Heima er bezt - 01.05.1968, Blaðsíða 20

fegurð og fjölbreytileika, eins og ljóst er af Gunnars-
hólma. í myndinni, sem þar er brugðið upp, eru raunar
ekki sýndir aðrir drættir en þeir, sem ferðamaður með
opin augu hlýtur að sjá, þar er enginn bunulækur, fífil-
brekka, grasaskarð né smáragrund, að ekki sé nefnd
flóatetur og fífusund, sem sjaldnast vekja athygli ferða-
mannsins, sem hefir nóg að gera að virða fyrir sér stóru
drættina og heildarsvipinn. Það eru æskustöðvarnar
með minningum sínum, sem þarna koma fram, og hin
hlýja fyrirbæn kvæðisins er fyrir þeim en ekki einhverri
fagurri sveit í fjarlægð.
Jónas orti Dalvísu þegar hann dvaldist í Sórey. Sama
daginn eða dagana orti hann einnig Sláttuvísu, og urn
sömu mundir þýddi hann eða endurkvað Illan læk eða
Heimasetuna. OIl þessi kvæði eru bersýnilega af sama
toga spunnin. í kyrrðinni úti í Sórey, fjarri íslandi og
íslendingum, reikar hugurinn heim á æskustöðvar
skáldsins. Myndin af dalnum hans kemur fram í hug-
ann, og minningum frá bernskuleikjum og æskustörf-
um skýtur þar upp. Sláttuvísan verður til, er hann hugs-
ar um, þá tíma er hann stóð að slætti og skáraði á
grundunum við Steinsstaði, og hver myndin rekur þar
aðra, myndir, sem ekki komust að í Dalvísunni, en eiga
heima við hlið hennar. Og þó að Illur Iækur sé sagður
þýddur, þá hlýtur þeirri hugsun að skjóta upp hjá les-
andanum, að þar hafi Jónas í huga minningu frá
bernskuleikjum þeirra systkinanna. Það er engin tilvilj-
un, að telpan í kvæðinu er að seilast eftir þrílitu fjól-
unni, þegar lækurinn skvettir á hana. Svo annt er Jónasi
um að það verði ekki misskilið, að hann beinlínis tekur
það fram í athugasemd, að þar sé átt við Viola tricolor.
En varla mun nokkurt blóm verða fremur talið ein-
kenni í eyfirzkri sveit en þrílita fjólan. Víðar munu og
myndir æskustöðvanna gægjast fram í kvæðum, sem
Jónas þýðir og staðfærir til íslands. Þannig hygg ég að
skuggafingurnir, sem Selfjall teygir fram í kvæðinu
eftir Heine, sé einmitt myndin af kvöldskuggunum í
Öxnadal, sem Hraundrangi og bræður hans varpa yfir
sveitina þegar líður að sólsetri.
Ég gat fyrr um frásögn Rannveigar á Steinsstöðum,
sem Á. Ó. telur sprottna af óskhyggju einni saman. I
því sambandi skulum vér minnast þess, að mjög var
kært með þeim systkinum frá barnæsku, eins og ber-
lega kemur fram í kvæðum Jónasar. í síðustu ferð sinni
til íslands dvaldist Jónas um skeið heima á Steinsstöð-
um. Ekkert er trúlegra en að þá hafi þau systkinin rifj-
að upp bernskuminningarnar og ef til vill gengið sam-
un um gamlar slóðir upp í gilið hjá Gljúfrabúa og ef
til vill upp í skarðið, þar sem grösin voru, og áreiðan-
lega hefir Jónasi orðið þá tíðrætt um þessa staði, og
■ekki hefir hann gleymt flóatetrinu eða smáragrundinni,
'hvömmunum við ána, bunulæknum og fífusundinu.
Rannveig hefir áreiðanlega þekkt svo hug bróður síns,
^að hún hefir fundið orðalag hans um æskustöðvarnar í
kvæðinu, þekkt þar í ljóðinu, þá staði, sem þau oft
höfðu talað um, svo að hún hefir ekki velkst í vafa um
hvert væri yrkisefni Dalvísu. Síðar segir hún Tómasi
sonarsyni sínum frá þessu, sem mörgu öðru um bróður-
inn kæra. Ég tel því, að orð hennar, sem ætla má, að
geymzt hafi óbrjáluð, svo tryggt sönnunargagn í þessu
máli sem bezt verður kosið, fyrst ekki er til að dreifa
skrifaðri heimild. í þessu sambandi dettur mér í hug
smáatvik úr eiginni reynslu. í leysingum á vorin rann
að jafnaði nokkra daga smá vatnssytra sunnan við hús
Ólafar skáldkonu á Hlöðum. Hún unni þessari seytlu,
fylgdist með henni og talaði um hana daglega meðan
hún var til. Þegar kvæðakver Ólafar kom á prent með
vísunum, Seytlan mín, blandaðist engum af heimafólki
á Hlöðum hugur um hvað þar væri ort. Og á allmörg-
um stöðum víðar í kvæðum Ólafar þekki ég blettina,
sem til er vísað, af samtölum við hana, þótt ég aldrei
heyrði hana tala um þá sem yrkisefni. Og skyldi ekki
eitthvað líkt hafa gerzt í viðræðum þeirra systkinanna
á Steinsstöðum.
Jónas Hallgrímsson yrkir um marga staði á íslandi,
alls staðar mun þess getið með nafni, hvaða staðir það
eru. í Dalvísunni þurfti ekki að nefna nöfn. Efni henn-
ar var sótt í hjarta hans sjálfs. Samtíðarmönnunum
þurfti ekki að segja hver dalurinn var, þeir þekktu hug
hans, og ekki mun hann hafa órað fyrir, að eftirkom-
endurnir færu að efast um svo sjálfsagða hluti.
Á páskum 1968.
r
Ardagskæla og aftanblær
Framhald. af bls. 161. ----------------------
hans, síðustu æviárin og naut ástríkis og umönnunar
sonar síns. Hún andaðist í Reykjavík 1908, 74 ára gömul.
Lífsbaráttu hennar var nú lokið. Undir henni hafði
hún aldrei bognað né bugazt. Ásetningurinn um að það
skyldi aldrei verða, sem mótaðist í huga hennar þorra-
kvöldið, er hún kom frá jarðarför móður sinnar, þrettán
ára gömul, stóðst hverja æviraun hennar. Minningin um
ástríka móður, sem hlaut að heyja langvinna og þján-
ingarfulla baráttu við fátækt og veikindi vék aldrei úr
huga hennar og veitti henni þrek og viljastyrk. Kulda-
gjósturinn, sem um hana blés á árdegi ævi hennar, hafði
hert hana til andspyrnu gegn örðugleikunum, sem hún
náði að yfirstíga. Nú strauk hlýr aftanblærinn þessari
þrekmiklu og lífsreyndu konu mjúklega um vanga og
jafnaði yfir örin eftir hrjúfa hendi örðugra örlaga henn-
ar. — Allt var orðið milt og hljótt.
BREFASKIPTI
Maria Gestsdóttir, Forsæti, Villingaholtshreppi, Árnessýslu, ósk-
ar eftir bréfaskiptum við pilta á aldrinum 12—14 ára. Mynd fylgi
fyrsta bréfi.
Gunnhildur Björk Eliasdóttir, Sveinseyri, Dýrafirði, óskar eftir
bréfaskiptum við pilt eða stúlku á aldrinum 13—15 ára. Æskilegt
að mynd fylgi fyrsta bréfi.
,164 Heima er bezt