Ægir - 15.09.1975, Blaðsíða 8

Ásgeir Jakobsson:
Hvalveiðar
Ágrip af heimsveiðunum
Sú var tíðin, að í Ægi var tíndur til ýmis
sögulegur fróðleikur um fiskveiðar okkar að
fornu og nýju. Þetta voru máski ekki neinar
vísindaritgerðir, heldur eitt og annað, sem rit-
stjórar tímaritsins vildu halda til haga í rit-
inu. Nú er það svo með Ægi, sem önnur tíma-
rit, að oft vantar efni til uppfyllingar, arka-
tala ritsins er ákveðin og hana verður að fylla.
Mörg tímarit hafa til slíks framhaldssögur,
en það getur Ægir ekki notfært sér, skemmti-
sögur myndu verka dálítið hlálega í því góða
riti. Sögulegur fróðleikur gæti hins vegar átt
heima í ritinu sem uppfyllingarefni og sú er
skoðun ritstjórnarinnar. Þetta kann að verða
nokkuð sundurhöggvið lesefni, eftir því sem
rúm leyfir hverju sinni, því að vitaskuld sinn-
ir Ægir því hlutverki sínu að vera skýrslu-
blað sjávarútvegsins. Þessi þáttur um hvai-
veiðar er þannig tilkominn, að ég tók saman
þátt fyrir tímarit nokkurt, sem ætlaður var
útlendingum, en þá féll til margs konar efni,
sem ekki var hægt að nota í tímaritsgrein
fyrir fólk í útlandinu og það efni ásamt öðru
hef ég nú tínt saman í þessa þætti fyrir Ægi.
Þetta er ekki fræðigrein, ég er ekki fræðimað-
ur, heldur hef ég tekið þetta saman úr prent-
uðum bókum og tímaritum.
Um upphaf hvalveiða í heiminum segir svo
í The Encyclopedia Britannica (ed. 1973,
Whaling, p. 73):
„Það er líklegt að steinaldarmenn hafi veitt
litla hvali og höfrunga (dolphins). Vitað er
með vissu að Eskimóar og Indíánar í Norður-
Ameríku hafa veitt hvali frá ómuna tíð með
skutlum eða stungutækjum úr beini, horni,
tinnu éða flögugrjóti. Vitað er um bækistöð
hvalfangara í Alaska á árunum 100—200 e.
Kr. Evrópa er þó vagga hvalveiðanna, eins og
þær hafa þróazt, og fyrstu sagnir um hval-
veiðar Evrópumanna eru frá Noregi og Flæm'
ingjalandi (Flandern í Belgíu) og eru þ®r
sagnir allt frá 9. öld. En það er varla hægt að
tala um hvalveiðarnar sem atvinnugrein fyrr
en til koma veiðar Frakka og Baska fra
ströndum Biskayaflóans. Þessar veiðar hófust
á 10. öldinni og beindust í sléttbakinn í Norö-
ur-Atlantshafi (Biskayasléttbakinn). Slétt-
baksveiðar Frakka og Baska blómstruðu á síð-
ari hluta miðalda en það tók að draga ar
þeim um miðja 17. öldina og þær dóu út me
öllu um 1800 því að þá var sléttbakurinn horf-
inn af þessu svæði.
Meðan þessu fór fram í Biskayaflóa og Þar
í grennd, fóru Baskar einnig að þreifa fyrir
sér með úthafsveiðar á stórskipum og muu
það hafa verið um og upp úr 1400. Þeir yfir'
gáfu hafnir sínar við Biskayaflóa og hættu a
svipast um eftir hvölum úr háum turnum 3
ströndinni, og lögðu á úthafið að elta slét'
bakinn norður í höf. Leikurinn barst nor '
r QJr
vestur á bóginn til Nýfundnalands o_g 1 ~ '
Lawrenceflóann og á 16. öldinni til Islan >
þar sem þeir fundu fyrir íslendinga og Nor
menn við þessar hvalveiðar (Sjá at.semd si
ar. Höf.). Um 1700 var svo komið að sle ^
bakurinn í Norðaustur-Atlantshafi var a
deyja út, en í norðurhöfum fundu Baskarn
Grænlandssléttbakinn, sem var stærri
þyngri en Biskayahvalurinn og hafði þyk
spik og lengri bein.
Veiðarnar á Grænlandssléttbaknum hleyP^
nýju lífi í hvalveiðarnar og það hófst nu 1
útgerð til hvalveiða á norðurslóðum. Byi’11*0
in á þessari útgerð má segja að væri 1 )
þegar Muscovyfélagið sendi Thomas Edge
skipunum Mary Margaret og Elísabet
London í fyrsta hvalveiðileiðangurinn ,
Svalbarða. Og þessar veiðar stóðu ósliti
274 — Æ GIR