Ægir - 01.10.1926, Blaðsíða 15

ægiu
203
til hugar að sigla beitivind, enda eigi gott
með því skipalagi, er þá tíðkaðist. Menn
gátu því eigi sótt fiskinn að mun til djúpa,
enn fiskurinn varð að ganga á grunn upp,
ætti menn alment að geta náð honum. Sjó-
fólki fjölgaði i Gullbringusýslu, svo sem
sagt hefir verið, en fjölgun jiessi kom af
tómthúsmanna lýð þeim, sem flyktist að
sjónum, fleyttist þar oflast á lítt nýtum
tveggjamannaförum, sem þeir jió áttu enga
spítu í, en hrundu niður af hungri eða fóru
um landið á vergangi, er í ári harðnaði.
Einn hinn nýtasti maður landsins, Magnús
Stephensen, harmar mjög þá óhamingju,
sem landinu standi af þurrabúðafólki. Seg-
ir hann í eftirmælum 18. aldar, að þurra-
lniðafólk sé önnur aðalorsök til fátæktar og
háginda í mörgum sveitum sunnanlands og
vestan. Fer hann í einum stað um þurra-
húðalífið svo feldum orðum, að það sc: „sú
sanna uppsprelta til iðjuleysis og óráð-
vendni hjá mörgum, til lausamensku, ó-
mensku, vinnuhjúaskorts, kostavendni og
þvermóðsku, sem víða bjóða byrginn og
keppast að flykkjast pörnm saman í þurra-
húðanna hægð, til að geta þar börn á ann-
ara skaut, enn undir eins geta eyðileggjandi
stofn til afkomenda, er aldrei læra að vinna
sér ærlegt brauð og fæstir annað enn ilt
eitt“. Þó þessi orð kunni að þykja hörð,
höfðu þau þó því miður við ofmikil rök að
styðjast. Það var vissulega óbjargvænlegt á-
stand, að árið 1770, þegar 200 jarðir lágu í
eyði í Gullbringusýslu voru 80 menn með
hyski sínu í þurrabúðum aðeins í Alftaness
og Seltjarnarness hreppum.
Þó þeir yrði fleiri að tðlunni, að minsta
kosti við Faxaflóa, sem sjóinn sóttu á 18.
öldinni, enn áður hafði verið, þá hnignaði
þó fremur mörgum dugnaðaratburðum í
sjómensku. Skip voru áður stærst undir
Jökli og á Suðnrnesjum, og fækkuðu stóru
skipin að mun á báðum þeim stöðum á
seinni lilula 18. aldar, einkum eftir að net
tóku að tíðkast við Faxaflóa; þyrptust þá
sjómenn þangað lir öðrum veiðistöðum, því
að það þótti hægast og jafnvel uppgripa mest,
að stunda netin. Þá fækkaði það og hinum
stærri skipunum, að á harðinda árunum,
sem voru svo tíð á 18. öldinni, dó sjávar-
fólk einatt unnvörpum, svo að örðugt var
fyrir margan að manna annað en báta. Ár-
ið 1785 fæddust t. d. í Kjalarnesþingi 79
börn, en sama ár dóu þar 911 manns, mest
af hallæri. Þetta ár dóu og í Ingjaldshóls-
og Fróðársóknum vestra 183 menn af 400,
og má geta nærri, hvílíkir hnekkir slíkt hef-
ir verið. Þingsvitni, sem tekið var við Búð-
ir (1. des 1787), vottar það: „að yfir alt væri
þá helmingi færri skij) í veiðistöðum en að
fornu, t. d. við Hellna nú um 20; Dritvík í
ár 13 bátar, til forna um og yfir 60“. Auð-
vitað er, að sjávarútvegur jókst fljótt, er
í ári lét, en alt bendir á, að undir lok 18.
aldarinnar var sjávarútvegurinn eins og
aðrir atvinnuvegir landsins í hinni mestu
niðurníðslu. Þá fækkuðu og einatt mann-
skaðaveður sjómönnum tilfinnanlega á
þessari öld. Árið 1752 urðu 15 skiptapar;
1757, 11; næsta ár fórust 12 skip og 9 af
þeim á Suðurnesjum með 44 mönnum; 1767
fórust i sjó 80 manns á tveiin dögum um
vetrarvertíð; 1795 urðu 13 skipskaðar, og
liið siðásta ár aldarinnar druknuðu yfir 60
manns í sjó, og vil eg nú með fáum orðuin
skýra lítið eitt frá því, hvernig aflast hafi á
öldinni.
Frá 1700 til 1705 var fisklítið; kvað mest
að því hin fyrstu 2 árin. Hið fyrra árið er
þess getið, að þá hafi hallæri mikið verið
um land alt ,enn mest dáið af búðafólki;
„átu þá margir margskonar óæti“. 1701 var
svo mikið fisklevsi um land alt, að menn
ínuiidu eigi slíkt. Bóndinn i Njarðvík átti þá
30 hluti, en fékk í þá alla 306 fiska. Frá
1706—1713 voru góðir hlutir, einkum 1706;
var þá meira en lestarhlutur hjá sumum
syðra og vestra, og aflinn svo mikill á sum-