Skírnir - 01.01.1920, Side 49

Skirnir]
Ritfregnir.
43
unina höfðu á höndum. Er það í alla staði eðlileg skifting, því
að þeir taka við hverjir af öðrum og eiga sína söguna hverjir, þó
að allar sóu þær mjög á eina bókina lærðar og beri aö sama brunni:
Eáðagerð, viðbúnaður, framkvæmd, mistök, vonbrigði, hnignun og
uppgjöf. Það yrði of langt mál að skýra frá efninu í þessum þætti,
snda lítil þörf. Hvert mannebarn á Islandi kannast við einokun-
ina að afspurn og hugsar til hennar með hryllingi sem verstu plág-
unnar, er yfir ísland hefir gengið. Eðlilega hefir íslendingum ver-
Í8 sú hliðin kunnust, er að íslandi sueri, þrælatökin, sem hún beitti
við þjóðina, og hörmungarnar, sem hún leiddi yfir hana. Bók
þessi dregur þar hvergi úr, en jafnframt sýnir hún líka hina hlið-
'na, sem að stjórninni veit og Dönum. Margur hefir hugsað sór
einokunina ekkert annað en samvizkulausa stjóruarróðstöfun til að
féfletta ísland í konungs-sjóð og danskra kaupmanna. En vægari
hygg eg að dómurinn verði eftir lesturinn, a. m. k. um suma kon-
ungana. Það er varla ámælisvert, þó að þeir vilji hnekkja ofur-
veldi Hansastaðanna þýzku, sem oft höfðu búið hart við þegna
þeirra á liðnum öldum, og ekki nema lofsvert að þeir reyna að
vekja upp aftur framtakssemi til sjómennsku og kaupskapar með
þegnum sínum. Það er þá einnig eðlilegt, að þeir knýl f því
skyni fyrst og fremst á þá, sem þeim eru næstir og að ýmsu leyti
líklegastir til eitthvað að geta; og vorkunn nokkur eins og á stóð
°g hugsunarhátturinn var þá alment, að þeir byggjust ekki við,
a5 íslandi yrði mein að skiftunum. Jafnvel forkólfar útgerðar-
Hanna, sem verzlunina hafa á leigu, virðast stundum byrja með
góðum ásetningi, að búa vel við landsmenn, og fara um það fögr-
um orðum í samþyktum sínum og lffsreglum til kaupmanna,
þjóna sinna. Þeim flýgur meira að segja í hug, að hlynna eitt-
^vað að framförum atvinnuveganna. En um fram alt vilja þeir
auðvitað græða. Þjónar þeirra, kaupmennirnir, eru því milli steins
«g sleggju. Gróðakröfurnar og mannúðarfyrirmælin vilja rekast á,
svo að framkvæmdirnar segja einatt alt annað en orð saraþyktanna.
Erfiðleikarnir eru líka miklir. Útgerðin dýr, árferði misbrestasamt,
langvinnar styrjaldir, sem hamla samgöugum og baka stórtjón.
Hagnaður útgerðarmanna verður því oft lftill, jafnvel tjon og fjár-
þrot. Bera þeir sig stundura litlu befcur en Islendingar. Gremja
°g úlfúð þróast á báða bóga og konungur oft í standandi vand-
ræðum. Samt virðast íslendingar f lengstu lög vera einir um að
skilja, að það er einokunin, sem ógæfunni veldur. Fyrst kveða
þeir upp úr um það hvað eftir annað, en hundrað ára þversynjun