Æskan - 01.01.1958, Blaðsíða 12

ÆSKAN
Þættir úr sögu skipanna. ^
Uppgötvun loftskeytanna.
Fram undir aldamót voru auðnir úthafs-
ins afskiptar öllu sambandi við land, og
yfir skipunum, sem þar háðu örlagaríka
baráttu, grúfði ömurleg þögn. Einu fregn-
irnar, sem af hafinu bárust, voru þeim til-
viljunum liáðar, að skip mættust þar og
gætu flutt frásagnir hvert af öðru til lands.
Að öðru leyti var vettvangur sjómann-
anna heimur út af fyrir sig. Skiptapar urðu
hvarvetna af völdum clds og ófriðar og oft
með þeim hætti, að ekkert varð vitað um
afdrif þeirra, er þar háðu baráttu fyrir lífi
sínu.
Uppgötvun loftskeytatækjanna rauf þá
skelfingarþögn, er hvílt hafði yfir hafinu
frá ómuna tið, og leysti skipin, sem um það
sigldu, úr iæðingi þess einmanaleika, er þau
höfðu átt við að etja, frá þvi að siglingar
hófust i öndverðu. Þessi nýju tæki stork-
uðu livers konar hindrunum og fjarlægð-
um. Hvorki náttmyrkur né þoka aftraði
bylgjum þeirra för um geiminn.
Guglielmo Marconi er almennt talinn
hafa fundið upp loftskeytatækin fyrstur
manna. Og það er að vísu rétt, þótt ekki
megi gleyma þvi, að ýmsir höfðu rutt hon-
um þar braut og lagt með tilraunum sin-
um og athugunum undirstöðuna að upp-
götvunum hans.
Árið 1865 birti skozki eðlisfræðingurinn,
James Maxwell, þær kenningar sinar, að til
væru fyrirbrigði, sem nú á dögum eru
nefnd rafsegulsveiflur. Þjóðverjanum Hein-
rick Hertz tókst fyrstum manna að fram-
leiða slikar sveiflur og sanna með því til-
veru þeirra á óyggjandi hátt. Crookes benti
síðan á möguleika til þess að hagnýta þess-
ar sveiflur til loftskeytaviðskipta. Frægir
hugvitsmenn um alian heim hófu svo víð-
Guglielmo Marconi.
10
tækar rannsóknir í þessum efnum, en eng-
um þeirra auðnaðist að gera hagnýtingu
rafsegulsveiflanna að veruleika, fyrr en
Marconi kom til sögunnar.
Marconi sótti fyrst um einkaleyfi fyrir
loftskeytatæki sínu árið 1896. Tilraunum
hans hafði þegar í upphafi verið beint að
sjónum. Honum var það ijóst, að með þess-
um tækjum væri leiðir fundnar til þess að
rjúfa að fullu hina aldagömiu þögn út-
liafsins.
Hann hafði einnig komið auga á þá við-
skiptamöguleika, sem fólust í uppgötvun
hans, og stofnað árið 1900 félagsskap í því
skyni að útbreiða tækin.
Fyrst í stað voru tækin afar veik, en
styrkur þeirra fór vaxandi, og að ári liðnu
drógu þau þegar 10 mílur miðað við, að
sent væri yfir sjó eða flatlendi. Eftir 4
ár drógu þau 200 mííur. Sem öryggistæki
á sjó fengu þau eldvígslu sina árið 1899.
í desember árið áður voru loftskeyta-
tæki sett í vitaskipið á East Goodwiu-
grynningunum við suðurströnd Englands.
Stöðin var mjög fábrotin og flutt út í
skipið á litilli bátkænu.
Þann 3. marz árið 1899 varð vitaskipið
fyrir alvarlegum skemmdum af völdum
ásiglingar. Var þá i fyrsta skipti i veraid-
arsögunni send lijálparbeiðni frá nauð-
stöddu skipi með loftskeytatækjum.
Þýzka eimskipið Kaiser Wilhelm der
Grosse virðist hafa verið fyrsta verzlunar-
skipið, sem loftskeytatæki voru sett í. Það
var i marz árið 1900.
Merkið SOS hlaut alþjóðlega staðfest-
ingu, sem neyðarhjálparbeiðni árið 1908.
Loftskeytatækin voru að sjáifsögðu litil
i fyrstu og mjög takmarkað svæði, sem
stöðvarnar náðu til. Ákveðinn vörður var
ekki hafður við tækin nema að nokkru
leyti. Oft kom það fyrir, að skip, sem voru
á svipuðum slóðum, skiptu með sér varð-
tímanum, stundum dögum saman.
Farþegarnir gera nú orðið kröfu til þess,
að ekki sé með lélegri varðgæzlu á loft-
skeytatækjum skipanna dregið úr þeim
skilyrðum, sem tækni nútímans hefur skap-
að sjófarendum til þess að hafa samband
við umheiminn, því að þörfin fyrir slíkt
samband er oft og tíðum engu minni á sjó
en á landi.
Síðan stuttbylgjurnar komu til sögunnar,
liefur tekizt að brúa fjarlægðina á alveg
undraverðan hátt. Yfir hin víðáitumiklu
úthöf er nú haldið sambandi við lieima-
landið miliiliðalaust, jafnvel þótt fjarlægð-
in sé mörg þúsund milur.
Leiðrétting.
í októberblaðinu var sú villa, að sagt var
að fyrsta skátafélag á íslandi hafi verið
stofnað fyrsta sumardag árið 1913, en átti
að vera 2. nóvember 1912.
Fyrsta staupið.
Leikendur: 1. PÉTUR, 10 ára
drengur, í sumarfötum með leður-
belti um mittið, en við það hangir
stórt trésverð. 2. SIGGA, 8—10 ára
telpa, ljósklædd. 3. VARPIYGÐIN, 16
—17 ára stúlka, með blæju, gull- eða
silfurspöng um enni, rauðklædd.
PÉTUR (leiðir Siggu inn á leiksvið-
ið): Sigga, nú ertu mín. Ég hefi
frelsað þig úr ræningjahöndum. Nú
skal gera góða veizlu (ýtir við stól).
Gerðu svo vel að setjast.
SIGGA: Ég þakka (setzt).
PÉTUR (íbygginn, hvislar): Nú skaltu
sjá, hvernig ég fagna góðum gesti.
(Fer. Kemur strax aftur rneð flösku
með rauðum vökva í). Sjáðu, þetta
er þér geymt. (Hellir i staup). Gerðu
svo vel!
SIGGA. Hvað er þetta?
PÉTUR: Það er vín, rautt og ljúf-
fengt vín, sjáðu hversu það glóir í
staupinul
SIGGA (hörf'ar undan, hrcedd): Nei,
n-e-il Ég þori það ekki. Ég er svo
hrædd við hann.
PÉTUR: Hvaða hann? Ég sé engan
hann.
SIGGA: Æ, ertu alveg skilningslaus?
Ég á við konunginn. Sérðu hann
ekki?
PÉTUR: Nei, ég sé engan konung.
Það er bara þú, sem sérð ofsjónir.
SIGGA: Ég sé hann, ég sé hann! Líttu
á! Ég á við Bakkus konung. Hann
er svo voða hættulegurl
PÉTUR: Er hann voða hættulegur?
Gott, því meiri frægð fyrir mig. Ég
skora hann hér með á hólm (dregur
sverðið úr slíðrum).
SIGGA: Sei-sei, drengur. — Þarna þúl
Þetta stoðar ekkert. Bakkus kon-
ungur er ekki venjulegur konung-
ur, sem ...
PÉTUR: Ekki venjulegur konungur.
Þá skiptum við okkur ekkert af
honum. Drekktu nú úr staupinu.
Gerðu svo vel.
SIGGA: Nei, ég vil ekki verða fátæk