Heima er bezt - 01.12.1986, Page 10

íslenskrar myndlistar gerir Björn Th. Björnsson mjög
gagnorða og lifandi grein fyrir myndlistarmanninum,
Magnúsi Jónssyni. Þar segir hann, að um annað byggi
málverk hans á expressionisku viðhorfi, „þar sem jarðar-
litir skipa oft drjúgan sess og myndefnið er skynjað sem
huglifun ekki síður en sjónar. Færni Magnúsar er oft
undraverð, eða „sniðugheit“ hans og „klókindi“ eins og
hann kallaði sjálfur. Hvort sem hann málar skýjaslæður í
hjamhlíðum Snæfellsjökuls eða græna geira í skriðum
Kistufells, tekst honum furðu oft það, sem hann ætlar.“
Síðan beitir Björn Th. list Magnúsar harðari gagnrýni og að
sumra dómi nokkuð óvæginni. En þess ber að gæta, að
listfræðingurinn gerir miklar kröfur til Magnúsar. Að hans
áliti er hann annað og meira en frístundamálari eða „al-
þýðumálari“. Björn segir hann fullkomið dæmi um mann,
sjálflærðan í list sinni, en að öðru leyti hámenntaðan. Þótt
stétt hans væri látin lönd og leið, væri nefningin „alþýðu-
málari“ samt markleysa þar sem hann á í hlut. Og því segir
Bjöm hug sinn á þessa leið: „Það sem á skortir er hins vegar
frumleikinn; hann sér með augum venju, sem aðrir hafa
skapað, stefnir að túlkun sem hann er ekki sjálfur höfundur
að. Og aldrei hvarflar að honum, þrátt fyrir þrek hans og
kjark, að stíga skrefi út fyrir þann hring. Ef til vill ræður hér
ekki mestu um, að listin var honum ígripaverk, heldur
miklu fremur hitt, að lífsviðhorf hans var bundið kerfi, sem
hann unir vel við. Hví þá að slíta vébönd þess og gera
uppreisn? Ríkasti þátturinn mun þó hafa verið náttúru-
hrifning hans og lotning fyrir því sem vel er gert. Því gat
hann, svo sem hann sjálfur segir, „setið mitt í hringiðu
viðburðanna og verið að hugsa um, hvernig megi láta
jökulvatn renna í sínum farvegi, eða hvernig ná megi
bláma fjalls án þess eiginlega að mála hann.“ Það er með
þeim hætti sem þessi fjölgáfaði umsvifamaður fellir eitt
ævibrot sitt að íslenskri myndlist tímabilsins. Hvað myndi,
ef hann hefði verið þar allur?“
Það er von, að Björn Th. Björnsson beri fram þá spurn-
ingu. Magnús Jónsson var óvenjulega litríkur persónuleiki,
áræðinn og fágætlega fjölhæfur. Á fyrri hluta þessarar
aldar og nokkuð lengur kom hann víða við í íslensku
þjóðlífi og sannarlega var eftir honum tekið.
Magnús fæddist þann 26. nóvember 1887 í Hvammi í
Norðurárdal. Foreldrar hans voru hjónin, frú Steinunn
Þorsteinsdóttir og séra Jón 0. Magnússon lengst prestur á
Mælifelli í Skagafirði. Frá séra Jóni er sagt í þáttum eftir
Bjöm Egilsson, sem birtust á þessu ári í september- og
októberheftum Heima er bezt. Þau prestshjónin í Hvammi
eignuðust tvo syni og var sá eldri, Þorsteinn, þjóðkunnur

rithöfundur, sem skrifaði undir skáldheitinu Þórir Bergs-
son. Hann var tveimur árum eldri en Magnús. Þeir bræður
ólust upp á fjölmennu menningarheimili þar sem þeim var
snemma haldið til bókar. Séra Jón þótti mjög góður kenn-
ari, enda tók hann að sér að búa pilta undir skóla. Segist
Magnúsi svo frá í þætti, sem hann skráði um föður sinn: „í
uppvextinum og raunar allt fram til stúdentsprófs lifði ég í
andlegu andrúmslofti föður míns, og ég ætti því að þekkja
það. Þar var hinn klassiski heimur allt umhverfis, gríska og
rómverska menningin og svo sagan, ekki svo mjög Islands,
heldur hin almenna saga. Skáldin voru Hómer og Virgill og
Óvíd og Hóraz og svo Shakespeare og Goethe og allur sá
flokkur. Þá voru íslensku skáldin, sem lauk með þeim
Steingrími og Matthíasi, því að þótt Einar Benediktsson og
Þorsteinn Erlingsson væru góðir, þá áttu þeir ekki sæti á
sama bekk, en að flestu nýrra þótti lítið bragð.
Ég fann í raun og veru fyrst, hver þessi andlega veröld
var, þegar ég kom til Kaupmannahafnar veturinn eftir
stúdentspróf (1907-’08) og bjó þar innan um samtímans
stúdenta, svo sem Sigurð Nordal, Jón frá Kaldaðarnesi,
Guðjón Baldvinsson og fleiri, og heyrði þeirra ræður.
Annað eins hrun allra verðmæta og innrás nýrra skoðana
hfði ég hvorki fyrr eða síðar á æfinni. ... Þegar ég kom
heim frá Kaupmannahöfn vorið 1908 þótti föður mínum
heldur en ekki breyting á orðin um lífsskoðun mína og
viðhorf við flestu á himni og jörðu, og einkum á jörðunni,
þvi að um trú mína er það sannast að segja, að hún reis ein
til viðnáms gegn áhrifunum nýju. En allt hitt var meira og
minna af göflum gengið.“
Þetta vor 1908, lauk Magnús cand. phil.-prófi frá Hafn-
arháskóla. Og eins og hann vék að, þá hafði trú hans þó
staðist innrás nýrra skoðana. Því hóf hann nám í Presta-
skólanum um haustið og þann 20. júní 1911 lauk hann
guðfræðiprófi þaðan með fyrstu ágætiseinkunn. Faðir hans
var þá hættur prestskap fyrir sjö árum, en hafði gerst bóndi
á Snæfellsnesi, fyrst á Fróðá 1 Fróðárhreppi, en síðar í
Bjarnarhöfn í Helgafellssveit á árunum 1905 til 1911.
í fórum mínum á ég vatnslitamynd vestan frá Breiða-
firði, sem Magnús gerði á prestaskólaárum sínum.
Hann hafði þá um nokkuð langt skeið fengist við myndlist,
en ekki ennþá náð umtalsverðum árangri. Á fyrsta vetri í
Latínuskólanum, er Magnús var á fimmtánda ári, hófst
myndlistarferill hans. Hann var þá til húsa hjá dr. Jóni
dósent Helgasyni, síðar biskupi Islands. Fékk hann þá
vatnsliti í jólagjöf og var fordæmis og fyrirmynda ekki langt
að leita, því Jón Helgason var mikilvirkur myndlistarmað-
ur, svo sem kunnugt er, og liggur eftir hann fjöldi verka,
teikninga, vatnslitamynda og olíumynda. Var Jón með af-
brigðum vandvirkur og eru verk hans um fram allt ná-
kvæmar heimildarmyndir um byggingar í Reykjavík og
viðar hér á landi við upphaf þessarar aldar. Kvaðst Magnús
8)
422 Heima er bezt