Heima er bezt - 01.12.1986, Side 37

Bókahillan
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum
Anders Bæksted:
GOÐ OG HETJUR
í HEIÐNUM SIÐ
Rvík 1986
Örn og Örlygur.
Höfundur bókar þessara, danski rithöfund-
urinn og fræðimaðurinn Anders Bæksted,
var einn lærðasti samtíðarmanna sinna á
Norðurlöndum í fornum rúnum og goða-
fræði. í riti þessu tekur hann fyrir fornnor-
ræna goðafræði og hetjusögur, og mun
þetta eitt merkasta yfirlitsrit um þau fræði
í samtímabókmenntum. Höfundur rekur
efnið eftir öllum fáanlegum heimildum,
enda þótt Eddurnar íslensku svo og Forn-
aldarsögur Norðurlanda skipi þar breiðasta
og hæsta sessinn. Þarna sést svo að ekki
verður um villst, að varla væri unnt að
skapa nokkra heildarmynd af þessum
fræðum án íslenskra rita og sagna, og hve
óendanlega snauð Norðurlöndin væru af
vitneskju um frumsögu sína, og menningu,
ef Islendinga hefði ekki notið við, eða eins
og höfundur segir: Það er ísland. . . . sem
hefir varðveitt mestu gersemarnar úr sögn-
um og kvæðum fortíðar okkar". En höfund-
ur leitar lengra en til norrænnar arfleifðar.
Hann skyggnist um allan hinn fornger-
manska heim og raunar um allt hið Indó-
evrópska svæði í leit að sannfræðilegum
minjum og minnum. Þegar til hetjusagn-
anna kemur verður íslenska geymdin ekki
jafn yfirgnæfandi og í goðafræðinni. Þar
kemur bæði Saxi hinn danski og Bjólfskvið-
an engilsaxneska o.fl. við sögu. Höfundur
rekur og endursegir efni bæði goða- og
hetjusagna á hinn listilegasta hátt, svo að
ánægja er þeim, sem, kannast við sögur
þessar, og jafnframt upprifjun, og fyrir
hina, sem ekki þekkja til er þetta hreinn
skemmtilestur, mest er þó um vert, hversu
frásögnin öll eykur skilning og þekkingu á
hinum fornu fræðum. Og vart trúi ég öðru
en þeim, sem lítt eða ekki hafa kynnt sér
þessi fræði opnist nýr heimur, furðulegur
og ginnandi í senn. Bókin er prýdd fjölda
mynda, en þar þykir mér mest koma til ís-
lensku litmyndanna, sem fengnar eru úr
handriti frá 18. öld. En þvi miður er lítið
kunnugt um hstamann þann, sem þær hefir
dregið, svo að ekkert verður frá honum
sagt. En skyldu aðrir hafa hfað sig betur
inn í hinn norræna goðaheim, og reynt að
sýna goðin fornu á myndum. Þýðandinn
Eysteinn Þorvaldsson hefur unnið verk sitt
vel, svo að maður les bókina spjaldanna á
milli með óblandinni ánægju, bæði vegna
efnis og stíls. En því miður óprýða fleiri
prentvillur bókina en sæmandi er svo góðu
riti.
Það er skemmtilegt að sama forlagið
skuh nú samtímis senda frá sér lokabindin
af sögustaðalýsingu Kálunds og þessa bók
um fom goð og hetjur, en báðar mega þær
kallast lykilverk að fornbókmenntum vor-
um og eiga heiðurssess við hlið þeirra.
Emil Björnsson:
Á MISJÖFNU ÞRÍFAST
BÖRNIN BEST
Rvík 1986
Örn og Örlygur.
Hinn góðkunni útvarpsmaður og klerkur
Emil Björnsson hefur hér að skrifa endur-
minningar sinar, og nær þetta bindi yfir
bernsku og unglingsár þangað til hann
hverfur brott úr sveit sinni, til að leita sér
menntunar og frama. Á þeim ámm er ekki
að vænta stórra atburða á almenna vísu,
en margt drífur þó á daga sveitadrengsins,
sem honum verður minnisstætt og markar
djúp för í huga hans og þroskasögu. Má
þar t.d. nefna föðurmissinn og raunar aht
viðhorf hans til föður síns. Víst er um það,
að margir hafa skrifað meiri þjóðlífslýsing-
ar í minningum sinum, svo að þær verða
meiri heimildir í almennri menningarsögu
þjóðarinnar en endurminningar Emils.
Sagan hans er þroskasaga einstaklingsins,
jafnframt því sem vér kynnumst þar lifs-
baráttunni á fátæku heimili i fremur af-
skekktri sveit á fyrstu tugum aldarinnar.
Hinn mannlegi þáttur en ekki umhverfið er
meginefnið, og fer Emil haglega með hann,
hispurslaust og af hlýju, án þess að kenni
væmni, þótt á viðkvæma strengi sé slegið.
Má þar hvarvetna kenna hinn þaulæfða
fjölmiðlamann og sálusorgara. En skáldið
er lika býsna ríkt í síra Emil, svo að sumir
kaflarnir nálgast að vera ljóð eða æfintýri.
Þessi þáttur úr æfi Emils er viðfehdin og
hlýleg bók, þótt ekki sé hún stórbrotin, en
lesandinn hlýtur að horfa með eftirvænt-
ingu til þess, er hann fer að segja frá stærri
atburðum og viðtækari reynslu.
Magnús Óskarsson:
ALÍSLENSK FYNDNI
Rvík 1986.
Örn og Örlygur.
í þessu kveri eru samankomnar skrýtlur og
fyndnar stökur, flest frá seinni árum, mis-
jafnlega fyndið eins og gengur og gerist
um slík söfn, en flest þannig, að það er til
orðið ósjálfrátt, án þess þeir, er sögðu hafi
séð fyndnina fyrr en þeir heyrðu hana á
vörum sér. En helmingur bókarinnar eru
blaðaúrklippur, og er sá hlutinn hinum
merkilegri. Flestar þær ambögur, sem blöð-
in hafa birt þar lesendum sínum, eru
sprenghlægilegar, þótt útaf geti brugðið.
En það sem mest er um vert hér eru sýnd
viti til vamaðar þeim, sem rita fréttir eða
auglýsingar, að láta málið ekki verða hreint
skrípi. Þessi dæmi, sem þó em ekki nema
brot af því, sem vér lesum daglega í blöð-
unum, gæti verið leiðarvísir í því, hvernig
ekki á að komast að orði.
Ármann Halldórsson:
HRAFN Á
HALLORMSSTAÐ.
Rvík 1986.
Örn og Örlygur.
Þeir em ófáir, sem gist hafa Hallormsstað
á hðnum áratugum og margir þeirra hafa
haft kynni af ráðsmanninum þar, Hrafni
Sveinbjarnarsyni, og naumast mun sá
Austfirðingur eða Héraðsbúi, sem ekki
kannast við hann, svo umsvifamikih hefir
hann verið þar í héraðsmálum. Enda þótt
hann hafi unnið störf sín á fremur þröngu
svæði er æfi hans að ýmsu leyti htrik og
frá mörgu hefir hann að segja. I bókinni
hafa þeir lagt saman hann og Ármann Hah-
dórsson kennari, Sumir kaflar em orðrétt
frá sögn Hrafns, en í öðmm segir Ármann
söguna, og skiptast þeir þannig á um að
skapa langa æfisögu. Hefir Ármann ráðið
uppsetningu og efnisskipan. Bókin er í
rauninni tvískipt að efni, annars vegar er
æfi Hrafns sjálfs allt frá bemskudögum
hans í Reyðarfirði til þessa dags með hæfi-
leghu ívafi af ættfræði, en í Hrafni koma
saman margar merkar ættir, Beckar og
Longar á Austurlandi og breiðfirskir sæg-
arpar. Á hinu leytinu er rakin furðu mikil
héraðssaga, bæði um almenna þróun mála
og forystumenn í Fljótdalshéraði, meðal
annars starfssaga Húsmæðraskólans á
Hallormsstað. Þannig er víða komið við, og
margar mannlýsingar bráðsnjahar og gerð-
ar af samúð og skilningi. Margar þeirra em
fáorðar en furðu markvísar, enda þótt ekki
sé víst, að allir hti þá menn sömu augum
og Hrafn, sem ekki er að vænta. Að öhu
samtöldu er hér merkilegt sögurit um Hér-
að og Firði, en auk þess er bókin skemmti-
leg aflestrar einkum þeir kaflar, sem em
bein frásögn Hrafns, sem oft er hnyttin en
ætíð markvís og fróðleg.
Einar Már Guðmundsson:
EFTIRMÁLI
REGNDROPANNA
Rvík 1986.
Almenna bókafélagið.
Þetta er þriðja skáldsaga höfundar á fjómm
árum, og mætti segja að hún sé framhald
hinna fyrri, að því leyti, að hún gerist í
sama hverfinu, þótt sögusviðið sé nú heim-
Heima er bezt 449