Heima er bezt - 01.02.1961, Blaðsíða 14

GÍSLI HELGASON í SKÓGARGERÐI:
Fossvalla -
að vtar víst alnienn venja um land allt, að kjör-
fundir til að velja alþingismenn, voru haldnir
aðeins á einum stað í hverri sýslu. Þangað urðu
allir kjósendur sýslunnar að konia, ef þeir vildu
neyta réttar síns, til að velja alþingismenn. Eins og að
líkum lætur voru þessir fundir mjög iila sóttir framan
af, og lítið eða ekkert af þeim, sem fjarst sátu kjörstað.
Það einkennilega var við þetta, að ekki var kosið sama
dag um land allt, og víst sjaldan sama dag í samhggj-
andi sýslum eins og Múlasýslum. Framboð þurfti víst
heldur ekki að koma fram fyrr en á kjördegi, enda mun
það hafa komið fyrir, að maður, sem féll á Fossvalla-
fundi í Norður-Múlasýslu, bauð sig fram næsta dag í
Suður-Múlasýslu, og náði þar kosningu, að ég ætla.
Síðustu kjörfundir með þessu sniði voru haldnir vor-
ið 1903. Fundurinn á Fossvöllum held ég hafi verið 6.
júní. Daginn áður var kosið í Suður-Múlasýslu, því
ég man það, að Guttormur Vigfússon í Geitagerði í
Fljótsdal var á Fossvöllum og sagði okkur þar úrslitin
í Suður-Múlasýslu. Hann hafði þá verið þingmaður
Sunnmýlinga áður, en sagðist nú hafa flotið með eins
atkvæðis mun.
Þegar hér var komið sögu, mun hafa verið rýmkað-
ur kosningaréttur eitthvað frá því, sem var fyrst. Nú
höfðu bændur allir 25 ára gamlir kosningarétt, svo og
vinnumenn og verkamenn í kaupstað ef þeir greiddu 4
krónur í sveitarsjóð. Konur komu ekki til greina fyrr
en mikið síðar.
Eg var svo heppinn, að ég fór á þann síðasta kjör-
fund á Fossvöllunt vorið 1903, enda þótt ég hefði ekki
kosningarétt, var aðeins 22 ára garnall. Eg vissi, að
mikið kapp var þar í kosningum vorið áður 1902.
Munu þá hafa mætt þar fleiri kjósendur en venjulegt
var áður. Nú fýsti mig að sjá og kynnast þessum vett-
vangi þjóðlífsins, þar sem ég yrði brátt hlutgengur þátt-
takandi.
Nú skal ég lýsa dálítið því, sem frarn fór þarna, en
þar sem svona langt er unt liðið, er margt í gleymsku
fallið. Má því búast við, að sú mynd, sent hér verður
reynt að bregða upp, verði næsta ófullkomin.
Vorið 1903 var gott að því leyti, að sífellt sólskin og
landátt var alla daga, en oft frostkul um nætur. Vatna-
vextir voru gífurlega rniklir, og náðu held ég hámarki
einmitt þennan dag, sem kjörfundurinn var á Fossvöll-
um, en að því verður betur vikið síðar.
kj örfundir
Við faðir minn gátum riðið Rangá um morguninn
á þrautavaði hér nálægt bænunt, Stór-hvammsvaði, sem
við áhtum, að aldrei yrði ófært nægilega kunnugum
mönnum. Við komurn óhraktir úr ánni, og gekk ferð-
in greiðlega að Fossvöllum, sem er 2—3ja klukkutíma
reið frá Skógargerði.
Þegar á Fossvelli köm, var þar mannfjöldi meiri, en
ég hafði áður séð saman kominn á Fíéraði. Mest bar
þar á Vopnfirðingum og Seyðfirðingum, enda áttu
báðir hreppar þar menn í framboði nú. Seyðfirðingar
Jóhannes Jóhannesson sýslumann, en Vopnfirðingar
Jón lækni Jónsson. Á þessunt tíma voru uppi tveir
stjórnmálaflokkar, Valtýingar og heimastjórnarmenn
eða sjálfstæðismenn, ég man nú ekki hvort heitið þeir
höfðu þá. Jóhannes var Valtýingur og með honum var
í framboði á þessum árum séra Einar Þórðarson prest-
ur í Ffofteigi á Jökuldal. Móti þeint voru svo Jón lækn-
ir, sem þá var á Vopnafirði, og hinn alkunni dánumað-
ur séra Einar Jónsson á Kirkjubæ. Um þessa karla var
barizt.
Báðir aðilar áttu vini og styðjendur út um sveitir,
sem reyndu að koma kjósendum úr sinni sveit á kjör-
fund og líka til að kjósa að sinni vild, enda var illa
annað hægt, ef kjósandinn fékk til dæmis ferðastyrk á
annað borð, því atkvæðin voru greidd í heyranda
hljóði.
Einhver tjöld, þó fá, voru þarna á túninu á Fossvöll-
um. Ég sá það, að sumir bændur úr Fíéraði voru leidd-
ir í tjöldin og hresstir eitthvað, en hvað við þá var sagt
veit ég ekki, því enginn bauð mér þangað, strák, sem
ekki hafði kosningarétt.
Nú hófst brátt fundur.
Frambjóðendurnir 4, tveir af hvorum flokki töluðu
fyrst. Ég man ekki í hvaða röð þeir komu, því hefur
sýslumaður okkar auðvitað ráðið, því hann stýrði þess-
ari athöfn allri, enda þótt hann væri sjálfur frambjóð-
andi. Þeir lýstu auðvitað stefnu sinni í landsmálum eins
og þau lágu við augum rnanna þá. Lofuðu að fylgja
þessu og hafna hinu, alveg eins og verið hefur á hin-
urn síðustu og verstu árum — til gamans sagt.
Flver frambjóðandi mátti hafa einn meðmælanda, en
mig minnir, að þeir hefðu mikið styttri tíma, líklega
aðeins 10 mín. Meðmælendur þeirra Jóhannesar sýslu-
manns og séra Einars í Hofteigi voru: Séra Björn Þor-
láksson á Dvergasteini og Eiríkur Guðmundsson á Brú
á Jökuldal. Séra Björn notaði víst meiri partinn af tíma
þeirra, og notaði hann mest til að deila á frambjóðend-
ur andstæðinganna, en Eiríkur á Brú talaði stutt, og
50 Heima er bezt