Andvari - 01.01.1909, Blaðsíða 118
100
Um skynjan
unarinnar, sem til er á jörðunni, og bygging hans er
svo margbrotin og furðanleg, að langt er þangað til
að menn fá nokkurn veginn þolanlega þekkingu um
hina lílcamlegu gerð hans og lífsstörf þau, sem þar
fara fram, hvað þá heldur um samverkanir liins lik-
amlega og andlega; það verður líklega um aldur og
æfi ráðgáta fyrir mannlegan skilning. Skynjun vor
getur eigi gripið sjálfs síns eðli, því það, sem fram-
leiðir skynjan eða er orsök hennar, lilýtur að liggja
hinum megin við skynjanina sjálfa og vera óaðgengi-
legt fyrir alla sjálfsrannsókn.
Hjá mönnum er skynsemin, eins og nú gátum
vér, bundin við heilbrigðina og þroskaðan lieila, en
svo er ekki alstaðar í dýraríkinu. I5að er ómögulegt
að neita því, að vit er til án heila hjá hinum lægri
dýrum, þó menn vanalega segi, að það séu hvatir,
sem stýra störfum þeirra, en hvað eru hvatir (in-
stinlct); það er í raun réttri orð, sem enginn veit
livað þýðir, vandræðatilbúningur til þess að komast
lijá því að kannast við að dýrin hafi vit eins og
mennirnir. Taugakerfi mannsins hlýtur að eðli sínu
að vera svipað taugakeríi dýranna, hvort sem á því
er einn heili eða dreifðir taugahnútar; ýms eitur og
lyfjaefni t. d. alkoliól, klóroform o. 11. hafa alveg
sömu álirif á taugar manna og dýra, geðshræringar
lýsa sér á svipaðan hátt og fegurðartilfinningin á
ýmsu stigi er líka sameiginleg fyrir menn og skepnur.
Það er mjög örðugt að komast fyrir hinar yztu ræt-
ur sjálfsmeðvitundar og skynsemi; það er að eins
liægt að sjá það óbeinlínis með samanburði, hvorl
dýrin hafa meðvitund og vitneskju um árangur og
þýðingu slarfa þeirra, er þau framkvæma. Óteljandi
dæmi mætti færa fyrir því, að framkvæmdir dýra af
æðra og lægra tagi lýsa mikilli fyrirliyggju, viti og
ráðdeild eftir mannlegum mælikvarða, en þá er oft-
ast eftir að vita, hvort dýrin sjálf hafa geta gert sér