Ægir - 01.04.1954, Side 9

Æ G I R
71
til „humbugs" fyrirtækja. En þetta tom-
bolufyrirtæki er eitt af þeim, sem maklegt
er og vel vert að styrkja. Þilskipaútvegur-
inn er einhver helzta framtíðarvon landsins,
og ætti allt, sem að honum hlvnnir, að njóta
hylli og stuðnings almennings.“
Er ekki að orðlengja um afdrif þessa
fyrirtækis. Styrktarsjóðurinn efnaðist á því
um röskar 600 krónur. Elzti gjaldkeri Öld-
unnar, sem nú er á lífi, hefur sagt mér, að
sér falli aldrei úr minni með hve þakklátum
huga ekkjur og börn félagsmanna hafi veitt
móttöku gjöfum úr sjóðnuin, en þær voru
ætið færðar fyrir jól, og voru fyrstu árin
ekki nema 10—15 krónur á heimili. Síðan
hefur allmikið fé runnið í þennan sjóð og
úr honum, en fyrst var styrkur veittur úr
honum 1898, og árlega síðan.
Breytt viðhorf.
Sama árið og styrktarsjóður Öldunnar var
stofnaður, kom Bjarni Sæmundsson alfar-
inn lieim til íslands með prófi frá Hafnar-
háskóla. Honurn var þegar i upphafi styrkur
að Öldufélagsskapnum við rannsóknastörf
sín, og Öldumönnum var fengur að Bjarna,
því að hann var tíður gestur á umræðu-
fundum þeirra og hafði þá þegar margt fróð-
legt fram að færa.
Enn var þetta sama ár stofnað félag út-
vegsmanna við Faxaflóa. Þeir fundu, að
urgur var í sjómönnum yfir þeim kjörum,
sem þeir áttu við að búa. Fyrsta verk þessa
félags var að ákveða einhliða ráðningarkjör
sjómanna á þilskipin. Samkvæmt þeim
skyldu hásetar hafa hálfdrætti, en skip-
sljórar 2 kr. af skippundi fullverkaðs fisks
umfram hálfdrættið. „Borgun skal greiða
skipverjum í þeiin gjaldeyri, sem um semst,“
stóð í þessum ráðningarkjörum útgerðar-
manna. Þetta var að vísu ekki ný bóla fyrir
sjómenn. Þeir höfðu ekki vanizt öðru en að
fá andvirði fisksins í úttekt, eins og það var
kallað. Þegar spurt var um verðið á fiskin-
um, var vana svarið á þessa leið: „Um það
verður ekkert vitað fyrr en eftir nýár að
veikningar korna og grósserarnir hafa verð-
lagt hann.“ En hér merkti grósseri hinn er-
lendi fiskkaupmaður. Þetta ár bað nemandi
í Stýrimannaskólanum útgerðarmann sinn
um fimm krónur til skriffangakaupa, en
fékk í fyrstu afsvar.
„Nú hvað er þetta, ég sein á inni eitt
liundrað krónur,“ sagði nemandinn, og bætti
síðan við: „Hvernig farið þið að kaupa skip
árlega, ef þið hafið aldrei peninga?“ „Það
gerist allt með milliskriftum,“ svaraði út-
gerðarmaðurinn.
Árið eftir hitti útgerðarmaður einn af sjó-
mönnum sínum á götu og segir við hann:
„Er það satt, að þú sért búinn að panta
föt hjá honuin Andersen?“
„Já, það er satt, mig langaði til að eignast
almennileg föt áður en ég útskrifaðist af
skólanum, og þú veizt að ég á inni fyrir
þeim,“ svaraði sjómaðurinn.
„En þú veizt, að ég hef nóg sifjót og
saumakonur og kostar bara tuttugu krónur
að sauma,“ mælti útgerðarmaðurinn og var
þungi í röddinni.
„Hvað er þetta, þú ferð þó ekki að gera
mig að svikara við hann Andersen, hann
sem á átta börn.“
„Hjá mér er nóg sifjót og saumakonur á
lager og svo heldurðu, að þú getir hlaupið
til skreðara og pantað föt fyrir peninga. Það
er tómt mál að tala um það við mig,“ og
þar með hafði útgerðarmaðurinn kvatt sinn
skútumann.
Bágt þótti sjómönnum að búa við slika
kosti. Þeir stofnuðu því sjómannafélagið
Báran árið 1895. Fyrsta kveðjan, sem þessi
samtök fengu opinberlega, var ekki sérlega
hlý, en hún var á þessa leið:
„Sjómenn, sem reka atvinnu á þilskipum
og eiga heima í Reykjavík, hafa að sögn gert
samtök sin á milli til að krefjast hærra kaup-
gjalds og annarra vildari kosta af hálfu út-
vegsmanna en þeir hafa áður haft. — Það
mun þó vera hyggilegast fyrir þá að fara
hóglega, þar sem það er kunnugt, að þil-
skipaútgerðin hefur naumast eða alls ekki
svarað kostnaði sum síðustu árin, enda mun
útgerðarmönnum innan handar að fá næga
háseta á þilskipin frá Færeyjum, sem verða