Skutull - 23.12.1955, Blaðsíða 4
4
SKUTULL
VESTFJARÐAFJOLLIN
Kitt gagnmerkasta rit um Is-
land fyrr og síðar er Ferðabók
Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar um ferðir þeirra á Is-
landi árin 1752—1757. Bókin
kom fyrst lit á dönsku 1772, og
síðar kom hún út á þýzku,
frönsku og ensku og í meira en
heila öld var Ferðabókin hin
eina heildarlýsing, sem til var
á landinu, bæði um héraðaskip-
an, náttúrufræði og þjóðlíf. Pað
var fyrst árið 1943, að Ferða-
bókin kom út á íslenzku í ágætri
þýðingu Steindórs Steindórsson-
ar, menntaskólakennara, frá
Hlöðum.
Eftirfarandi lýsing á Vest-
fjarðafjöllum er úr Ferðabók-
inni.
„Vestfjarðafjöllin eru sundur-
skorin í ótal arma og greinar.
Fjallgarðar þessir, sem kvíslast
fram á milli fjarðanna, eru að vísu
að innanverðu gerðir úr föstu
bergi, en til hliðanna eru þeir
brattir og lausir í sér og skriðu-
föll því tíð, og valda þau miklu
tjóni á graslendi. Það er athygiis-
vert, að fjöllin í Barðastrandar-
sýslu eru miklu brattari að sunn-
anverðu en norðan, þar sem þau
eru víða aflíðandi. Lögun fjallanna
beggja megin Isafjarðar er óreglu-
legri, en þar fyrir norðan, frá
Hornbjargi til Hrútafjarðar, taka
aftur við hinir snarbröttu núpar
og hyrnur. Á norður og norðvest-
urhlið Vestfjarða eru björgin ekki
jafnlaus og að sunnanverðu. Þar,
sem hlíðum hallar, er jarðvegur
þéttur og bundinn grasi og jurtum,
sem ekki einungis virðast þola
kuldann og norðannæðingana,
heldur einnig vaxa þær hraðar og
ná meiri vexti en á suðurhliðinni,
enda þó gróður byrji hér seinna
á vorin. Öll Vestfjarðafjöllin eru
gróðurlaus að ofan. Þar uppi er
ekki annað að sjá en grjót, en um
miðbikið og hæst uppi á fjöllun-
um eru fastir og sléttir klettar.
Að ofanverðu eru þeir líkastir að
sjá sem væru þeir settir saman af
hálfkúlulaga bitum, svo að það er
því líkast sém gengið sé á ótal
steyptum hvelfíngum. Slíkar
hvelfdar klappir hittast einnig á
háfjöllum inni í miðju landinu, en
þær eru hvergi jafngreinilegar né
reglubundnar og hér. 1 hamra-
veggjum fjallanna koma berglög-
in í ljós hvert ofan á öðru. Vest-
fjarðaskaginn er þannig að mestu
leyti gerður af hinum reglulegu
fjöllum, sem að útliti minna á
múra, sem gerðir væru af trölla-
höndum, eða þó öllu heldur væru
einhvers konar skáldasmíði. Á
Barðaströnd eru hamralögin
40—50 frá sjávarmáli upp á brún.
Mjög er skriðuhætt hvarvetna í
þessum landshluta, en sjaldan
verður þar þó manntjón.
1 Dalasýslu og nokkrum hluta
Strandasýslu eru fjöllin lág með
hallandi hlíðum, sem hátt upp eft-
ir eru klæddar jarðvegi og gróð-
urbreiðu".
Isafjörður. Hvilftin, sem sézt í Kirkjubólsfjalli, er sérkennandi
fyrir mörg vestfirzk fjöll.
Isafjorður á 90 ára kaupstaðarafmæli 26. janúar næstkomandi.
Reglugjörð um að gjöra verzl-
unarstaðinn Isafjörð að kaupstað
og um stjórn bæjarmálefna þar,
var útgefin af konungi hinn 26.
dag janúarmánaðar 1866, og á því
ísafjörður 90 ára kaupstaðaraf-
mæli í næsta mánuði.
Svo er að sjá af Tíðindum um
stjórnarmálefni Islands, útgefnum
í Kaupmannahöfn 1870, að á Al-
þingi árið 1863 hafi komið fram
„þegnlegar tillögur" um að stofna
hér kaupstað, því þar segir:
„II. Um þegnlegar bænarskrár,
er komið hafa frá Alþingi. . . .
2. Út af þegnlegri bænarskrá
Alþingis um, að verzlunarstaður-
inn ísafjörður verði gjörður að
kaupstað, og að þar verði stofnuð
byggingarnefnd, þá munu þar að
lútandi lagafrumvörp verða lögð
fyrir Alþingi."
Reglugjörðin var siðan „gefin“
26. janúar 1866, eins og fyrr segir,
og er upphaf hennar á þessa leið:
„Vér Kristján hinn Níundi o. s.
frv. gjörum kunnugt:
Eptir að Vér höfum meðtekið
þegnlegt álitsskjal Vors trúa Al-
þingis um frumvarp, sem fyrir það
hefir verið lagt til reglugjörðar
um að gjöra Isafjörð að kaupstað
og um stjórn bæjarmálefna þar,
bjóðum Vér og skipum fyrir á
þessa leið:
1. grein.
Verzlunarstaðurinn ísafjörður,
— þar með talin öll Skutulsfjarð-
areyri og prestssetrið, sem á eyr-
inni stendur, — skal héðan í frá
vera bæjarfélag og lögsagnarum-
dæmi sér, og nefnast kaupstaður.
Bæjarfógetinn og fulltrúar kaup-
staðarins skulu í sameining hafa
á hendi alla stjórn þeirra bæjar-
málefna, sem eigi eru undanskilin
með öðrum ákvörðunum, undir til-
sjón amtmannsins yfir vesturamt-
inu og yfirstjórn viðkomandi
stjórnarráðs.
Sambandi því, sem verið hefir
millum ísafjarðar verzlunarstaðar
og Eyrarhrepps, skal þessvegna hér
eptir vera slitið, og skal fé því, er
verzlunarstaðurinn og hreppurinn
nú eiga í sameining, og hrepps-
þyngslum öllum skipt til helminga
milli bæjarins og hreppsins. Skipti
þessi skulu gjörð af sýslumanni í
Isafjarðarsýslu, öllum bæjarfull-
trúunum og jafnmörgum mönnum
úr Eyrarhrepp, sem allir búendur
í hreppnum, er gjalda nokkuð til
sveitar, kjósa með atkvæðafjölda
á kjörfundi fyrir sýslumanni.
2. grein.
Fulltrúar ísafjarðar skulu vera
fimm; þeir skulu kosnir af bæjar-
búum þeim sem kosningarétt
hafa samkvæmt þessari reglu-
gjörð.
3. grein.
Kosningarrétt hafa, með þeim
undantekningum, sem gjörðar eru
í 5. grein, allir fullmyndugir menn,
sem ekki eru öðrum háðir sem hjú,
og hafa verið búsettir í kaupstaðn-
um síðasta árið, þegar þeir að
minnsta kosti borga 2 ríkisdali í
bæjargjöld á ári.“
Síðan heldur reglugjörðin áfram,
og er hún alls í 26. greinum. Eru
í henni ítarleg fyrirmæli, er snerta
kjör bæjarstjórnar, réttindi og
skyldur bæjarfulltrúa og meðferð
þeirra mála, sem undir bæjar-
stjórnina áttu að heyra. Verður
þetta ekki rakið hér, en niðurlags-
orð reglugjörðarinnar eru þessi:
„Eptir þessu eiga allir hlutað-
eigendur sér þegnlega að hegða.
Gefið í Vorum konunglega aðsetur-
stað, Kaupmannahöfn 26. dag jan-
úarmánaðar 1866.“
Þennan sama dag gaf konung-
ur einnig út Opið bréf um að stofna
byggingarnefnd í kaupstaðnum á
Isafirði, og skyldi nefndin vera
skipuð bæjarfógetanum og 4
mönnum, 2 úr hópi bæjarfulltrúa,
en 2 máttu vera utan bæjarstjórn-
ar. Eru reglur þær sem nefndin
átti að starfa eftir, mjög ítarleg-
ar. — Bygginganefndin er þannig
elzta nefnd bæjarstjórnar, og eru
fundarbækur hennar til frá 18.
október 1866 og til er eldri útmæl-
ingabók. Fyrsta fundargerð bæjar-
stjórnar, sem til er, er hinsvegar
frá 23. sept. 1905 og stafar þetta
af því, að margar af fundargjörða-
bókum bæjarins glötuðust í eldi,
þegar fangahúsið við Pólgötu
brann 1924.
Er því ýmsum erfiðleikum bund-
ið að skrá sögu bæjarins frá þess-
um tíma, og veitir ekki af að far-
ið verði að hefjast handa um það
verk, til þess að hægt verði að
gefa út sögu bæjarins á 100 ára
afmælinu.
Þess má geta hér í þessu sambandi
að með konungsúrskuröi 18. ágúst
1786 var verzlun á íslandi gefin
frjáls við alla þegna Danakonungs,
og jafnframt var 6 verzlunarstöð-
um þá veitt kaupstaðarréttindi.
Meðal þeirra var Isafjörður.
Kaupstaðarlóðin var mæld og
kortlögð 24. apríl 1787, og er sú
útmæling og mælingabréf til í
Þjóðskjalasafninu. Stærð lóðarinn-
ar var 400.725 ferálnir, og lét kon-
ungur jörðina Brekku á Ingjalds-
sandi í skiptum fyrir kaupstaðar-
lóðina, sem fengin var hjá prest-
inum á Eyri. Land þetta mun hafa
verið allur tanginn, neðan Mjallar-
götu. En af einhverjum ástæðum
voru ísafjörður, og fleiri verzlun-
arstaðir aftur „felldir í tign“ og
gerðir að „Udliggersted" eða
„Handelssted". Af þessum sökum
á kaupstaðurinn aðeins 90 ára af-
mæli á næsta ári, í stað þess að
hefðu réttindin frá 1786 haldizt,
þá hefðum við átt að eiga 170 ára
kaupstaðarafmæli.