Heimilisblaðið - 01.01.1977, Qupperneq 5

hluti eins stórs risa-meginlands á fyrr-
nefndri ísöld, og þessu meginlandi gaf
hann nafnið Gondwanaland.
En hvaða sannanir eru þá fyrir þessari
ágizkun? Þegar jöklarnir þokuðu aftur
um set, skildu þeir eftir sig heimsskauta-
freðmýri, og þar óx planta. sem ekki hef-
ur fundizt á jörðunni síðan. Hún hefur
hlotið nafnið Glossopetris, og hún var eins
konar burkni, seig og harðger heims-
skautajurt með grófgerðum og tungulaga
blöðum. Fundizt hafa steingervingar þess-
arar plöntu í Argentínu, Brasilíu, Mið-
Afríku, Indlandi, Ástralíu og á Suður-
skautslandinu. Þar sem burkni þessi get-
ur ekki hafa flogið yfir þúsundir kíló-
metra úthaf, er útbreiðsla hans aðeins út-
skýranleg með því að viðurkenna hug-
myndina um risameginlandið Gondwana-
land.
Á meðan fimbulísinn bráðnaði og burkn-
inn nam land á svo til engum jarðvegi,
hélt hið stóra meginland áfram að snúast
og þokast í átt til norðurs. I allri þeirri
þenslu og umbyltingum sem það ferðalag
olli, urðu Afríka og Suður-Ameríka til,
og einnig aðrir stórir landflákar, svo sem
Indland og Ástralía. Indland seig í átt til
miðjarðarbaugs, rakst á Asíu og „beit sig
þar fast“. Við þann árekstur — álíta jarð-
fræðingarnir — myndaðist Himalaya-
fjallakeðjan í þeirri mynd sem hún er nú.
Ástralía strandaði á Kyrrahafi, þar sem
hún enn er. Miðhluti Gondwanalands þok-
aðist nær Suðurpólnum, þangað sem ei-
lífur ís þekur landið og fjötrar það í líf-
lausum kulda. Bergmálsdýptarmælar hafa
leitt í ljós, að undir ísþekju suðurskauts-
ins er vogskorið og stórbrotið landflæmi,
og allt það tröllaukna landslag hefur
myndazt við hreyfingu landsins til þess
staðar þar sem það er nú.
En mikilvægasta sönnunin fyrir land-
rekskenningunni er þó uppgörvunin á
„segulmagni steingervinganna“. Flest
jarðlög eru annaðhvort storknað hraun
eða samansafnaðar leifar í vatni (fram-
burður fljótanna). Áður en lög þessi
storknuðu gátu segulmagnaðar smáagnir
þeirra hreyfst að eigin vild (járn-ildin),
— og þá settu þær sig einmit í stellingar
sem vissu frá suðri til norðurs, rétt eins
og nálin í áttavitanum.
Jarðfræðingar geta nú með töluverðri
nákvæmni sagt til um aldur jarðlaga og
steintegunda, og hin óteljandi segulmæl-
inagdæmi leiða í ljós, á hvaða lengdar-
og breiddargráðu sérhvert jarðlag hefur
„orðið til“, ef svo má að orði komast. Það
sem nú vekur hvað mesta atthygli og deil-
ur er sú staðreynd, að þessar örsmáu
„kömpásnálar" virðast ekki sammála um
það, hvar hinn eiginlegi norðurpóll sé. Svo
virðist sem segulpóllinn hafi einhverju
sinni verið í suðvesturhluta Bandaríkj-
anna, í annað sinn í Kyrrahafinu, nálægt
Hawaii; norðurpóllinn hefur líka verið „á
ferð í Japan og enn síðar á Kamtjatka í
Norður-Síberíu!
En jörðin sjálf er ágæt hringsjá. Hún
snýst um eigin möndul, og stefna hans er
alltaf eins. Reik heimskautanna yfir stór
svæði er því útilokað, og skýringin á
„ósamlyndi" segulnálanna getur ekki ver-
ið sú, að norðurpóllinn hafi skipt um stað,
— heldur hitt, að löndin þar sem segul-
nálarnar sýna undarlega stefnu, hafa sjálf
færzt úr skorðum.
Á ráðstefnu einni, sem haldin var 1956,
og þar sem þátt tóku 22 Nóbelsverðalauna-
hafar, komst enski lífeðlisfræðingurinn
P. M. S. Blackett svo að orði: „Eftir nið-
urstöður margskonar mælinga (á segul-
nálum í jarðvegi og stefnu þeirra) hef ég
komizt á þá skoðun, að Stóra-Bretland
hefur á undanförnum 150 milljón árum
þokazt norður á bóginn frá stað sem var
miklu nær miðjarðarlínu og auk þess snú-
izt um 30 gráður í sólarátt. — Rannsókn-
ir á indverskum jarðlögum sýna svo ekki
verður um villzt, að Indland var fyrir sunn-
an miðjarðarlínu fyrir 70 milljónum ára,
HEIMILISBLAÐIÐ
5