Heima er bezt - 01.05.1978, Blaðsíða 13

STEINDÓR STEINDÓRSSON FRÁ HLÖÐUM:
Hlaðir í Hörgárdal
Norðlenskt sveitaheimili í byrjun 20. aldar
Framhald.
Þó var plöggum alloft skipt á pallskörinni fremst innari
við baðstofudymar. Af þessum sökum bárust miklu minni
óhreinindi inn í baðstofuna, en annars hefði mátt vænta.
Sama var að segja um fjósverk. Fjósafólkið var í sérstök-
um fötum í fjósinu og kom ekki í þeim inn í baðstofu.
Strákar voru þó ekki alltaf svo grandvarir um þessa hluti
sem skyldi og fengum við því oft snuprur fyrir.
Nærfötum var skipt hálfsmánaðarlega en rúmfötum
eitthvað sjaldnar. Utanyfirföt voru þvegin eftir því sem
þörf krafði og kostur var á, en fara má nærri um, að ekki
var unnt að þvo grófgerð vaðmálsföt oft. Lús þekktist
ekki, nema sækja þótti óværa í kollinn á mér sem smá-
strák. En þá var móðir mín með kambinn á lofti, og þótti
mér sú hreinsun hið mesta kvalræði, en vildi þó flest til
vinna, að losna við óþrifin, því að það þótti hin mesta
ósvinna að vera lúsugur, og var manni kennt að forðast
þá, sem vitað var um að svo væru. Þó man ég eftir gömlu
fólki, sem trúði því eins og sjálfri biblíunni, að lús væri
manninum heilsusamleg, því að lýsnar eyddu illum vess-
um líkamans. Gömul kona, sem var niðursetningur heima
nokkur ár, var lúsug þegar hún kom. Mamma gerði al-
varlega tilraun til að losa hana við varginn, en kerlu var
það sárnauðugt og bað hana grátandi að gera slíkt ekki,
því að líf hennar og heilsa væri í veði. Með lagni tókst þó
móður minni á nokkrum vikum að hafa sitt mál fram, án
þess kerla yrði þess beint vör að verið væri að aflúsa hana,
og ekki breyttist heilsa hennar hið minnsta þótt hún væri
svift fénaðinum. Allvíða var þó lús enn til á þessum árum.
Eitt haustið komum við strákar morandi heim úr göngum.
Fengum við ærlegt þrifabað með steinolíu og grænsápu
og var skepnan úr sögunni. Flóalaus varð bærinn hins-
vegar aldrei. Enda mun hafa verið algerlega ókleift að
útrýma flóm með öllu úr torfbæjum, með þeim meðölum,
er þá voru fyrir hendi. En halda mátti þeim svo í skefjum,
að þeirra varð naumast vart. Annars er ekki tiltökumál,
þótt flær fyndust í íslenskum torfbæjum fyrir hálfri öld,
því að það reyndi ég löngu síðar á fyrsta flokks hóteli
vestur í New York, að þar voru flær svo um munaði 1965.
Ekki var með öllu hætt að nota keytu til þvotta. Mar-
grétu húsfreyju fannst hún varla geta hreinsað ullarföt úr
öðru en keytulegi. En smám saman hætti hún því, og
seinni árin man ég aldrei eftir keytuþvotti á fatnaði.
Þvottabalar voru allir úr tré, flestir smíðaðir til þeirra
hluta, þó voru til eikarbalar, sagaðir af olíufötum.
Þvottabretti voru ekki til fyrr en seinni árin. Mamma átti
straujám, og stífaði hún hálstau og skyrtur, en annars var
þvottur hvorki straujaður né keflaður, heldur aðeins
sléttaður með höndum.
Allir þvoðu sér um andlit og hendur þegar lokið var
vinnu, svo og ef þörf gerðist endranær, en annars var ekki
verið að óþarfa þvottagutli. Um fætur þvoðu menn sér
eftir þörfum. Nær ætíð var notað kalt vatn til þvotta nema
á fætur. Notaðar voru emaleraðar þvottaskálar,
„vaskaföt", nema Margrét átti lítinn trébala málaðan og
snyrtilegan sem hún notaði til hand- og andlitsþvotta. Tók
hann litlu meira en venjuleg þvottaskál. Næturgögn voru
einnig emaleruð, nema einn trébali, sem ætlaður var
vinnumönnum. Var hann ævagamall eftir útliti að dæma.
Þykk skán af hlandsteini var innan í honum, og þefjaði
hann ferlega þegar eitthvað bættist í hann. Afsagði ég
hann með öllu, þegar ég var kominn í vinnumannatölu, og
sá ráð fyrir honum, ef ég man rétt. Mun það vera sá eini
fomgripur, sem ég hefi eyðilagt.
Sjaldan var um meiri þvotta að ræða en getið hefir
verið. Enginn baðklefi var til eða tæki til þeirra hluta. Þó
þvoðu allir sér um skrokkinn hátt og lágt fyrir jólin og
kannske stundum endranær,. Fór sú afhöfn fram úti í
fjósi, enda var það eini staðurinn, sem var nægilega hlýr til
þeirra hluta og létt að hella skolpinu í flórinn. Á vorin
fengu piltar sér oft bað í Tjöminni fyrir sunnan
túnið, en vafasamt er hve mikil hreinsun var í því. En þó
að menn svæfu í öllum nærfötum og skrokkurinn væri
sjaldan þveginn, fundust manni aídrei nokkur óhreinindi
loða við skrokkinn, og munu hin grófgerðu ullarnærföt
hafa átt sinn góða þátt í því, eins og öðru sem til bættrar
heilsu horfði. Þegar bók I. P. Mullers, Mín aðferð, kom út
fórum við piltar einn vetur að æfa köld böð, og jafnvel
velta okkur upp úr snjó, en hættum því brátt aftur, sem
betur fór.
Heima er bezt 157