Heima er bezt - 01.08.1959, Blaðsíða 22

Systrastapi.
um öðrum þjóðlegum bókum. Þar er hver perlan ann-
arri fegurri, í alþýðlegum viðlögum og ljóðrænum
ævintýrum. Þar er hið fagra kvæði urn Tistram og
Isodd hina björtu. Þau unnast, en fá ekki að njótast,
og Isodd er öðrurn gefin. Tistram særist til ólífis í
bardaga en heldur þó lífi. Hann vill ekki, að nein önn-
ur græði sig en Isodd, hin bjarta frú. Skip er sent eftir
lienni og skal það tjalda fagurbláum seglum á heimleið-
inni, ef hún kemur með skipinu, en ella svörtmn. Isodd
hin svarta situr hjá Tistram. Hún ann þeim ekki sam-
funda. Þegar skipið nálgast, segir Isodd svarta, að það
tjaldi svörtum seglum. Þá sprakk Tistram af trega. Þeg-
ar Isodd hin bjarta leit Tistram látinn, hneig hún örend
til jarðar.------- „ekki skulu þau heldur njótast dauð,“
sagði þá hin svarta Isodd, og sitt hvorum megin kirkj-
unnar voru þau grafin. — En þá segir svo í kvæð-
inu:
„Runnu upp frá leiðum þeirra lundar* tveir.
Upp af miðri kirkjunni mættust þeir.“
Þannig náðu þau saman, sem meinað var að unnast
og njótast.
En hvað snerta þessar þjóðsögur, þjóðkvæði og ævin-
týr sjálfstæði þjóðarinnar? Er nokkurt samband milli
þjóðsagna, þjóðkvæða og ævintýra og sjálfstæðisbar-
áttunnar?
* Lundar það eru tré.
Ekki veit ég, hvort mér tekst að gera lesendum mín-
um ljóst, hvernig þetta samband er. Ég vil þó reyna
að skýra þetta.
Friðriksberg er útborg eða hverfi í stórborginni
Kaupmannahöfn. Um áttundi hluti borgarbúa á þar
heima. Sumarið 1923 dvaldi ég um tíma á Friðriksbergi.
Þá voru íbúar í þessu borgarhverfi rétt 100 þúsund, og
á íslandi voru íbúar þetta sama ár álíka margir eða um
100 þúsund.
Á Friðriksbergi voru nokkrar stórar verksmiðjur.
Margar stórar verzlanir og vörugeymsluhús. Nokkrir
barnaskólar. Mörg glæsileg og falleg íbúðarhús, fagrir
trjágarðar og steinlagðar götur. En þeir á Friðriksbergi
áttu engan Matthías Jochumsson, engan Jónas Hall-
grímsson, engan Hallgrím Pétursson og engan Jón Sig-
urðsson. Og þeir eiga engan Systrastapa með trega-
blandinni þjóðsögu. Þeir eiga heldur ekki nein klið-
mjúk þjóðkvæði, sém heilla hugann eins og fegurstu
sönglög. Þeir eiga heldur ekki nein háfjöll og jökla,
jökulár eða fossandi fallvötn.-----
Þetta tel ég muninn á þjóð og mannfjölda. í þessum
mun eru fólgin rökin fyrir tilveru smáþjóðanna.
Hin kliðmjúku þjóðkvæði, þjóðsögurnar spaklegu,
ævintýrin fögru, saga þjóðarinnar, minningar hennar og
ættstofn, allt eru þetta sterk rök fyrir tilveru smáþjóð-
ar og verðmæti sem aldrei mega glatast. Hverfi þjóð-
sagan, þjóðkvæðin og ævintýrin úr lífi þjóðarinnar, þá
er sjálfstæðið í hættu.
Ekki er hægt að skrifa um sjálfstæði smáþjóðar, svo
að ekki sé minnst á foringjann mikla, Jón Sigurðsson.
Enginn hefur fært þróttmeiri rök fyrir tilveru smáþjóða
en hann. Enginn skildi betur en hann muninn á mann-
fjölda og þjóð. Hann skildi hvert gildi saga hafði í
sjálfstæðisbaráttunni, þjóðsögurnar, ævintýrin og þjóð-
kvæðin.-------
Fimmtán ár eru ekki langur tími í lífssögu þjóðar.
Þessi fullveldisár íslenzku þjóðarinnar hafa verið ár
gjörbreytinga og framfara. Aldrei hefur þjóðinni liðið
jafnvel, og aldrei hefur þjóðin verið bjartsýnni. Góður
efnahagur og mikil lífsþægindi hafa lyft undir stórhug
og aukið framkvæmdaþrek. Inn eru fluttar stórvirkar
vélar, skip og skrautvörur, og jafnvel hugsjónir og
kenningar. Einn vill allt sækja í vestur, annar vill allt
sækja í austur. Hinn þriðji vill halda sig að hinum
norræna stofni. Læra af frændum vorum og nágrönn-
um. Um þetta er rætt og ritað og deilt. En eitt má
ekki gleymast. Allt, sem innflutt er, þarf að tengjast
við íslenzkar rætur, ef við viljum heita og vera sjálf-
stæð þjóð. Við verðum að eiga þrek og menningu til að
velja og hafna, en gleypa ekki nýmælin, eins og þorsk-
ur gleypir beitu.
Ég vil taka dæmi af tveimur trjáreitum til að skýra
málið.
Vorið 1912 fékk húsfreyjan að Stafafelli í Lóni
nokkrar þroskamiklar birkiplöntur frá Hallormsstað.
Hún gróðursetti þær framan við nýreist íbúðarhús
móti suðri og sól. Jarðvegurinn var mildinn og djúpur.
278 Heima er bezt