Heima er bezt - 01.05.1978, Blaðsíða 2

Hugleiðing
á kosningavori
Kosningavor mundi vorið 1978 hafa verið kallað í annál-
um fyrrum. Tvennar allsherjarkosningar á einum mánuði,
er meira en gerst hefir nokkru sinni fyrr. Eftir öllum sól-
armerkjum að dæma verður baráttan bæði löng og hörð,
jafnvel harðari en nokkru sinni fyrr, því að margt þykir
mér benda til, að þjóðin hafi skipað sér í andsnúnari
fylkingar, og af meiri hörku en títt er, þótt oft hafi verið
rysjótt og róstusamt í stjórnmálaheimi vorum.
Ég ætla hér hvorki að spá um hugsanleg vopnaviðskipti
og úrslit né halda fram málstað eins flokks eða flokka,
heldur ræða nokkur atriði, sem snerta alla, hvort heldur
sem þeir skipa sér til hægri eða vinstri.
Vér búum við lýðræðisskipulag. Stjórnmálaflokkarnir
keppast um að lýsa fylgi sínu við það, og jafnvel þeir, sem
ef til vill vildu það feigt í hjarta sínu þora ekki annað en
láta sem þeir vilji halda reglur lýðræðisins í heiðri.
En þó að vér aðhyllumst lýðræði, og vitum að það veitir
öllum landslýð meira persónufrelsi, en nokkurt annað
stjómarform, þá erum vér ekki blindir fyrir því, að það er
ekki gallalaust, og margt misjafnt getur gerst innan þess.
Þetta nota andstæðingar lýðræðisins sér óspart, og þar
verður við komið hinum hættulegasta áróðri. Menn eru
löngum fljótir til að fordæma allan skóginn ef þeir finna
eitt visið laufblað, eins og skáldið segir. En ef vér af
þessum sökum vildum varpa lýðræðinu og því frelsi, sem
það veitir fyrir borð, væri oss ekki ólíkt farið og lækni, sem
kysi heldur að ráða sjúklingi sínum bana en leita að bót
við meinsemd hans.
Eins og nú háttar í heiminum er meginbaráttan um
heimsyfirráðin stríð milli einræðis og lýðræðis. Allt ann-
að, sem milli ber eru raunar aukaatriði, enda þótt reynt sé
að láta svo líta út að það sé meginmálið. Ekkert frjálst
þjóðfélag er ósnortið af þessari baráttu, en vitanlega eru
þau þjóðfélög ein frjáls, þar sem þegnarnir fá látið skoð-
anir sínar í ljós, deilt og gagnrýnt. Þessi barátta er því
einnig háð innan vors fámenna þjóðfélags, kannske
harðari en víða annars staðar vegna þess að návígið er
meira. Og ef til vill er hvergi eins ríkuleg viðleitni að hylja
hina raunverulegu stefnu, einkum þeirra, sem óska lýð-
ræðið feigt.
En því miður eru þeir alltof margir, sem gæla við ein-
ræði og ofbeldi, og grípa hvert tækifæri, sem gefst til árása
á lýðræðiskerfið þegar einhver mistök verða, eða leggja
verður á einhver höft. Og sá áróður er því hættulegri sem
hann er oft gerður undir yfirskini frelsishyggju. Og þeim
tekst býsnavel að villa mörgum sýn með hugtakaruglingi
og fagurgala.
Vér, sem fædd erum og upp alin í lýðræðiskerfi, gerum
oss of sjaldan ljósa kosti þess. Vér teljum þá jafnsjálfsagða
og að vér öndum að oss hreinu andrúmslofti eða drekkum
ómengað vatn. Vér vitum það að vér megum hugsa, tala
og rita óhindrað, svo lengi sem vér höldum oss innan laga
og velsæmis. Vér megum fara allra vorra ferða innanlands
og utan, lesa þær bækur og blöð sem oss lystir, leita þeirra
starfa, sem vér girnumst og iðka þau trúarbrögð, sem oss
eru hugstæðust. Og síðast en ekki síst, vér megum taka
þátt í þjóðmálum eftir því sem oss þykir vænlegast og
beita allri gagnrýni á stjómvöld og ráðamenn. Og að lok-
um getum vér tálmunarlaust beitt atkvæði voru gegn þeim
mönnum eða flokki, sem oss er andstæður. Ekkert af
þessu er leyfilegt í einræðisskipulagi. Þar er einstakling-
urinn eins og hjól í vél, sem verður að snúast eftir því sem
vélinni er stjórnað. Þar skiptir engu máli hvaða nafni
einræðið er nefnt, hvort það heitir kommúnismi, nasismi,
herforingjastjórn eða eitthvað annað.
Ég nefndi áðan hreint loft og ómengað vatn. Hvemig
ætli oss mundi bregða við, ef vér vöknuðum við það ein-
hvern daginn að loftið væri eitrað eða vatnið sjúkdóms-
valdur? Að vísu hvorugt svo, að það ylli oss bráðum
sjúkdómi eða bana, en vér drægjumst upp vanheilir og
þróttlitlir uns yfir lyki fyrir aldur fram, en mitt í þjáning-
um vorum yrði oss það ljóst, að vér hefðum ósjálfrátt eða
sjálfrátt valdið því að svona fór. Gáleysi vort eða ef til vill
öllu heldur andvaraleysi hefði valdið því hvemig fór. En
samsvarandi mundi gerast ef vér af gáleysi gælum við
einræðisöflin, og veikjum lýðfrelsið með hverskonar
ónauðsynlegum árásum og rótamagi. Sú mengun, sem vér
þá völdum er allri annarri verri.
Ég gat þess áður að ýmislegt mætti finna að lýðræðis-
kerfinu. Einn helsti galli þess er flokksræðið. Fámennir
hópar móta stefnuna og tekst með áróðri að telja al-
menningi trú um, að hið eina rétta sé að fylgja flokknum
gegnum þykkt og þunnt. Allt, sem hann geri sé rétt og
enginn megi skerast úr leik, jafnvel þótt um smámál sé að
ræða. Hér er vitanlega um háskasamlegan misskilning að
ræða, og innan flokksbandanna skapast smám saman nær
fullkomið einræði. Að vísu verða hagsmunamál dagsins
ætíð ofarlega í hug vorum, þegar rætt er um þjóðmál, en
þau eru samt minna virði en meginstefnan.
I lýðræðisríki er atkvæðisrétturinn hið eina vopn hins
146 Heima er bezt