Heima er bezt - 01.04.1983, Side 29

lveg er það dásamlegt, hversu mikið sumum mönnum
er gefið af snarræði og hæfileikum til að hitta á þau ráð,
sem duga á hættustundum. Slíkir menn eru nefnilega til,
sem alltaf sjá einhverjar leiðir út úr hverjum vanda, þótt
flestum öðrum sýnist öll sund lokuð og glötunin vís. En
þegar ég heyri sagt frá miklum afrekum og sérlega hug-
kvæmum viðbrögðum manna til að bjarga sér og öðrum úr
yfirþyrmandi vanda, þá skal það ekki bregðast að mér
komi gamall vinur minn í hug og verður mér þá ósjálfrátt á,
að jafna til hans, þegar dáðir eru drýgðar af hvað mestri
ráðsnilld.
Þessi gamli vinur minn er enn á lífi, en orðinn háaldr-
aður, svo að vafalaust er eitthvað farið að draga úr karl-
mennsku hans og snarræði, en illa er ég svikinn, ef ekki
bregður stundum fyrir eldsnöggum glampa í augum hans,
er hann minnist viðburða frá fyrri ævi eða heyrir sagt frá
einhverjum frábærum hreystiverkum. Margt gæti ég sagt
frá afrekum þessa einstæða karlmennis, því að af miklu er
að taka af sönnum sögum, er um hann hafa gengið manna
á meðal. Þá hafa og myndast um hann ýmsar frásagnir, sem
ekki eru eins staðgóðar og með allmiklum þjóðsagnablæ.
En það er jafnan einkenni mikilla afreksmanna, að þeim er
eignað sitt af hverju, sem ekki hefur við rök að styðjast.
Slíkar sögur kunna að þykja harla ótrúlega og fjarstæðu-
kenndar, þegar fólk heyrir þær fyrst, en ekki líður á löngu,
þar til flestir trúa þeim og bæta jafnvel við þær frá eigin
brjósti og segja þær öðrum.
Þessi heiðursmaður og góði vinur minn í æsku var mikill
myndarbóndi í sinni sveit, og með því að hann var
gangnaforingi og talinn með afbrigðum snarráður og óvíl-
inn, fannst mér alltaf sem um hann léki einhver sérstakur
ævintýraljómi. Hann var bráðduglegur að hvaða vinnu sem
hann gekk og svo verklaginn, að segja mátti að allt léki í
höndum hans. En þeir eiginleikar voru þó smámunir einir
hjá því, hversu viðbragðsfljótur, hugkvæmur og snarráður
hann var, þegar mikið lá við. Gæti ég sagt af því margar
sögur, en læt það bíða betri tíma. Þó get ég ekki látið hjá
líða að rifja hér upp eina endurminningu um þenna
óvenjulega mann, úr því að ég er byrjaður á því á annað
borð að segja frá honum.
Saga þessi gerðist löngu áður en afréttargirðingar voru
settar upp til að halda fé sem lengst í heimahögum á vorin.
í þá daga var það líka venja að reka geldfé og jafnvel
lambær lengst inn á heiðar og afréttarlönd snemma sum-
ars. Reyndar þurfti ekki að reka, nema sumt af fénu, því að
það leitaði mjög sjálft til fjalla strax og eitthvað fór að gróa,
enda finnur sauðkindin það af hyggjuviti sínu að hvergi eru
grös bragðbetri eða safaríkari en á hálendinu. Hún veit
nefnilega sínu viti sauðkindin.
Það voru dýrlegir dagar, þegar svo var farið inn á afrétt
snemma sumars til að smala og rýja og frá þeim ferðum á
ég margar gullfallegar endurminningar. Þá var lagt upp
eldsnemma morguns og þeyst á rennivökrum gæðingum
inn undir jökul og síðan smalað allan daginn niður heið-
arnar. Undir kvöld var safnið því næst rekið inn í rétt og
síðan hófst rúningur og stóð venjulega yfir fram undir
morgun eða lengur. Réttin stóð á svo nefndri Sæluhúsflöt
og þar var einnig gamall leitarmannakofi og í honum
höfðum við bækistöð okkar, meðan á þessu stóð, snæddum
nesti, hituðum kaffi og sváfum stundum eitthvað um há-
nóttina, einkum ef veður var ekki sem best. En svefninn var
lítill og oft var ég fjarska syfjaður á heimleiðinni úr þessum
fjallferðum á vorin. Er mér í fersku minni, hversu þrálát-
lega jarmur áa og lamba hljómaði í eyrum líkt og bergmál
frá réttinni og ætlaði aldrei að þagna, þegar vakan var
orðin yfirmáta löng. En allt þetta hvarf þó brátt og komst í
samt lag, er jafnvægi komst á aftur um hvíld og svefn. Og
engum sagði ég frá því, að ég hefði blundað hvað eftir
annað á leiðinni heim og aðeins hrokkið upp við það, að ég
hallaðist svo mjög í hnakknum að ég var næstum því dott-
inn af baki.
En það var ekki þetta, sem ég ætlaði að segja frá að þessu
136 Heima er bezt
sinni, heldur var það hinn ráðsnjalli leitarstjóri og góð-
vinur minn í æsku, Ólafur bóndi í Hlíð. Það var í einni af
þessum vorsmalamennskum, sem saga þessi gerðist. Veður
var hið fegursta, þegar við lögðum upp, og nóttlaus vor-
aldar veröld í byggð, en þó einkum til fjalla, því að þar er
alltaf bjartara á surhrin. Allt gekk eins og í sögu og Ólafur
leitarstjóri reið jafnan fremstur í flokki sinna manna og fór
mikinn. Á leiðarenda ekki langt frá hvítri jökulbreiðunni,
áðum við góða stund, slepptum hestunum á beit á grænum
bala, sem þarna var efsta gróðurvinin, snæddum nesti og
hvíldum okkur. En ekki var lengi til setunnar boðið, því að
brátt kvaddi Ólafur okkur saman á melöldu einni og raðaði
okkur niður á leitir. Sagði hann hverjum okkar vendilega,
hvar við ættum að smala og hvernig og lagði ríkt á við
okkur, að láta nú ekki fé sleppa og verða eftir.
Síðan stigum við á bak og hófum smölun, hver á sinni
leit, og ekki sáum við hver til annars, nema öðru hverju, því
að við vorum fáliðaðir og heiðarnar ákaflega víðlendar.
Veðrið hélst ágætt allan daginn og smalamennskan gekk
svo sem best varð á kosið, en samt var mjög liðið að kvöldi,
þegar safnið var rekið inn í réttina á Sæluhúsflöt. Við
settumst undir réttarvegg og spjölluðum saman um stund,
áður en hafist skyldi handa við rúninginn. Menn voru
hressir og allir höfðu frá einhverju að segja, er á daginn
hafði drifið, og bar margt á góma. En hvar er einn okkar?
Hvar er Eyjólfur í Tóftum?, spurði Ólafur í Hlíð allt í einu
og spratt um leið á fætur. Enginn gat svarað og mönnum
brá illa við, er þeir uppgötvuðu að Eyjólfur var ekki lengur
með í ferðinni. Hófst nú talsverð rekistefna og leitarstjóri
okkar spurðist vendilega fyrir um, hverjir hefðu séð hann
um daginn, hvar hann hefði þá verið og hvert hann hefði
haldið. Niðurstaða rannsóknanna leiddi í ljós, að síðast
hafði til Eyjólfs sést, þar sem hann reið með Grendalsá
fram á miðjum afrétti. Það var ekki um að villast, að eitt-
hvað meira en lítið hafði tafið manninn og jafnvel kynni
hann að hafa orðið fyrir slysi. Okkur varð ekki um sel, því
að það er annað en gaman, þegar menn týnast á fjöllum.
Ólafur leitarstjóri var ekki lengi að ákveða sig fremur en
fyrri daginn. Hann náði þegar í hesta sína og lagaði beisli
og hnakk. Síðan mæltist hann til, að piltar tækju til við að
rýja, nema hvað hann bað mig, sem var þá ekki nema
unglingur og ekki til stórræða, að koma með sér. Brátt
lögðum við upp og riðum létt upp heiðamar og suður með
Grendalsánni, sem víða féll þarna í djúpu og hrikalegu
gljúfri. Ólafur sagði ekki orð, en skimaði fráum sjónum til
allra átta, hvar sem við fórum. Eftir alllanga ferð komum
við í nágrenni við þá staði, þar sem síðast hafði sést til
Eyjólfs. Þar hægðum við á ferðinni og tókum að leita að
slóðum og öðrum ummerkjum eftir för hans.
v3 þurftum ekki lengi að leita, því að innan lítillar
stundar komum við auga á hest Eyjólfs, þar sem hann stóð
á beit á grænum bakka árinnar niður í gilinu. Hann var
með hnakk og beisli, svo að við þóttumst vita að Eyjólfur
væri ekki langt undan. Ólafur var talsvert kvíðinn þarna á
gilbarminum og hafði á orði, að líklega hefði hann gert
skyssu með því að senda Eyjólf niður með Grendalsá, þar
sem hann væri lítill klettamaður og lofthræddur með
afbrigðum. Mér varð litið suður eftir gilinu. Það var síður
en svo árennilegt. Hengiflug var á báðar hliðar, en hér og
þar voru snarbrattir grasgeirar inn á milli hamranna.
Vesalings Eyjólfur, hugsaði ég. Hvað hafði hann að gera í
þetta gljúfur? Hann sem var talinn hálfgerður klaufi. Það
stafaði trúlega af því, að hann hafði mjög lélega sjón og varð
sífellt að ganga með þykk og mikil stækkunargleraugu, er
gerðu hann eitthvað öðru vísi en aðra menn. Líklega hefur
hann skilið hestinn eftir þarna niðri við ána og farið að
eltast við kindur, er runnið hafa suður gilið, og ætlað að
koma þeim upp eftir einhverjum grasgeiranna. Ólafur í
Hlíð sagði fátt. Hann brá hönd fyrir auga og horfði fast og
lengi suður gilið. En það var ekkert að sjá, svo að við fórum
af baki og teymdum hestana niður að ánni og skildum þá
eftir hjá hesti Eyjólfs.
Heimaerbezt 137