Heima er bezt - 01.03.1966, Blaðsíða 19

Hrossasala og sauða til Englands.
Nú liðu svo nokkur ár, að eigi var efnt til skipulags-
bundinna verzlunarsamtaka í Skagafjarðarsýslu. Fór þó
fjarri, að eigi væri um þau mál hugsað né ekki hafzt að.
Hinum beztu mönnum var ljóst, að eigi tjóaði að leggja
árar í bát, þótt andbyr væri. Andinn var nú einu sinni
vakinn, andi frelsis og félagshyggju. Og þótt enn væri
hann fálmandi og leitandi og á stundum jafnvel sem
blaktandi skar, þá varð hann eigi slökktur úr þessu —
andinn, sem horfði fram á leið, sá hilla undir félagsleg
samtök frjálsra manna, er horfðu til hagsbóta — og
mannbóta um leið.
Nú vildi svo vel til að hugmyndin, sem ýmsir ólu í
brjósti um ný og endurreist félagssamtök, fékk ómetan-
legan stuðning úr óvæntri átt.
Arið 1872 komu hingað til lands enskir kaupsýslu-
menn og hugðust kaupa íslenzka hesta. Gekk sú verzl-
un að óskum. Keyptu þeir margt hrossa hér í Skaga-
firði og annars staðar, þar sem þau var að fá, og guldu
háu verði. Hélzt síðan þessi hrossasala, óslitið að kalla,
framt að því 20 ár. Voru á hverju sumri, a. m. k. eftir
1875, haldnir hrossamarkaðir í Skagafjarðarsýslu og
Húnavatns. Hét sá John Coghill, er þar keypti lengst-
um. Þótti hann góður viðskiptis, enda drengur hinn
bezti og eignaðist hér marga einlæga vini. Coghill var
sí-glaður og kátur, skapbráður nokkuð að vísu, skjót-
ráður og orðhvatur, en léttlyndur og raungóður, svo að
orð var á gert. Lítt lærði hann að tala íslenzku, þótt
hingað kæmi á hverju sumri — nema að blóta. Það lærði
hann bæði fljótt og vel og lét blótsyrði fjúka á báðar
hendur, þótt eigi þætti ávallt eiga sem bezt við. Höfðu
menn gaman af og lærðu sumir heilar blótsyrðarunur
eftir Coghill.
Hrossasalan var Skagfirðingum og Húnvetningum
mjög hagstæð. Og enn bætti það um, að árið 1879, næsta
ár eftir að Grafarósfélagið hætti störfum, hóf Coghill,
sem var erindreki fyrir skozkan stórkaupmann, Róbert
Slimon í Leith, að kaupa sauði og geldar ær á hinu
gamla félagssvæði. Hélt hann þeim hætti meir en ára-
tug og keypti fé á hverju ári svo þúsundum skipti í
þessum sveitum. Coghill galt með gulli bæði hross og
fé. Var þessi verzlun hinn mesti búhnykkur fyrir bænd-
ur, sem fengu nú í fyrsta sinn peninga, svo að heitið
gæti, handa í milli, og þá um leið meira svigrúm til
kaupa á nauðsynjum.
Samtök um vörupöntun.
Enskt gull var að vísu góður kaupeyrir í verzlunum
á Sauðárkróki og Skagaströnd. Hitt mundi þó væntan-
lega enn þá betra, að nota gullið til vörukaupa annars
staðar en hjá þeim dönsku. Því var það, að svo til jafn
snemma og sauðasalan hófst, hurfu nokkrir menn að
því ráði, að panta vörur hjá Coghill. Má sennilegt telja,
að sjálfur hafi hann vísað þann veg, því að bæði var
hann hygginn og hollráður íslendingum. Lítið fór þó
fyrir þessu fyrst í stað, — fáir menn, sem pöntuðu fáar
Konráð Jónsson. Hermann Jónasson.
vörutegundir. En hér dró skjótt til hins meira. Um og
eftir 1880 færðist þessi starfsemi stórum í aukana. Studdi
þar hvað fastast að, að þessar ensku vörur reyndust bæði
betri og ódýrari en sams konar vörur á Sauðárkróki og
Skagaströnd.
Hófu menn nú samstarf og pöntuðu vörur í félagi,
fyrst nokkrir menn en síðan fleiri, og brátt urðu sam-
tökin bundin við hreppa. Risu þannig á legg pöntunar-
deildir. Má telja þær, þótt lausar væru í reipum, þriðja
áfangann í verzlunarsamtökum Skagfirðinga.
Starfsemi þessari var þannig háttað í stórum dráttum,
að „deildirnar“ — þ. e. samtök bænda í ýmsum — líklega
flestum — hreppum í Skagafirði og Húnavatnssýslu —
sendu Coghill og Slimon vörupantanir seinni hluta vetr-
ar. Þeir félagar sendu síðan hina pöntuðu vöru til Sauð-
árkróks og Borðeyrar að sumrinu. Til Sauðárkróks sóttu
bændur úr Húnaþingi austanverðu. Svo kom Coghill,
hélt markaði og keypti hross og fé. Með því voru vör-
urnar greiddar. En það, sem umfram var andvirði þeirr-
ar vöru, er hver og einn hafði pantað, galt Coghill í
gulli.
Þetta þótti góð verzlun. Og vissulega var hún það.
Enda voru það geysimikil viðskipti á þeirra tíma vísu,
sem þeir Coghill og Slimon áttu við íslendinga þessi ár-
in. Arið 1882 — harðindaárið — keyptu þeir félagar t. a.
m. 22370 fjár — sauði, geldar ær og veturgamalt, — þar
af tæp 13 þúsund á Norðurlandi. Var meðalverð á hverri
kind kr. 16.59. Sama ár keyptu þeir 1481 hross, hvert á
kr. 54.00 að meðaltali. Á þessu ári keyptu þeir fé og
hross fyrir samtals kr. 44611.30. Var það enginn smá-
ræðis-skildingur í þá daga.
Eigi þarf í grafgötur um að fara, að íslendingum féllu
vel þessi viðskipti. Má það á mörgu sjá. Sá er þó ljós-
astur vottur þess og eftirtektarverðastur, að 22. dag ág-
ústmán. 1885 undirrituðu 27 alþingismenn ávarp til
þeirra Coghills og Slimons, þar sem þeir tjáðu þeim virð-
ingu sína og þakkir fyrir þrautreyndan drengskap í
framkomu og margra ára viðskiptum við íslenzka bænd-
ur — viðskiptum, sem þeim hafi reynzt næsta hagfelld
og ábatasöm.
(Framhald.)
Heima er bezt 91