Heima er bezt - 01.05.1962, Side 10

ÞORVALDUR SÆMUNDSSON, KENNARI:
SUMAR Á SAURUM
Leikmannsþankar um dvöl Jónasar Hallgrímssonar í Sórey 1843-1844.
Síðari hluti
Fátæktin var löngum fylgikona Jónasar Hallgríms-
sonar. Hann fékk aldrei fastlaunað embætti, hvorki í
Danmörku né á Islandi. Helzta fjárhagslega viðurkenn-
ingin, sem hann fékk fyrir ritstörf sín, voru 200 ríkis-
dalir, sem Rentukammerið greiddi honum árlega fyrir
Íslandslýsinguna. En slík sultarlaun voru honum alls-
endis ónóg til jress að geta lifað mannsæmandi lífi,
eins og glögglega kemur fram í bréfum hans hér að
framan. Jónas mun því, einkum síðustu árin sem hann
lifði, hafa alvarlega verið að hugsa unt að sækja unt
fast embætti hér heima á íslandi. Á jteim tímum höfðu
stúdentar frá Bessastaðaskóla rétt til prestseaibætta á
íslandi.1) Jónas mun jrrem sinnum hafa sótt um presta-
kall, en fengið synjun dönsku stjórnarinnar í öll skipt-
in. í bréfinu hér að frantan til Þórðar Jónassonar, dags.
26. sept., víkur Jónas að þessu máli, þar sem hann tal-
ar um brauðin, sem hann sjái vera að losna, en hann
telur sig þá ekki við því búinn að takast á hendur
prestsembætti, fyrr en hann hafi lokið þeim ritstörfum,
sem hann vann þá að í Sórey.
Sennilega hafa fjárhagsörðugleikarnir knúið Jónas til
þess að hugleiða í alvöru að gerast prestur á Islandi,
fremur en köllun hafi knúið hann til þeirrar áttar. En
eitt er víst. Hugur Jónasar Hallgrímssonar stóð löng-
um til annars embættis, sem stóð menntun hans og
hæfiieikum nær, og var honum hjartfólgið áhugamál.
Hann ól lengi þá von í brjósti að hljóta fast embætti
sem kennari í náttúrufræði við Lærða-skólann og korna
þar upp náttúrugripasafni. Islendingum hefði líka orð-
ið það ómetanlegt happ, hefði honum auðnazt að helga
því starfi krafta sína, þekkingu og gáfur. Þá er og lík-
legt, að hann hefði áfram sinnt rannsóknarstörfum sín-
um um náttúru landsins og auðnazt að fullgera íslands-
lvsinguna, sem óefað hefði orðið hið mesta stórvirki
1) Steingrímur Jónsson biskup skrifaði upp á burtfararvott-
orð Jónasar úr Bessastaðaskóla, 1. júlí 1829, og veitti hann þá
Jónasi sama dag prédikunarleyfi, „til að prédika og chatechis-
era opinberlega fyrir söfnuðinn, innan þeirra sókna, hvar
hann sér uppi heldur“, eins og biskup orðaði það. — Jónas
flutti aðeins einu sinni ræðu fyrir kirkjusöfnuði. Það var við
kvöldsöng í dómkirkjunni í Reykjavík á gamlárskvöld 1829.
og snilldarverk í höndum hans. Jónas víkur að þessu
áhugamáli sínu aftur og aftur í bréfum til vina sinna,
einkum Jóns Sigurðssonar og Konráðs Gíslasonar, sem
Jónas vildi að yrði einnig kennari við skólann. En Is-
lands óhamingju varð allt að vopni á þeim árum. Þessi
óskadraumur skáldsins átti, því miður, ekki eftir að
rætast. Bæði var það, að seint gekk að reisa hús yfir
skólann í Reykjavík1) og áhugi og skilningur stjórnar-
valdanna mun hafa verið takmarkaður á nauðsyn þess
að stofna þetta embætti, og svo féll Jónas skyndilega
frá í maí 1845, áður en skólabyggingunni var lokið. En
það er fróðlegt að grípa niður í nokkur bréf Jónasar
og heyra hve áfjáður hann er að frétta eitthvað um
framgang þessa hjartfólgna áhugamáls síns. í bréfi til
Jóns Sigurðssonar, forseta, dags. í Sórey 5. okt. 1843,
segir Jónas m. a.:
------Fréttist annars nokkuð að heiman, og ætli ís-
lendingar séu dauðir eða lifandi. Sendu mér fréttaseðil
með næsta pósti og segðu mér jafnframt, hvað þér
verður ágengt fyrir mig, og hvernig fór með félags-
lögin.
Er nokkuð talað um skólabygginguna, og hvar á Al-
þingi að fá sér hæli? eða verður það húsnæðislaust, svo
alvara komi úr gamni og þeir megi tylla sér niður
uppí holti?-------
Hér á Jónas við það, þar sem hann talar um, hvar
Alþingi eigi að fá sér hæli, að fyrirhugað var um þær
mundir, að endurreisa alþingi, samanber konungsboð-
skapinn frá 8. marz 1843 um endurreisn alþingis. Hið
endurreista alþingi kom fyrst saman til fundar í
Reykjavík 1845, en Fjölnismenn vildu, sem kunnugt
er, að alþingi yrði háð á Þingvöllum við Oxará.
í fleiri bréfum frá Sórey talar Jónas um brauðveit-
ingar, skólann og alþingi, en bezt og ýtarlegast gerir
hann þessu hugðarmáli sínu skil í bréfi til Konráðs
Gíslasonar, dags. í Sórey í marz 1844. Þar segir hann
m. a.:
------Bráðum verður sett gymnasium heima, segir
þú, og ég muríi geta farið úr görmunuml; ertu að
t) Skólinn var fluttur frá Bessastöðum til Reykjavíkur 1846.
154 Heima er bezt