Heilbrigðismál - 01.12.1987, Qupperneq 17

HEILBRIGÐISMÁL / Jónas Ragnarsson
1347: Bólusótt um allt land og and-
aðist fjöldi fólks.
1374-1375: Vetur svo harður að
enginn mundi þvílíkan. Féllu fá-
tækir menn af harðrétti um allt
land svo að mörgum hundruðum
skipti. Hafísar lágu fram um Bart-
hólómeusarmessu (18 vikur af
sumri).
1379-1380: Bólusótt barst til lands-
ins með skipum. Mikill mann-
dauði.
1402-1404: Svartidauði geisaði í tvö
ár. Voðalegt mannfall. „Pótt 15
færu til graftrar með einum komu
ei heim nema 4" (Skarðsárannáll).
1431-1432: Bólusótt geisaði.
1494-1495: „Plágan síðari" (svarti-
dauði) fór eins og eldur í sinu um
allt land.
1512: Gekk mikil bólusótt, mannfall
mikið.
1555: Mikil bólusótt og hallæri.
1616: Mannskæð bólusótt. „Margur
drengur og stelpa voru á þessu ári
og á nokkrum eftirfarandi árum,
flutt að sunnan, norður og í Aust-
firði af sýslumönnum, vegna
manndauða og fólksfækkunar,
drengir seldir sumir fyrir 60 og 80
álnir, en stelpur á 40 álnir"
(Skarðsárannáll).
1644: Þetta sumar gekk mislinga-
sótt í fyrsta skipti hér á landi og
var mjög mannskæð.
1658: Manndauði mikill af bólusótt,
sem gekk þetta ár.
1700-1701: Veður ofsaleg og skips-
tapar miklir. Mannskaðar einnig af
hungri, féll margt fólk. Fénaður
horféll. Alls konar óæti étið. Talið
að 9 þúsund manns hafi dáið á
landinu öllu.
1707: „Stóra bóla" geisaði um allt
land. Talið er að þriðjungur allra
landsmanna hafi dáið, eða um 18
þúsund manns, sex þúsund á
Norðurlandi og tólf þúsund í Skál-
holtsstipti. Þetta er talin ein hræði-
legasta plága mannkynsins.
1750-1758: Gekk mikið harðinda-
tímabil yfir. Veiðibrestur mikill.
Mjög slæm verslun. Maðkað mjöl
flutt til landsins. Talið að dáið hafi
á þessum árum um tólf þúsund
manns úr hungri.
1783-1785: Á hvítasunnudag 8. júní
1783 kom upp eldur á Síðumanna-
afrétti. Þetta eldgos er síðar nefnt
Skaftáreldar og afleiðingarnar
„móðuharðindi". Ofboðslegt hall-
æri, skepnufellir og bágindi og tal-
ið að aldrei hafi önnur eins eymd
gengið yfir þjóðina og lá við að
landið eyddist af fé og fólki. Talið
er að um níu þúsund manns hafi
dáið úr hungri.
Stytta Einars Jónssonar af Útlaganum
minnir á hörmungar fyrri alda, sem
he'r er fjallað um.
1801-1803: Mikið hallærisárferði.
Fólk féll úr hungri.
1813: Bjargarleysi, blóðsótt og
kreppusótt. Margt fólk féll úr
hungri.
1881-1882: „Harði veturinn". Misl-
ingasótt gekk um allt land. Mann-
dauði yfir 3300. Grasbrestur mikill.
Hafþök af ís fyrir Norðurlandi.
1918-1919: Skæð drepsótt, sem
gekk undir nafninu „Spánska veik-
in" herjaði í Reykjavík og víðar um
land og dó fjöldi fólks. Spornað við
útbreiðslu hennar með sóttvörn-
um, undir umsjón lækna, svo og
með öðrum heilbrigðisráðstöfun-
um.
Þessi svarta skýrsla er, eins og
fyrr segir, unnin upp úr mörgum
heimildum og sýnir einn af þáttum
íslandssögunnar sem ráðið hefur
örlögum þjóðarinnar um margar
aldir. Þetta er einnig saga heil-
brigðismála, sem voru á lágu stigi
allt fram á nítjándu öld, vegna fé-
leysis, vanþekkingar og læknaleys-
is. Þetta er ágrip af hetjusögu
fólksins, sem þraukaði í landinu,
margar harðar og erfiðar aldir af
mikilli þrautseigju og þolinmæði
og þurfti auk þess að glíma við
sjálf náttúruöflin. Það er undrun-
arefni fyrir núlifandi kynslóðir,
sem lifa við auð og allsnægtir,
hverning þjóðin lifði af þessa
miklu erfiðleika og hvernig tekist
hefur að reisa allt úr rústum í þjóð-
félaginu. Þeir sem ekki höfðu trú á
möguleikum í þessu landi fluttu til
Vesturheims í lok nítjándu aldar.
Talið er að þangað hafi flutt um 15
þúsund manns, á tímabilinu 1874-
1910. Það var stór blóðtaka til við-
bótar því sem á undan var gengið.
En jafnan hafa skipst á góð og
erfið ár og þannig mun áfram
verða. Það skal haft í huga að „allt-
af kemur skin eftir skúr".
P. Ragnar Jónasson er fyrrverandi
bæjargjaldkeri á Siglufirði. Hann
vinnur nú að ritun sögu sjúkrahús-
mála þar í bæ.
HEILBRIGÐISMAL 4/1987 17