syðri-Vík í Vopna-
firði. Jóhann þessi hinn danski var Vilhjálmsson, Krist-
jánssonar. — A 18. öld tekur Kristjáns-nafnið að breið-
ast hér nokkuð út, og alla 19. öldina fer Kristjánum
stöðugt fjölgandi, unz þeir árið 1910 eru orðnir 1178
og heitið Kristján sjötta algengasta karlmannsnafn á ís-
landi.
Athyglisvert er það, að mörg góð og falleg nöfn af
norrænum uppruna, sem mjög hafa tíðkazt fyrr á tím-
um, eru árið 1855 sáralítið notuð cða finnast jafnvel
alls ekki. Ber það þess ljósan vott, hversu smekkur
manna var afvegaleiddur, að mörg hin fornu nöfn verða
algerar hornrekur á sama tíma sem börn eru hundruð-
um saman skírð nöfnum með endingunum -lína, -ína
og -ía, erlendum hcitum úr riddarasögum og rímum og
samsettum nöfnum á borð við Guðrúnbjörg og Hrein-
grét. Samanburður á nafnaskrá sýnir, að sum hin nor-
rænu heiti, sem litlu eða engu gengi eiga að fagna 1855,
eru aftur farin að tíðkast nokkuð árið 1910. Skal ég
nefna þess nokkur dærni. Árið 1855 heitir enginn ís-
lendingur eftirtöldum nöfnum: Flosi, Friðþjófur, Glúm-
ur, Héðinn, Hrafnkell, Jökull, Leifur, Steinþór, Örn.
Þessi nöfn koma öll fyrir árið 1910, sum orðin nokkuð
algeng, einkum Steinþór. Eftirfarandi nöfn eru árið
1855 aðeins borin af einum manni: Áskell, Baldur, Barði,
Búi, Hallfreður, Yngvi, Þórir. ÖIl eru nöfn þessi orðin
tíðari árið 1910, og heitin Baldur og Þórir nokkuð al-
geng. Þá vekur það sérstaka athygli, að nafnið Ingólfur,
heiti fyrsta landnámsmannsins, skuli vera nálega gleymt
og grafið um miðja 19. öld. Það nafn bera árið 1855 að-
eins tveir menn, báðir í Húnaþingi. Árið 1910 heita 166
menn Ingólfs-nafni, og er það þá til í öllum sýslum
landsins og kaupstöðum, nema Vestmannaeyjum. Er
líklegt, að þúsund ára afmæli íslandsbyggðar árið 1874
hafi átt allverulegan þátt í því að endurvekja þetta forna
heiti. Annað nafn, sem um skeið var nálega horfið úr
málinu, var Kjartan. Gætir þess afar-lítið í manntalinu
1703, þótt því bregði að vísu fyrir. Árið 1855 heita þessu
nafni 37 menn. Árið 1910 eru þeir, sem nafnið bera,
orðnir 182. — Gunnar og Haraldur eru hvort tveggja
fátíð nöfn árið 1855, en komast bæði til vegs á síðari
hluta aldarinnar. Haralds-nafnið báru aðeins 14 íslend-
ingar er eldri skrárnar eru gerðar, en 259 heita svo 55
árum síðar. Nöfnin Ásgeir og Hjörtur eiga og rnjög
vaxandi gengi að fagna á þessu tímabili.
XIV.
Þessu næst skal getið fáeinna norrænna nafna, þar sem
gætir þveröfugrar þróunar: nöfnin eru nokkuð tíðkuð
um miðbik 19. aldar, en lítt eða ekki árið 1910. Eru það
flest ágæt nöfn, og ekki auðvelt að sjá, hvers þau hafa
átt að gjalda. Einkum eru það eftirtalin nöfn, sem fækk-
að hefur mjög á umræddu tímabili: Bessi, Brandur, III-
ugi, Ormur, Þorlákur.
I þessu sambandi er rétt að vekja athygli á því, að
alþýða manna á 19. öld mun hafa haft ótrú á sumum
fornmannanöfnum, einkum hafi hetjumar, sem þau
báru, verið ólánsmenn í lífinu. Menn héldu, að börnum
mundi standa einhver ógæfa af slíkum nöfnum. Er þetta
ef til vill skýring á því, að nafnið Grettir kemur hvorki
fyrir árið 1855 né 1910. Hins vegar er það nafn til nú.,
Hitt kemur væntanlega engum á óvart, þótt nöfn eins
og Mörður og Hrappur hafi dáið út. Njála hefur séð
fyrir því.
XV.
Þá skal vikið að hinum algengustu kvennaheitum.
Af þeim er Guðrím langtíðast. Árið 1855 ber áttunda
hver kona þetta nafn, alls 4363 konur. Árið 1910 voru
Guðrúnar 4620. Hétu 10.5 af hundraði allra kvenna í
landinu svo.
Annað algengasta kvenmannsnafnið er Sigríður. Það
heiti bcra árið 1855 2640 konur og 3605 konur árið 1910.
Þar næst eru nöfnin Margrét, Kristín og Ingibjörg —
Heima er bezt. 95