Heima er bezt - 01.10.1960, Síða 18

EINAR GUTTORMSSON FRA OSI:
Minningar frá námsárunum 1904 — 07
í Prentsmi&ju Odds Björnssoriar
Framhald.
(í aukablaði bls. 365 misprentaðist nafn síðari manns
Laufeyjar Pálsdóttur. Það á að vera Jón E. Sigurðs-
son.)
Söngskrárnar voru tvær. Af annarri söngskránni
voru prentuð 25 þúsund eintök, en af ninni 15 þús-
und, eða samtals 40 þúsundir. Var þetta áreiðanlega
mesti eintakafjöldi, sem farið hafði um íslenzka prent-
vél frá því að prentlistin nam hér land á dögum hins
merka Hólabiskups Jóns Arasonar.
Eins og gefur að skilja, varð stundum að leggja nótt
með degi við prentunina. Sá, sem sneri vélarhjólinu á
daginn, hét Jónas og átti heima í býlinu Nýjabæ, hér
innan við kaupstaðinn. Eftir venjulegan vinnutíma
skiptumst við prentararnir á að snúa og leggja fyrir í
vélina; var stundum liðið nokkuð á nótt áður en hald-
ið var heim. Eitt atvik er mér minnisstætt síðan, þó að
ég væri hvorki sjónarvottur né samverkari í það sinn.
Ég var sem sé farinn heim, klukkan var yfir 12. Hvaða
prentarar voru þarna að verki, man ég ekki, en senni-
lega hafa það verið elztu nemarnir. Hvernig sem á því
hefur staðið, þótti prentsmiðjustjóranum verkið ganga
full seint, svo að hann ætlaði að sýna, hvernig ætti að
snúa. Hafði það til að grípa í sveifina stutta stund í
senn. Var hann vel að manni og ötull mjög. Að þessu
sinni var hann óþreyttur af verki þessu. Hann tók því
að snúa hjóhnu, allrösklega, svo að sá, sem lagði fyrir,
varð að hafa sig allan við, og ekki þurfti mikið út af
að bera, svo að ekki prentaðist á sívalninginn. En þeg-
ar svo bar við, varð alltaf að þurrka upp með fjórum
eða fimrn örkum af öðrum pappír, áður en hægt væri
að halda prentun áfram. Tafði slíkt mjög fyrir afköst-
um. Er ekki að orðlengja það. Sívalnings-áprentun gerð-
ist tíðari en venjulega. Prentsmiðjustjórinn hafði ekki
ætlað sér af og lokin urðu þau, að húsbóndinn hné í
ómegin, samstarfsmennirnir báru hann inn á skrifstof-
una, stumruðu þar yfir honum og prentun var ekki
framhaldið að því sinni. Þrátt fyrir töf þessa, stóð ekki
á söngskránum frá prentsmiðjunni, og leiddist farsæl-
lega fram, að öðru leyti en því, að talsverður slatti
þeirra leitaði síns föðurlands eins og söngmennirnir,
þótt nú finnist fátt af þeim í einstaklings eigu.
Rit, sem blaðað var í.
í minningum þessum finnst mér ekki úr vegi að geta
urn þann bókakost og tímarit, sem völ var á að kynn-
ast, bæði til fróðleiks og skemmtunar. Oddur keypti
þrjú erlend prentararit. Sænskt, enskt og þýzkt. Voru
þau myndskreytt á ýmsan hátt, sýndu í raun og veru,
hversu prentlistinni fleygði stöðugt fram, eða það feg-
ursta í setningu og prentun. Var unaðslegt að skoða
þetta og skynja. Alltaf virtist mér Þjóðverjana bera
hæst. Hjá þeim er líka talið upphaf prentlistarinnar. Að
vísu munu stafir hafa þekkzt fyrr í nokkurs konar sam-
steypumóti, en Þjóðverjinn Jóhann Gutenberg er tal-
inn eiga hugmyndina um að aðskilja þá hvern frá öðr-
um. í kvæði eftir Guðmund Magnússon (Jón Trausta)
segir svo: „Að heita á Gutenberg hygg ég sé ráð, /
sem hreint ekki verðskuldar spott, / því hann er nú
sjálfsagt á himnum í náð / og hefur það líklega gott. /
Hann prentverkið fyrstur upp fann, / og máski hann
leiði og götuna greiði / um allan heim / fyrir öllum
þeim, / er stafla upp stíl eins og hann.“
Næsta sætið skipuðu Svíar, en minnst þótti mér koma
til ensku prentlistarinnar. Auk þessa átti húsbóndi minn
bækur, sem sýndu fjölmargar leturtegundir og margs
konar skreytingar hluta. Eða þá htabókina í öllum sín-
um fjölbreytileik, frá sterkum litum niður í svo daufa
liti, að augað hefði ekki skynjað frumlitinn, ef hann
hefði verið áþekkur. Var oft gaman að glugga í þetta
að loknum vinnudegi. Þá keypti Oddur danskt prent-
ararit, málgagn prentara í Kaupmannahöfn, sem hét
„Typografisk tidende“. Minnist ég þar sérstaklega
greinar einnar í því, sem vakti mér áhuga til lesturs
hennar. Hét hún í þýðingu: „Leyndarmál hraðsetjar-
ans“. Ég hafði mjög sterka löngun til að auka setning-
arhraða minn, ef þess væri nokkur kostur, þótti mér því
bera vel í veiði að kynnast leyndardómi þessum.
Þá átti ég völ á að blaða í bók, sem hét: „Spörg mig
orn allt“. Var ég í raun og veru of ungur til þess að
notfæra mér hana eins og vert var. Aðra bók átti Odd-
ur, sem ekki fór mikið fyrir, en var mjög gagnleg fyrir
ungling á gelgjuskeiðinu. Man ég ekki fortitil hennar,
en undirnafnið var: „Raad til unge drenge“. Að vísu
skildi ég hana ekki fullkomlega. Ég man að ég las hana
oftar en einu sinni. Var það sannarlega gagnlegur lestur.
Gaman var einnig að fletta og fika sig áfram í ensku
smásagnasafni. Voru það margra hefta myndabækur.
Nú hef ég gleymt heiti þeirra, nema „Mjallhvít“ og
„Munchausen". Þótt ég væri ekki mikill garpur í enskri
tungu, hafði ég gaman að líta inn á milli spjalda á bók-
um þess tungumáls. Man ég t. d. eftir bólt, sem Oddur
lánaði mér heim til mín, í Lækjargötu 1. Hét hún:
390 Heima er bezt