Heima er bezt - 01.08.1959, Síða 10

STEFÁN ÁSBJARNARSON, Guðmundarstöðum:
Farið yfir Smjörvatnsnei^i
'S / illi Vopnafjarðar og Jökuldals er fjallvegur-
^ / inn Smjörvatnsheiði, sem var allfjölfarin leið
y fram um árið 1920. Á þeim árum verzluðu
Jökuldælingar nokkuð við Vopnafjarðar-
kauptún og ráku þangað fé í kaupstað, það er að segja
ráku fé norður yfir Smjörvatnsheiði á haustin til slátr-
unar. Stundum urðu þessar lógunarferðir hrakninga-
samar, því heiðin er bæði hálend og hrjóstrug, grýtt og
nærri 40 kílómetra leið bæja á milli. Veðrasöm er hún
og mjög, einkum í norðanátt. Varð því til mikilla úr-
bóta sæluhúskofi, sem Bjömes heitinn símaverkstjóri
reisti á miðri heiðinni. Veitti hann mörgum vegfarend-
um skjól. Þar var einnig sími. Nú er þessi kofi fyrir
löngu þaklaus orðinn, því síminn var fljótt lagður nið-
ur á heiðinni, vegna þess að staurarnir þóttu standast
illa veðrahaminn þar efra, en á hinn bóginn kostnaðar-
samar viðgerðir á staurum og streng. Dagar kofans
voru þá um leið taldir. Þakið fauk út í veður og vind
en veggirnir munu enn standa af sér mörg veður, því
þeir eru hlaðnir lárétt úr símastaurum, sem lagðir eru
hver ofan á annan og járnbundnir saman til horna og
fyrr mun margur steypuveggurinn molna en staura-
veggur þessi fúna sundur. Um sæluhúsið skiptast leið-
irnar þegar farið er úr Vopnafirði austur yfir heiði.
Leiðin til vinstri liggur austur í Fossvelli í Jökulsár-
hlíð, sem er næsti bær við heiðina að austan. Er hægt
að fara alla leið í Fossvelli með staurum, sem enn
standa allþétt með köflum, þó eyður séu nú allvíða
orðnar í stauralínuna. Verða þessir strjálingsstaurar
því vegvísar ef á þarf að halda, enn í dag, ef ekki er
um mjög dimmt veður að ræða. Þótti hverjum þeim
manni vel borgið yfir heiðina, sem gat farið með staur-
um í hvernig veðri sem var, meðan símaleiðin lá milli
Sunnudals í Vopnafirði og Fossvalla. Höfðu menn orð-
ið úti á þessum slóðum fyrrum.
Hin leiðin, sem liggur til hægri frá sæluhúsinu, er
öllu vandrataðri. Er-þar ekki um aðra vegvísa að ræða
en nokkrar strjálar vörður, sem þarf að leita að í alla-
vega krókum og útafbrigðum þó ekki sé nema mein-
laus þoka, sem er mjög tíð á Smjörvatnsheiði, þó bjart
sé beggja vegna heiðarinnar. Þessi leið er farin niður að
bænum Hofteigi á Jökuldal, sem er kirkjustaður þar í
sveit og áður prestsetur. Farið er í suður frá sæluhúsi
yfir norðari Vaðal, kvísl sem er aðdragandi Kaldár, sem
rennur í Jökulsá út í Hlíð. Leiðin, þegar yfir Vaðalinn
er komið, liggur fyrst um sinn eftir Hofteigsöldu, sem
er allhár urðarhryggur í suður og endar niður í Áföng-
um, sem er melbrekka austast í Öldunni. Hofteigsalda
er lengstum snjóber þó allt sé á kafi í snjó beggja vegna.
Hin ofsafengnu norðanveður, sem eru miklu hvassari á
austurheiðinni, skafa snjóinn af Öldunni og reka hann
á undan sér niður á Jökuldalsbrúnir. Þar fyrir neðan er
lengi stormahlé, einkum þegar kemur út um Hofteig.
Er Hofteigur ein mesta vildisjörð á Austurlandi. Þar
hefur löngum verið búið stórbúi. Til dæmis hafði Þor-
grímur Arnórsson, prestur frá 1848—1861, tæp 1500
fjár þar, enda er jörðin sérlega vel fallin til sauðfjárbú-
skapar vegna veðursældar og víðlendis. Þar hefur búið
nú í nokkur ár einyrkinn og stórbóndinn Karl Gunn-
arsson frá Fossvöllum, sem mun framfleyta flestu sauð-
fé á eins manns vinnu á landi hér, virðist hann einráð-
inn í að hefja hina fornu góðjörð til vegs og frama á
nýtímavísu með byggingum og ræktun.
Eftir áðurnefndri Hofteigsöldu ráku Jökuldæiir féð
í kaupstað á Vopnafjörð og fóru hana aftur austur með
björg í bú, sem borin var að haustinu á klyfjahestum.
Svo þurfti oft að skreppa norður yfir heiði á veturna,
til dæmis fyrir jólin og eftir meðulum, svo að segja í
hvaða illviðrum eða ófærð, sem verður oft með ólík-
indum þar efra. Þá varð heiðin sporadrjúg fótgang-
andi manni með þungan bagga á baki í kafaldsófærð
í skammdegi, vetrarhríð og náttmyrkri. Venjulega
gistu þessir menn á bæjunum undir heiðinni að norðan
nóttina áður en þeir lögðu austur yfir.
Pálmi Hannesson fór yfir heiðina í fyrsta sinn á sól-
björtum sumardegi og vel ríðandi, en lét þess getið í
landafræði-kennslustund, „að mörgum myndi þykja
hún löng“ og Árni frá Múla kvað:
En sá heiðar andskoti,
ekkert strá né kvikindi,
en hundrað milljón helvíti,
af hnullungum og stórgrýti.
En hinir þögulu vetrarferðamenn öxluðu sínar þungu
byrðar norðan heiðar og gengu hiklaust móti brekk-
unni, ófærðinni og vegalengdinni og hin óskráða saga
geymir nöfn þessara langþolnu burðarmanna af Dal:
Bræðranna Sigurbjörns járnhryggs og Guðmundar
beinatrölls, Pálma tréfótar, sem einfættur axlaði jafn
þungar byrðar og vöskustu heilfættir menn og Guðjóns
í Heiðarseli, sem lagði austur yfir heiðina frá Guð-
mundarstöðum á útmánuðum í ófærð, með mjölpoka á
baki og smávegis í öðrum poka fyrir og var hann þó
ckki mikill fvrir manni að sjá, en gæddur hinni ódrep-
andi seiglu 19. aldamótanna. Allir þessir menn og ótal
fleiri, sem báru þunga bagga austur yfir heiði og ofan
266 Heima er bezt