Alþýðumaðurinn - 10.01.1951, Blaðsíða 4

4
Miðvikudagur 10. janúar 1951
ALÞÝÐUMAÐURINN
Erindi í samkvæmi jafn-
aðarmanna 1. des. 1950
(Erindi það, sem hér jer á eftir, jlatti
Friðjón Skarphéðinsson, bœjarfógeti, á
kvöldskemmtun þeirri, er Alþýðujlokksfé-
lögin hér efndu til á Hótel Norðurlandi 1.
des. sl. Hafa ýmsir lesendur Alþýðumanns-
ins óskað eftir því, að blaðið birti erindi
þetta, og hefir höf. góðfúslega leyft það.
Þykir mér vel hlýða að birta erindið með
nýju ári og í 20 ára afmœlisblaði Alþýðu-
mannsins, því að á sama hátt og baráttan
fyrir sjálfstæði voru er eilífðarmál vort,
eins og höfundur segir réttilega, má segja,
að alvöruorð hans í erindislok um það,
hvernig oss beri að heyja þá baráttu, sé
oss lioll hugvekja um hver áramót og við
hvert afmœli. — Ritstj.)
Forstöðumenn þessa samkvætnis
hafa falið mér það hlutverk að flytja
hér stutt erindi í tilefni þess, að í
dag er fyrsti dagur desembermánað-
ar, afmælisdagur hins endurheimta
sjálfstæðis og fullveldis Islands. —
Enda þótt vér séum hér saman kom-
in til þess að skemmta oss, þá þykir
mér ekki verða hjá því komizt að
mæla hér nokkur alvöruorð í þessu
stutta erindi, enda ætla ég, að oss sé
holt „það hið blíða blanda stríðu“,
og bið ég þá hafa það hugfast, sem
lítinn áhuga hafa fyrir slíku og
kynnu að vera óþolinmóðir að
hlusta á mig í 10 mínútur.
Á árunum fyrir 1918 kom víst, fá-
um eða engum í hug hér á landi, að
skammt yrði þess að bíða, að lausn
fengist á sambandsmáli íslands og
Danmerkur. Allt frá dögum Jóns
Sigurðssonar höfðu Islendingar haft
uppi kröfur sínar í sjálfstæðismál-
unum og þokaðist nokkuð í áttina:
1844, er Alþing var endurreist, 1874,
er vér fengum fjárforræði, og 1904,
er vér fengum innlendan ráðherra,
er bar ábyrgð fyrir Alþingi. For-
ystumenn stjórnmálanna og Alþingi
hafði hvað eftir annað uppi kröfur
um sjálfsforræði og sjálfstæði,' en
Danir höfðu aldrei viljað ljá máls á
því, og frumvörpum Alþingis í þessa
átt var jafnan synjað staðfestingar.
Þannig stóðu málin í ársbyrjun
1918, að engum kom til hugar, að
þar myndi verða breyting á. — Það
hafði að vísu komið í ljó’s á styrj-
aldarárunum 1914.—18, að vér vor-
um þess umkomnir að sjá oss sjálf-
um farborða og þá urðum vér sjálf-
ir að annast ýmiss konar viðskipta-
samninga við önnur ríki og annast
siglingar til landsins og frá. Á þess-
um árum hafði verið haldið uppi
baráttu fyrir sérfána íslendinga. — j
Danir samþykktu að lokum 1915 j
heimild fyrir heimajána, sem nota j
mætti aðeins á íslenzku landi og í j
, landhelgi. Á stríðsárunum varð !
krafan um siglingafánann höfð uppi, j
en mætti harðri mótstöðu, enda j
hefði slíkur fáni verið tákn sjálf- i
stæðis og sérstöðu. Þessari kröfu j
hafði verið synjað í ríkisráði Dana |
14. nóv. 1917. Jafnframt var Jóni j
Magnússyni, forsætisráðherra, sem
fánamálið bar fram í ríkisráðinu,
tjáð, að ekki yrði fallizt á sérfánann
nema því aðeins, að jafnframt lægi
fyrir lög um allsherjarskipan á rétt-
arsambandi landanna, Danmerkur
og íslands. Varð síðan að ráði, að
sambandslaganefndin var sett á
laggirnar. — Hvað var nú það, sem
olli þessum sinnaskiptum hjá Dön-
um? Það er ekki ófróðlegt að rifja
upp í þessu sambandi orsakir þær,
sem talið er að hafi valdið þessum
hughvörfum.
Á heimsstyrjaldarárunum 1914—
18, og einkum á þeim síðari, fóru
j að kveða við raddir einkurn hjá
j bandamönnum um sjálfsákvörðun-
j arrétt smáþjóðanna. Eins og alkunn-
ugt er, voru það allmargar þjóðir,
sem endurheimtu sjálfstæði sitt á
þessum árum og um stríðslokin. Ég
nefni hér t. d. Pólland, Eistland,
Lettland, Lithauen, Finnland, Tékko-
slóvak'a. Um miðja næstliðna öld
höfðu Þjóðverjar svipt Dani stóru
landsvæði á Suður-Jótlandi. Þessu
gátu Danir að vonum ekki gleymt
og höfðu sterkan hug á að fá land
þetta aftur. Mér er tjáð, að til hafi
þeir Danir verið -— og þeir ekki fáir
né smáir — sem létu sér fljúga í
hug, ef Þjóðverjar ynnu stríðið, að
skipta við þá á Suður-Jótlandi og
íslandi og losna þannig við nöldrið
íslendinganna. Rás viðburðanna
varð raunar sú, að Þjóðverjar biðu
lægra hlut í stríðinu og síðla árs
1917 þótti jafnvel sýnt, að svo
mundi verða. Þetta varð til þess, að
Dönum þótti skynsamlegt að sýna
oss frjálslyndi og veglyndi, enda
nauðsynlegt fyrir þá að geta bent á
það í sambandi við kröfur sínar um
endurheimt Suður-Jótlands.
Þetta má telja fullvíst að hafi ver-
ið orsök þess, að sambandslaga-
samningurinn var gerður. Það var
þannig bein afleiðing af heimsstyrj-
öldinni 1914—18 og sannast þar hið
fornkveðna,; að fátt er svo með öllu
illt, að ekki fylgi nokkuð gott.
Sambandslaganefndin starfaði hér
í Keykjavík í Alþingishúsinu — eða
nánar til tekið í kennarastofu há-
skólans, sem þá var þar á neðri hæð
— dagana 1.—18. júlí 1918. Þegar
hún var sett á stofn, gerðu menn hér
sér engan veginn glæstar vonir í
sambandi við hana. Reynslan þótti
hafa margsannað það, að Danir
voru oss ekki eftirlátir um sjálfstæð-
ismálin. Jón Magnússon var forsæt-
isráðherra um þetta leyti. Hann var
að vísu ekki talinn stórbrotinn mað-
ur, en átti þó drjúgan þátt í þessu
máli með lágni og lipurð. íslendiug-
ar höfðu ágæta menn af sinni hálfu
í samninganefndinni, þá Einar Arn-
órsson, Bjarna frá Vógi, Jóhannes
Jóhannesson, þáv. bæjarfógeta, og
Þorstein M. Jónsson, núv. skólastj.
Tveir þessara manna voru lögfræð-
ingar, þar af annar, Einar Arnórs-
son, einhver með slyngustu lögfræð-
ingum, sem vér höfum átt. Danir
höfðu engan lögfræðing af sinni
hálfu. Eftir að samningum lauk,
heyrðust raddir hjá Dönum um það,
að íslenzku nefndarmennirnir hefðu
snúið á þá dönsku, enda hefðu þeir
verið valdir með það fyrir augum.
Hægri menn tóku ekki þátt í samn-
ingagerðum, en aðrir stjórnmála-
flokkar í Danmörku áttu fulltrúa í
samninganefndinni. Á meðan á
samningum stóð, var nálega slitnað
upp úr þeim. Allir nefndarmenn
voru staðnir upp. Það var krata
Dana um sameiginlegan ríkisborg-
ararétt, sem olli þessu. íslenzku
nefndarmennirnir voru þá það
hyggnir, að þeir slökuðu nokkuð á
kröfum sínum, og var þá setzt aftur
að samningaborði og upp úr þessu
spratt hið alkunna jafnréttisákvæði
sambandslaganna. Ég held, að allir
séu nú sammála um það, að þeUa
hafi verið hyggilega gert, því að fyr-
ir bragðið fengum vér loks skýlausa
viðurkenningu Dana um fullveldi
vort og sjálfstæði.
Mér hefir fundizt viðeigandi að
rifja hér upp í kvöld aðdraganda að
því, að vér fengum fullveldi vort 1.
desember 1918. En aldrei er of oft
á það minnt, að enda þótt vér höf-
um endurheimt fullveldi vort og
sjálfstæði fyrir 32 árum og enda
þótt vér höfum fyrir nokkrum árum
stofnað lýðveldi og höfum ekki
lengur náin þjóðréttartengsl við
nokkurt annað ríki, þá er sjálfstæð-
isbaráttu vorri ekki þar með Iokið.
Barátta fyrir sjálfstæði voru, stjórn-
arfarslegu, fjárhagslegu og þjóðern-
islegu er og verður ævarandi. Hún
er eilífðarmál. Hver og einn, alnir
og óbornir, eigmn vér að taka þátt
í henni hver á sinn hátt. Þessa bar-
átiu hafa feður vorir og mæður háð
mismunandi vel á liðnum öldum.
Hún var lengi vel barátta fyrir lífi
og tilveru vorri sem sérstakrar þjóð-
ar, barátta við óáran eldgosa, ísa-
laga og verzlunaráþjánar, barátta
við kulda og hungur. Það munaði
ekki miklu, að þjóðin bæri lægra
hlut í þessari baráttu og hætti að
verða til -— þurrkaðist út. Fólks-
fjöldinn komst niður í rúm 40 þús-
undir rnanna, meira og minna hor-
aðra og hungaðra, og ótrúlega mik-
ill fjöldi af þessum hóp var á verð-
gangi og átti sér enga björg og lifði
á því, sem þeir, er betur voru settir,
réttu að þeim. Þessi hungurbarátta
setti mark sitt á þjóðina, sem hún
lengi bar. Þegar einna verst gegndi,
•voru sendir menn út af örkinni á
konungsfund að biðja bjargar fyrir
landsfólkið. Á hann var litið sem
föðurlega forsjón, sem bjargað gæti
út úr stórvandræðum, þegar þau
steðjuðu að. Árangur bænaskrárinn-
ar var sá, að konungur ákvað að
skipa nefnd, sem átti að gera tillög-
ur um, hvað gera ætti. Á meðan
hélt fólkið áfram að deyja úr hungri
ýmist úti á víðavangi, það sem á
verðgangi var, eða í hreysum sín-
um. Og síðan þetta skeði, eru ekki
nema 160—170 ár. Þrátt fyrir þess-
ar raunir, sem vér eigum erfitt með
að gera oss í hugarlund, sigraði
þjóðin. Segj a má, að hún hafi sigr-
azt á hungurvofunni. Hún hefir
meira að segja lyft Grettistaki í verk-
legum framförum og efnalegri þró-
un, ef miðað er við það ástand í
Framhald á 9. síðu.