Heima er bezt - 01.04.1983, Síða 31

VÍSNAÞÁTTUR - JÓN ÚR VÖR
Ltfnar hagur núáný
Fyrir áratugum, þegar Pálmi heitinn Jónsson á Akur-
eyri gaf út Hjartaásinn og fleiri merkisrit, sat ég
stundum á hans vegum uppi á Landsbókasasfni og
leitaði að vísum í handritum og gömlum prentuðum
heimildum. Varð til allmikið handrit, sem innlyksa
varð svo í prentsmiðju, þegar hann féll frá. Þó að það
vœri mín eign lét ég það átölulaust, þótt útgefendur,
sem vantaði eyðufylli í rit sín, gengu í þennan forða á
meðan entist. Verst var þó það, að prófarkir voru illa
lesnar og allskonar villur komust á kreik, sem vísna-
menn hafa svo verið að endurprenta í öðrum ritum allt
fram að þessu. Því, ef vitleysa er komin af stað, er hún
endurtekin og hleður jafnvel utan á sig eins og snjókúla.
Ég hef haldið áfram þessari vísnasöfnun, og á því í
fórum mínum mikið safn af efni, sem œtlað hefur verið
til prentunar. Svo hefur samist milli mín og útgefanda
þessa rits, að öðruhvoru birtust hér vísnaþœttir. Ég mun
leggja áherslu á að komast í samband við vísnavini
víðsvegar á landinu, einkum með það í huga að fá fram
leiðréttingar og bestu gerðir vísna og þá ekki síst reyna
að grafast fyrir um höfunda og afla upplýsinga um þá
og tilefni tœkifœrisvísna.
Jakob Aþaníusson, f. 1820, d. 1915, mun hafa verið ætt-
aður úr Stranda- og Húnavatnssýslum, en lengst af búsett-
ur í Barðastrandasýslu, lengi oddviti og hreppstjóri á
Barðaströnd. Hann var lausaleiksbarn en naut að nokkru
ætternis síns og var í fimm ár í vist á prestssetri, fékk þar
nokkra tilsögn og aðgang að bókum.
Jakob var meðal kunnustu hagyrðinga á sinni tíð og
Þorsteinn Erlingsson skáld ritaði eftir honum sagnir sem út
komu í bók áratugum eftir lát þeirra beggja. Bókin heitir
Sagnir Jakobs gamla.
Þótt Jakob væri um það bil tíu árum eldri en Matthías
Jochumsson voru þeir samtíða á bæ, þegar hið verðandi
þjóðskáld var á barnsaldri. Þeir elduðu snemma saman
grátt silfur og nefnir Matthías hann í ævisögu sinni. Sá er
þetta ritar var í æsku kunnugur dætrum Jakobs, sem þá
voru gamlar konur. Eftirfarandi vísur eru hafðar eftir Ástu
Jakobsdóttur:
Þeir Matthías og Jakob voru að raka tað af túni og þá
varð þessi vísa til.
Hausinn á þér, Matti minn,
máttu þessu trúa,
hann er eins og uppblásin
úti á velli hrúga.
Jakob var barnmargur. Einhverju sinni þegar hann var
orðinn gamall sat hann við vinnu sína, en telpuhnokki vildi
gera gælur við hann. Þótti honum töf að. Hann orti:
Ei við skulum undan kvarta
œvi þungum kjörunum.
Kysstu mig með hug og hjarta,
en hreyfðu ekki á þér vörunum.
Kunnasta vísa Jakobs er sú, er nú kemur. Sagði Ásta mér
að Þorsteinn Erlingsson hefði látið Hannes Hafstein heyra
hana og hefði þeim komið saman um, að hún væri hverju
góðskáldi samboðin. Mun sá dómur hafa glatt gamla
manninn. Hann þótti níðskældinn og ekki allsstaðar vin-
sæll.
Hylur gceran sauðar svarta
soltinn úlf með geði þungu,
dúfu augu höggorms hjarta,
hunangsvarir eiturtungu.
Nærri 1830 deyr Hreggviður bóndi Eiríksson á Kaldrana
í Húnaþingi. Dr. Guðbrandur Vigfússon eignar honum
þessa snjöllu vísu. Hún er hér rétt með farin, sjá athuga-
semd í ísafold 3. nóv. 1886, en sumir vilja hafa hana öðru-
vísi. Ef einhver kann gleggri skil á þessu, væri gott að frétta
af því:
Enginn veit um afdrif hans,
utan hvað menn sáu,
að skaflaförin skeifberans
á skör til heljar lágu.
Heimaerbezt 139