Verði ljós - 01.07.1901, Qupperneq 5

101
séra Jóns geri sér allóljósa lmgmynd um það, hvað visindaleg rann
sókn eiginlega er. Það virðist vaka fyrir þeim, að hún só einhver svo
stórfengiu áreynsla andlegs djúpsæis, er að eins fáeinir útvaidir sé vaxn-
ir: um niðurstöðuua, hvort húu só áreiðanleg eða ekki, sé þessir fáu eiuir
færir að dæma; hinir, út i frá, geti þar ekkert sagt, af eða á, er að
nokkuru skifti máli; en hyggilegast muui þeir þó gera — í bibliurann-
sókna máli séra Jóns — að fara ekki „að skemta skrattanum11, með því
að ldaujja eftir séra Jóni. Hins vegar tinna þeir séra Jóni það til for-
áttu, að ekki hafi hann fundið sjálfur upp alt þetta púður; það hafi aðrir
gert á undau honum. En eg hefi leitað að þvi, livað það væri eigiu-
lega, er þeir vildu leiða af þessu sambandi séra Jóns við málið, og
fundið ekki annað en: ‘liaun mælir það, sem aðrir mæla’. Audinn í
þessu mótkasti er þó auðsælega: ‘það er ekki mikið að marka hann séra
Jón, sem kemur með ekkert af sjálfuin sér, eu að eins það, sem svo-
nefndir stórfrægir biblíu-rannsóknarar út um heim hafa áður sagt’.
Eu hvað er nú vísindaleg rannsókn? Þessari spurningu er
einfaldast svarað á þessa leið: það er sú rannsóku hius skynjandi auda
manns, er leiðir að þeirri niðurstöðu, að t. a. m. tvisvar tveir sé fjórir,
en ekki sex eða nokkur öunur tala en fjórir. Dæmið er einfalt,
eu ranusóknin, sem úr því leysir, er, að sínu leyti, öldungis eins vís-
indaleg í eðli sínu, eins og var rannsók Newtons, sem leysti úr því,
hvernig svif-löguin hiniinhnattanna væri háttað. Hvortveggja þessara
rannsókna er eius og sama eðlis; það eðli er: þráðrétt hugsun. Muuur-
inn á þeiin er sá, að önnur fer um örskaminan, klungurlausan veg að
niðurstöðunni (takmarkinu), en hin um langan veg, örðugan og villu-
hættan. Milli rannsóknarinnar, sem kemst að uiðurstöðuuni, að tvisvar
tveir sé fjórir, og Newtons rannsókna — o: milli allra rannsókna á lægsta
og æðsta stigi — er æfa-langur vegur. Á þeim vegi eru verkefni raun-
sókna svo mörg, að engri tölu verður á komið. Þúsuudum saman eru
þau svo einfóld, að fólk flest getur komist að réttri niðurstöðu með meðal-
átaki góðrar greindar. Þegar mjög sækir í brattann, fækkar þeim, er
leið finni af eigin rammleik, og þræða þeir þá brautiua, að þeirra fyrir-
sögu, er hana hafa þegar fundið — unz enn þá eiuhver eða einhverir
þessara fáu ryðja sér nýja braut enn lengra upp á við til áður ósénna
stöðva. — Oss til hægri vika skuluin vér nú nefua þessa braut „veg
mannlegrar þekkingar11. Það er nú kunnugra en frá þurfi að segja, að
þessa leið fer engiun maður leiðtogalaust. Eiuir fylgja trygðfast-
ir sama, eða sams kouar, leiðtoga; aðrir eru eigi við eiua fjöl feldir:
leita sér ýmissa leiðtoga. Einir láta sér nægja þá leiðtoga, er fara veg
laugrar veuju; aðrir liorfa til átta, og skoða huga sinn um það, livort
gamla brautiu sé hin bezta. Úr þessum flokki koina þeir er brjóta sér
nýjar brautir, og leiða mannlega þekkingu iun á nýja vegu; fá þeir leið
siuni stefnu eftir þeim sönnunum, er svæði það er þeir ferðast um og