Heima er bezt - 01.05.1978, Blaðsíða 15

í nokkra daga. Kom þá gerð í hann, og var þetta síðan
notað sem ger í kökudeigið. Pottkökumar voru miklir
hleifar hálfkúlulaga. Þegar baka skyldi var kyntur mikill
eldur í hlóðum, þegar hann var brunninn niður í glóð, var
brauðhleifurinn látinn á glóðina, en oftast var blikkplötu
eða gamalli steikarpönnu stungið undir hann. Yfir kök-
una var síðan hvolft potti, og ösku mokað utan að, en ofan
á pottbotninn var raðað glóandi taðflögum eða svarðar-
kögglum. Ekki man ég hve lengi þessum glóðarkögglum
var haldið við, þangað til allt var byrgt í ösku. Mig minnir
að kakan væri tvo sólarhringa að bakast, en seint gleymi
ég þeirri angan, sem fyllti bæinn, þegar kakan var tekin
upp. Öllum þótti pottbrauð hið mesta hnossgæti, einkum
ef það var rauðseytt. En talið var að seytt brauð væri
óhollara en óseytt, en ekki veit ég sönnur á því. Þegar
pottbrauð var til, var það skammtað með flatbrauðinu, og
þótti það harla gott og tilbreyting. Til viðbits var mest
notað smér. Stundum var það drýgt með því að skafa tólk
í strokkinn, og strokkaðist hann saman við smérið. Aldrei
samlagaðist þetta vel, og ætíð þótti mér tólkarsmérið vont,
og var svo um fleiri. Oft var súrt smér notað til viðbits,
einkum á sumrin, þegar rjómi var sendur í rjómabúið á
Möðruvöllum. Eftir að það lagðist niður var að mestu
hætt að nota súrt smér. Þegar smér var geymt þannig var
það hnoðað af strokknum niður í kvartil. En þar sem bæta
þurfti í kvartilið smám saman komu loftrúm á milli lag-
anna, hversu vandlega sem að var unnið og myndaðist þá
gráðaskóf, og þótti það ekki bragðgott. Súra smérið var
víst gott, sumir tóku það fram yfir nýtt smér, en aldrei
þótti mér það gott og át heldur brauðið þurrt, nema ég
hefði eitthvað bragðbætandi með því, t.d. hákarl eða há-
karlsstöppu. Tólkur var mikið notaður með sméri til við-
bits og eins allt flot, sem til féllst. Þótti flestum hangiðflot
hnossgæti. Stundum var búinn til bræðingur úr lýsi og
tólk. Lýsi það, sem notað var, var sellýsi, hnísulýsi eða þá
hvallýsi, sem oftast var kallað hvalsmér. Það var bragð-
minnst af öllu lýsi. Bræðingurinn var þeyttur úr lýsinu og
bráðnum tólk og kryddaður með pipar og salti. Var hann í
rauninni gott viðbit, en ekki var hann vinsæll. Smérlíki
var aldrei notað, ég held að Margrétu hefði þótt sem hún
væri að gefa fólki sínu ólyfjan, ef hún hefði skammtað því
margarín, eins og það var ætíð kallað, svo mikla andúð
hafði hún á því.
Slátrið, blóðmör og lifrapylsa var annar meginþáttur
norgunmatarins. í öðrum kafla verður minnst á slátur-
störfin, suðuna og annað, var það allt geysimikið verk.
Allt, sem ætilegt var af slátrinu, var nýtt. Lungu, lifur,
júgur, hrútspungar, nýru o.s.frv, að ekki sé talað um
mörinn, hver slýja var nýtt. Afklippur af vömbum voru
hirtar, úr ristlum voru gerðir lundabaggar og hjörtun
höfð innan í, en þindamar vafðar utan um. Þetta var allt
sett í súr og geymt til vetrar. Og enn í dag þykir mér allt
þetta lostætara en sjálfur blóðmörinn og lifrarpylsan,
finnst mér blóðugt að sjá hversu þessu er nú fleygt, og þá
ekki siður sviðalöppunum, sem eru eitt mesta góðmeti af
kindinni. Sérstakt hnossgæti þóttu súr svið og lunda-
baggar, enda var slíkt naumast notað hversdagslega
heldur handa gestum og til hátíðabrigðis. Lundabaggabiti
eða sviðasneið á diski var kærkomin tilbreyting. Annars
var minnst af sviðunum súrsað, heldur voru þau etin ný,
voru þau sunnudagamatur fram eftir öllu hausti, jafnvel
fram á jólaföstu. Var þá að jafnaði farið að slá mjög í þau,
og þótti sumum það jafnvel til bóta. Svo vel var slátrið
nýtt, að jafnvel maukið, sem safnaðist undir sýruna, var
notað saman við grauta í staðinn fyrir skyr, ef lítið var um
það. Enda var það gott, þvi að allt var súrsað í skyrsýru.
Sjaldan var ofanálag með brauðinu. Þó var kæfa
stundum framan af vetri. Var hún þó helst búin til úr
einhverju úrgangsketi, af sjálfdauðu eða þessháttar, og
var enginn fastur liður í fæði. Stundum, einkum eftir
fráfærur á sumrin, var soðinn mysuostur, var hann
skammtaður með brauði og þótti öllum góðgæti. Einnig
var þá stundum soðinnmjólkurosturvar hann etinn nýr og
þótti flestum lítið til koma. Oft var harðfiskur hluti af
morgunmatnum, einkum á sumrin. Með honum var
tólkur til viðbits, og alloft hákarl. Var hann stundum
verkaður heima, þ.e. keyptur óverkaður og kæstur til fulls,
var það helst gert niðri í Gæsafjöru. Síðan var hann
hengdur á rár, en oft var erfitt að verja hann fyrir maðki.
Hákarl, sem hengdur var upp á vorin eða snemma sum-
ars, var aldrei etinn fyrr en leið á vetur. Voru beiturnar
geymdar í fjárhúsum, og fékk hákarlinn við það sér-
kennilegt og þægilegt bragð. Allt annað en ef hann var
geymdur í skemmu. Á vorin voru oft fengin hákarlsgot,
sem þá veiddust að staðaldri á Akureyrarpolli. Voru þau
kæst í tunnu, sem höfð var úti í fjósi, svo að kæsingin gengi
sem hraðast. Þau voru síðan höfð í hákarlsstöppu, sem
gerð var úr soðnum hákarlinum og feiti, best var að hafa í
hana súrt smér, en mest var notaður tólkur. Brjóskið var
brytjað með í stöppuna, og þótti mörgum það betra.
Stundum var fullorðinn hákarl notaður i stöppu. Stappan
var etin með brauði líkt og kæfa, nema haft miklu meira
af henni. Hún þótti kostamatur og því betri sem hún var
feitari. Minnist ég þess, að eitt vor vorum við tveir strákar
í vegavinnu nokkra daga og höfðum með okkur nesti,
brauð, smér harðfisk og hákarlsstöppu, og suma dagana
einhverja ketnurtu. Þetta þótti okkur kóngafæði. Enda var
hvorugt sparað, smérið né hákarlsstappan.
Meðan hvalveiðastöðvar voru starfandi, var æfinlega
fenginn hvalur. Stundum var hann nýr, en oftar þó salt-
aður. Var það rengi, sporður og ket. (Verð 1908, 7 aurar
pundið, ekki sundurliðað). Hvalsuðan var mikið verk, því
að allt rengi og sporður var soðið í einu. Helst var hann
ekki soðinn inni, því að af honum lagði megna og óþægi-
lega lykí. Fór suðan því mest fram í hlóðum niður við læk.
Venjulega var hafður heitur hvalur með baunum einu
sinni eða tvisvar í miðdegismat. Þótt flestum hann góður.
Annars var hann súrsaður og etinn á málum, líkt og slátur.
Hvalketið, sem þá var ætíð kallað undanflátta, var saltað
og stundum reykt, það sem ekki var etið nýtt. Stundum
var það súrsað. Þótti það heldur vondur matur, og finnst
mér það hafa verið allt annar matur en hvalket það, sem
nú er á markaðinum.
Heima er bezt 159