Fréttablaðið - 31.12.2009, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 31. desember 2009 11
bólan sprakk höfðu Íslendingar
fengið innlendan ráðherra og stjórn
landsins var flutt niður í Lækjar-
götu. Þessi nýheimfluttu stjórn-
völd tryggðu sér stuðning bænda
með því að halda uppi óraunhæfri
framleiðslu kindakjöts án sýnilegs
markaðar með niðurgreiðslum,
útflutningsbótum og reglulegri
urðun offramleiðslunnar.
Þannig leið mestur partur
tuttugustu aldar. Allt of margt fé
nagaði landið niður í kviku. Þar sem
Íslendingar vilja ekki axla ábyrgð
töldu þeir sér trú um að landið væri
svona bert og illa haldið sökum
þess hversu ungt það væri.
Um 10.000 ár eru liðin síðan
ísaldarjökullinn hopaði af land-
inu. Surtsey er 46 ára og er þegar
orðin iðagræn.
Ekki bændur heldur hirðingjar
Allir vita að fjármálaheimurinn
byggir á hugsun bænda. Vextir
eru akkúrat það sem orðið segir:
Vöxtur búsmala eða gróðurs. Sá
sem lánar bónda fyrir sáðkorni
vill eiga hlutdeild í vexti kornsins
fram að uppskeru. Bóndinn getur
tekið áhættuna og greitt fasta vexti
byggða á uppskerureynslu liðinna
ára. Eða látið lánveitandann taka
áhættu og gert framvirkan kaup-
samning um uppskeruna á fyrir
fram ákveðnu verði. Slík viðskipti
heita afleiðuviðskipti. Þannig er
ekkert ævintýralegt eða skrítið í
heimi fjármálanna fyrir þann sem
hefur reynslu af búskap.
Gallinn við Íslendinga er að þeir
hafa enga reynslu af búskap – ekki
í venjulegri merkingu þess orðs.
Af ræktartúnum bænda í dag eru
gömlu bæjartúnin innan við eitt
prósent. Í ellefu hundruð ár heyj-
uðu íslenskir bændur því aðeins
nóg til að halda búfénu á lífi í eina
til tvær vikur þegar harðfrerinn
var svo mikill að féð gat ekki krafs-
að sig niður á einhverja tuggu.
Ef vetur urðu harðir og langir
drapst féð og fólkið í kjölfarið. En
það varð ekki til þess að íslensk-
ir bændur geymdu hey í hlöðum.
Hlöður voru óþekktar í íslenskum
sveitum þar til milli stríða og fjár-
hús þar til eftir seinna stríð.
Hefðbundinn íslenskur land-
búnaður á því ekkert skylt við
hefðbundna búskaparhætti í Evr-
ópu eða Ameríku, þar sem bændur
leggja fyrir til mögru mánaðanna
og áranna. Íslenskur búskapur
gengur út á að siga búfénaði á villt-
an gróður og treysta því að þetta
reddist einhvern veginn. Og halda
í þá trú þótt augljóst sé að hún
standist ekki.
Hirðingjar til sjós
Þrátt fyrir að vera umkringdir
einum gjöfulustu fiskimiðum
heims sneru Íslendingar ætíð
inn til landsins. Þeir vildu borða
magál, svið og lundabagga en litu
ekki við gjöfum hafsins. Söfnuðu
fjallagrösum en ekki þangi. Þegar
fátæklingar hrökkluðust í ver tóku
þeir með sér skjátur og sveitina.
Engum datt í hug að draga sjávar-
fang upp til sveita. Íslenskir sjó-
menn tóku því með sér búskapar-
hættina út á sjó.
Rétt um mannsaldri eftir að
Íslendingar fóru að stunda sjávar-
útveg sem atvinnugrein hafði
þeim tekist að eyða norsk-íslenska
síldarstofninum; fiskistofni sem
áður metti fátækt fólk yfir vetrar-
mánuðina allt frá nyrstu byggð-
um Noregs suður í Bæheim og
frá Bretlandsströndum inn í mitt
Rússland. Í stað þess að veiða
síldina til manneldis fóru Íslend-
ingar að bræða hana í dýrafóður
og til áburðar. Með því að reisa
mjölverksmiðjur í hverjum firði
gátu þeir sótt síldina lengra út og
veitt lengur úr stofninum. Í mjöl-
vinnslu skipti ekki máli þótt síld-
in væri úldin og ónýt. Verðmætið
var hins vegar aðeins brot af því
sem hægt var að fá fyrir saltsíld til
mann eldis. Sjálfsagt mætti reikna
út hvað þessar aðgerðir kostuðu
þjóðarbúið; að innleysa síldar-
stofninn á lægsta verði í stað þess
að nýta hann til lengri tíma og
hæsta verðs. En enginn íslensk-
ur hagfræðingur hefur sýnt því
áhuga. Reyndar vilja Íslendingar
ekki viðurkenna að þeir hafi eytt
síldinni. Síldin kemur og síldin fer,
segja þeir spekingslega.
Snemma vors undanfarin ár hafa
stærstu skip íslenska fiskiflotans
siglt á suð-austur-útjaðar land-
helginnar til veiða á makríl. Makr-
íll er feitur og frábær matfiskur,
eins konar súper-síld. Hann geng-
ur hins vegar inn í íslenska lögsögu
áður en hann kemst í form sem
góðfiskur til manneldis. Íslend-
ingar veiða hann samt. Og í raun
skiptir ekki máli þótt makríllinn sé
of magur til manneldis; það er svo
langt á miðin frá Íslandi að aflinn
væri hvort eð er úldinn þegar hann
kæmi að landi. Íslendingar bræða
því allan makríl sem þeir komast
yfir. Og eru að gera þær þjóðir geð-
veikar sem kunna með makríl að
fara. Þær skilja ekki hvers vegna
einhver vill veiða makríl og búa
til úr honum 5 aura afurð þegar fá
má 500 kall úr sama fiski tveimur
mánuðum síðar.
200 mílur innleystar
Á tæplega tuttugu ára tímabili
náðu Íslendingar yfirráðum yfir
öllum miðum í kringum land-
ið. Fyrst var landhelgin færð út í
12 mílur, þá 50 mílur og loks 200
mílur. Lokasigur vannst árið 1976.
Sjö árum síðar höfðu stjórnvöld
flutt eignarhaldið á fiskistofnun-
um í kringum Ísland til útgerðar-
manna. Níu árum eftir það heimil-
uðu stjórnvöld útgerðarmönnunum
að veðsetja kvótann sinn. Með því
gátu þeir innleyst allan þann hag
sem þeir gátu haft af auðlindinni
næstu tíu til fimmtán árin. Þeir
gátu farið niður í Landsbanka og
fengið fiskinn í sjónum staðgreidd-
an. Það var síðan innheimtutækni-
legt atriði að sækja fiskinn, verka
hann og koma á markað.
Þrátt fyrir rómantík og þjóð-
ernisupphafningu landhelgisstríð-
anna eru þau fremur saga af því
þegar um hundrað manns náðu á
rétt rúmum 40 árum að fá útborg-
að matsvirði stærsta hluta af öllum
fiskistofnum í Norður-Atlantshaf-
inu. Þessi saga snertir okkur hin
sáralítið eða ekki neitt. Og hún
fjallar heldur ekki um fiskiveiði-
stjórnun eða auðlindanýtingu.
Það er löngu vitað að miklar
náttúruauðlindir geta haft eyði-
leggjandi áhrif á efnahag ríkja. Í
gegnum auðlindirnar flæða ókeyp-
is verðmæti inn í samfélagið, raska
jafnvægi þess og ryðja burt allri
annarri starfsemi. Innan skamms
tíma getur vinnsla auðlindanna því
eytt meiri verðmætum úr öðrum
geirum en nemur þeim verðmæt-
um sem þær skapa. Þetta hljómar
öfugsnúið, en svona er þetta samt.
Þau ríki sem búa að miklum auð-
lindum njóta almennt minni hag-
vaxtar og velsældar en ríki sem
engar auðlindir eiga.
Þar sem þetta er öllum ljóst hafa
ríki gripið til þess ráðs að einangra
áhrifin af auðlindunum. Olíusjóði
Norðmanna er þannig óheimilt
að fjárfesta innanlands. Hinar
miklu auðlindir Norðmanna hafa
Afgreiðslutími um hátíðirnar
Fimmtudagur 31. des. kl. 10.00 - 13.00
nema Skeifan, Dalvegur og Skútuvogur kl. 9.00 - 13.00
Föstudagur 1. jan. Lokað
Laugardagur 2. jan. kl. 11.00 - 18.00
nema Reykjanesbær og Selfoss kl. 11.00 - 16.00
Vínbúðirnar á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri, í Reykjanesbæ og á Selfossi.
Nánari upplýsingar um afgreiðslutíma er að finna á vinbudin.is
INNLENDIR VENDIPUNKTAR 2009