Heima er bezt - 01.08.1959, Side 11

á Dal, eru nú löngu liðnir, en heiðin geymir öll þeirra
gengnu spor.
Nú á dögum er heiðin fáfarin nema á haustin. Þá
sækja Vopnfirðingar fé sitt, það sem kemur fyrir í
fjallgöngum Jökuldælinga. Féð er sótt í Hofteigsrétt
oftast tvisvar til þrisvar á haustin og jafnan rekið norð-
ur eftir Oldunni, sem er skemmsta leið frá Hofteigi. En
ef vel viðrar að haustinu verður stundum beðið nokk-
uð lengi eftir fé úr síðustu leit Jökuldælinga, beðið
jafnvel fram eftir vetri, því þar eru heiðalönd víð og
vandsmöluð og öll fjallskil orðin þar lausari í reipun-
um en áður var, sem víðar nú á dögum, bæði vegna
mannfæðar og ýmissa anna þegar haustveðrátta er góð.
En ef haustar snemma að, smala norðanveðrin heiðina
flestum smölum betur og sópa fénu á undan sér ofan í
heimalönd á Jökuldal. Þá fara Vopnfirðingar norður
með 400 fjár úr fyrstu rétt í Hofteigi.
Haustið 1948 lögðum við Hallgrímur á Hrappsstöð-
um austur yfir heiði að sækja fé úr annarri göngu á
Jökuldal. Við fengum símaboð daginn áður um að féð
„væri til“ og geymt í Hjarðarhaga. Við urðum að fara
gangandi, því heiðin var orðin ófær hestum vegna snjóa,
enda orðið síðla hausts, kominn 25. október. Snjóalög
um veturnætur eru kallaðir „haustkálfar“ austur hér og
taldir boða góðan vetur. Þriðji aðilinn að þessari fjár-
sókn var Páll á Refsstað og ætlaði hann að láta mann
frá sér fylgja okkur á hestum svo langt inn á heiði sem
komizt yrði vegna færðar.
Morguninn sem við lögðum upp var norðaustan
jaglandi en úrkomulítið. Snjór var þá orðinn hestum
í kvið, niður um bæi, norðan undir heiðinni. Það mátti
því reikna með allmiklum snjó á heiðinni, sem liggur
allhátt yfir sjó. Hins vegar var talið að snjólaust mundi
vera austan á heiðinni og niður á Jökuldal, því útsynn-
ingurinn í Vopnafirði nær ekki nema austur að Hof-
teigsöldu þegar hann lætur minna. Segir nú eklci af
ferð okkar nema við sátum á hestunum meðan sætt var
unz hestfærið þraut við Steinku. Þar voru skaflar orðn-
ir hestum á miðjar síður og sneri fylgdarmaður okkar
þar við, en við héldum sem leið liggur upp á Þrívörðu-
háls um Kjötvörðuhraun og allan þennan annan áfanga
frá Steinku að Beinavörðu. Varða þessi stendur á miðri
heiðinni við Vaðlana, sem renna í Kaldá og eru þar
vatna og gangnaskil milli Vopnafjarðar og Jökulsár-
hlíðar og Jökuldals hins vegar. Léttangur var á leiðinni
frá Steinku að Beinavörðu, en ekki fórum við eins
hratt yfir og maður, sem hljóp þessa vegalengd á 20
mínum, utan við öll met, því hann skokkaði þetta á 19.
öldinni, áður en metöldin okkar hófst. Að góðra ferða-
manna sið stönzuðum við hjá Beinakerlingu og gripum
þar í okkur bita. Ekkert stórviðri á 20. öldinni hefur
fellt úr kerlingunni nokkurn stein, og þó er hún orðin
grábrún af elli. Eftir að hafa matazt, kvöddum við
gömlu konuna og héldum áleiðis upp á Ölduna. Veður
fór nú að gerast allrisjótt. Norðan stinningskaldi með
alldimmum éljum stóð í bak okkar, svo okkur skilaði
vel áfram á berangrinum þarna, hins vegar var það
hvasst að við töluðumst lítið við, þarna sem við geng-
um á slóðum fyrri kynslóða. Hérna var það á Óldunni,
sem vinnumaður frá Sunnudal í Vopnafirði féll af hest-
baki og beið bana. Nokkrir úr Hraunfellsdal riðu til
kirkju austur yfir heiði í Hofteig. Þá var fólk trúað á
Islandi og farið snemma á fætur á sunnudögum. Vega-
lengdin tæpir 40 kílómetrar og messað klukkan 12. En
kannske voru kirkjuferðinrar á þeim dögum trú og
skemmtun sameinuð á hagfelldan hátt. Og áfram höld-
um við eftir slóð minninganna og senn erum við komn-
ir ofan í Afanga, sem liggja austan Öldunnar.
Þarna niðri á Laxárdalnum gerðist saga á síðari helm-
ingi 19. aldar, hún er á þessa leið:
Kvöld eitt á útmánuðum var barið að dyrum á Borg-
um, sem er næstfremsti bær í Hraunfellsdal norðan
Smjörvatnsheiðar. Þar voru komnir 3 gestir, hjón norð-
an úr Þingeyjarsýslu ásamt dóttur sinni frumvaxta.
Voru þau að fara vistferlum austur á Jökuldal. Gistu
þau um nóttina á Borgum. Morguninn eftir var komin
norðaustan snjóbleytuhríð. Þó vildu hjónin fyrir alla
muni halda áfram ferð sinni, þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir bóndans á Borgum, Kristjáns, og sonar hans, sem
vildu kyrrsetja þau í svo tvísýnu veðri. En þegar engar
fortölur dugðu, en hjónin með öllu ókunnug á þessurn
slóðum, réðst Guðmundur Kristjánsson, síðar póstur,
til fylgdar með þeim. Hann var þá um tvítugt. Einn
hest höfðu hjónin undir föggum.
Þegar upp á Svörtubrún kom, versnaði veðrið og
vildi Guðmundur að þau sneru við, en Þingeyingur-
inn aftók það með öllu, svo Guðmundur hélt lengra
með þeim upp með Fossá. Þegar inn á Þrívörðuháls
kom stakk Guðmundur við fótum og sagðist ekki fara
lengra, en ef þau væru ófáanleg að snúa með sér aftur
ofan í Borgir yrði að ráðast sem verða vildi um fram-
hald ferðarinnar. Sagði hann þeim svo greinilega til
vegar, kvaddi og hélt síðan heim á leið, en hjónin
ásamt dóttur sinni héldu áfram ferðinni suður í hríð-
arsortann. Er skemmst frá því að segja að veður versn-
aði eftir því sem á daginn leið og hærra kom upp á
heiðina. Náðu þau þó við illan leik niður fyrir Áfanga-
brekkur eftir mikla hrakninga í Vöðlunum, og þá orð-
in uppgefin og gegnvot. En með því að dagur var að
kvöldi kominn og þeim hjónum ekki örgrannt um að
þau færu villur vegar, tóku þau það ráð að grafa sig í
fönn þarna efst á Laxárdalnum. Þaðan er hálfs annars
klukkutíma gangur til næsta bæjar á Jökuldal. Höfð-
ust þau svo við í snjóbyrginu yfir nóttina, en köld
varð þeim gistingin.
Þegar birta tók um morguninn var veður orðið bjart-
ara, en komið frost og skafrenningur. Sást þá rofa í
fjöllin austan við Jökuldal. Þá tók Þingeyingurinn svo
til orða: „Nú skuluð þið mæðgur halda áfram og reyna
að ná bæjum, en ég fer ekki lengra að sinni, því ég má
mig lítið hræra vegna taksóttar." Þær mæðgur lögðu
svo af stað og stefndu á austurfjöllin og leið ekki á
mjög löngu áður en þær nálguðust Jökuldalsbrúnir.
Náðu þær svo niður að Fossvöllum. Var þar brugðið
við og brotizt norður í heiðina með skíðagrind, brekán
og önnur föng, til að sækja hinn sjúka mann. Þeir
Heima er bezt 267