Fréttablaðið - 31.12.2009, Blaðsíða 16

16 31. desember 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Ástand heimsins nú er nokkuð gott á heildina litið og horf-
urnar einnig góðar. Svo er þrátt
fyrir allt einkum fyrir að þakka
staðgóðri þekkingu á efnahags-
málum og getu helztu þjóða
heims til að læra af fenginni
reynslu langt aftur í tímann.
Fyrir ári óttuðust margir, að
heimsbúskapurinn myndi hafna í
djúpri lægð í kjölfar bankahruns
í Bandaríkjunum og víðar, jafn-
vel svo djúpri lægð og langvinnri,
að samanburður við heimskrepp-
una 1929-39 kynni að eiga við.
Óttinn greip einkum þá, sem af
hugmyndafræðilegum ástæðum
höfðu hafnað lækningunni, sem
fannst við djúpum lægðum eftir
kreppuna miklu. Lækningin
er tvíþætt. Hún felst í ströngu
aðhaldi og eftirliti með bönkum
og öðrum fjármálastofnunum
til að tryggja, að þær fari ekki
sjálfum sér og öðrum að voða.
Lækningin felst einnig í vilja
og getu almannavaldsins til að
fylla skörðin, sem einkaframtak-
ið skilur eftir sig í efnahagslíf-
inu, þegar það missir kjarkinn og
heldur að sér höndum.
Ríkið getur rétt einkaframtak-
inu örvandi hönd með því að auka
útgjöld og almannaþjónustu eða
lækka skatta og safna skuldum
um skeið. Þessi leið er fær, þegar
skuldir eru viðráðanlegar. Til
þessara ráða var gripið í fyrra
með samstilltu átaki helztu iðn-
ríkja undir forustu Bandaríkja-
manna og Breta. Átakið skilaði
þeim árangri, að óttinn við nýja
heimskreppu hvarf. Manna mest-
an þátt í þessum árangri átti
löngu látinn hagfræðingur, John
Maynard Keynes (1883-1946),
faðir þjóðhagfræðinnar. Þessi
leið er þó ekki fær þeim löndum,
sem hafa haldið illa á fjármálum
sínum og hafa því ekki svigrúm
til að safna frekari skuldum. Þar
skilur nú, eftir hrun, milli Íslands
og nálægra landa.
Misskipting skiptir máli
Bandaríkin stóðu á barmi hengi-
flugs haustið 2008. Um það mátti
hafa margt til marks, þar á meðal
undirmálslán ábyrgðarlausra
banka til húsnæðiskaupa fólks
með tvær hendur tómar. Önnur
skýr vísbending var aukin mis-
skipting af völdum rangsleit-
innar skattastefnu ríkisstjórnar
Bush forseta. Frá 1970 til 2005
hækkaði hlutfall forstjóralauna
og launa óbreyttra starfsmanna í
bandarískum fyrirtækjum á heild-
ina litið úr þrjátíu í næstum 300.
Þessi þróun hefði átt að hringja
viðvörunarbjöllum. Aukin mis-
skipting stafar yfirleitt öðrum
þræði af sjálftöku, sem er að sínu
leyti ávísun á illa meðferð fjár.
Aukin misskipting vestra 1920-30
var meðal fyrirboða kreppunnar
miklu. Aukin misskipting hér
heima 1993-2007 samkvæmt upp-
lýsingum ríkisskattstjóra hefði
með líku lagi átt að hringja bjöll-
um, en hún gerði það ekki. Stjórn-
völd og erindrekar þeirra, sem
þrættu fyrir misskiptingu af völd-
um kvótakerfisins, þrættu einnig
fyrir aukna misskiptingu af völd-
um skattastefnu ríkisstjórnar-
innar, þótt rangsleitnin blasti við.
Hagstofan hreyfði varla legg eða
lið til að lýsa þróun tekjuskipt-
ingarinnar og veitti óprúttnum
stjórnmálamönnum og öðrum
svigrúm til að þræta. Hagstofan
óttaðist kannski að bíða sömu
örlög og Þjóðhagsstofnun og Sam-
keppnisstofnunin gamla, sem voru
lagðar niður í viðurkenningar-
skyni fyrir vel unnin störf.
Kompásinn var skakkur
Aukin misskipting olli ekki hruni
bankanna, en ósannindi og sinnu-
leysi stjórnvalda um hana voru
eitt skýrasta sjúkdómseinkennið.
Um þetta sagði ég í áramótapistli
á þessum stað á gamlársdag 2003:
„Um það leyti sem ríkisbank-
arnir hér heima hættu að geta
mismunað mönnum í skjóli nei-
kvæðra raunvaxta, upphófst í
staðinn skipuleg mismunun í
gegnum kvótakerfið. Stjórnmála-
flokkarnir, sem skipulögðu þessa
mismunun í upphafi og höfnuðu
markaðslausnum á borð við gjald-
töku fyrir veiðiréttinn, hafa goldið
vanrækslunnar: þeir hafa veikzt
og spillzt, svo sem við var að
búast. Þingstyrkur þeirra hefur
aldrei verið minni en hann er nú.
Kompásinn hjá þeim hefur rugl-
azt, enda þótt þeir hafi á endan-
um látið undan síga með því að
lögfesta lítils háttar veiðigjald.
Kompásskekkjan virðist hafa
ágerzt með tímanum. Sjálftöku-
samfélagið, þar sem menn skipa
sjálfa sig og hverjir aðra í emb-
ætti, selja ríkisfyrirtæki á undir-
verði og halda ítökum sínum þar,
gera vandræðalega eftirlauna-
samninga við sjálfa sig og mylja
undir einkavini sína og amast
um leið við öryrkjum án þess að
blikna og þræta svo fyrir allt
saman: þessi skipan er eins og
skilgetið afkvæmi siðaveiklunar-
innar á bak við kvótakerfið.
Myndu Bush og félagar hafa eitt-
hvað við þetta að athuga? Varla.
En ranglæti er eins og annað ill-
gresi: það breiðist út, nema það
sé rifið upp með rótum. Þarna er
verk að vinna með hug og orði.
Endurreisnin úr rústum hrunsins
þarf að taka mið af réttum komp-
ási.
Enn við áramót
Í DAG | Misskipting
og kreppur
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir skrifar um
borgarmál
Undarlegt er hversu margir virðast ekki skilja mikilvægi þess að eyða minna
en þeir afla. Fyrir hrun átti þetta t.d. við
um alla helstu banka og fjárfestingarfélög
landsins en þeir sem að þeim stóðu höfðu
lítinn áhuga á að halda kostnaði innan skyn-
samlegra marka. Þeir trúðu að hægt væri
að auka tekjur endalaust og því skipti kostnaðurinn
ekki máli. Þetta reyndist rangt og því fór sem fór.
Ríkisstjórn Íslands hefur að nokkru leyti tileink-
að sér þetta viðhorf. Allt þetta ár hefur legið fyrir
að mikill halli verður á rekstri ríkissjóðs. Líkt og
bankarnir fyrir hrun treystir ríkisstjórnin á að
tekjur vaxi en lætur útgjaldahliðina afskiptalitla.
Þegar haft er í huga að tekjur ríkisins fást með
sköttum frá einstaklingum og fyrirtækjum, og að
geta þeirra til að greiða hærri skatta hefur snar-
minnkað, er nánast útilokað að slík lausn gangi upp.
Reykjavíkurborg horfir fram á sams konar verk-
efni. Tekjur borgarinnar fást með sköttum á laun
og fasteignir Reykvíkinga. Báðir þessir
liðir dragast nú saman og því munu tekjur
borgarinnar minnka á næstu misserum.
Leið ríkisstjórnarinnar, heimfærð á borg-
ina, fælist í því að hækka útsvar og fast-
eignaskatta. Vinstri græn í borgarstjórn
hafa nú þegar lagt þetta til. Þetta finnst
okkur, sem stjórnum borginni, ófær leið
á sama hátt og hún reyndist ófær hinum
föllnu bönkum og mun reynast ófær í ríkis-
rekstrinum.
Að þessu sögðu verður borgin að reyna
allt hvað hún getur til að minnka útgjöld. Þetta
höfum við sjálfstæðismenn gert á kjörtímabilinu
samhliða því að forgangsraða verkefnum. Við
höfum einsett okkur að verja þjónustu sem snýr að
velferðarmálum og börnum í borginni og horfum þá
m.a. til reynslu Finna sem sýnir að langtíma áhrif
kreppu felast oft í því hvernig börnum reiðir af
löngu eftir að samdráttarskeiði lýkur. Velferðar- og
skólamál taka til sín 60 prósent af tekjum borgar-
innar og því er ljóst að þetta er verkefni sem krefst
útsjónarsemi og áræðni. Krafa borgarbúa hlýtur þó
að vera sú að þetta takist án skattahækkana.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Ólíkar leiðir
S
vartur skammdegismorgunn og borgin hvílir hljóð við
sundin; stundin áður en erillinn hefst. Aðeins útvarpið
vakir og ef stillt er milli rása berast tíðindin misbrýn:
fiðrildi í suðlægari löndum laga sig að breyttu tíðar-
fari, furðurnar á þinginu eftir næturlangar þrásetur og
næturfundi vekja sterka löngun um tíðindaminni daga, hvers-
dagslegt amstur en ekki æ skertari hlut, æ minna vit, sanngirni
og drengskap. Lengi má manninn reyna.
Svo fer að birta og fólk fer á stjá, ljósin kvikna í gluggunum
niðureftir götunni, við lýsum upp rýmin okkar eftir efnum og
ástæðum, vitandi að bráðum víkur nóttin og það morgnar, ljósið
kemur yfir fjöllin þar sem byggðin kúrir í skugganum. Og við
göngum til starfa, lífið heldur áfram. Um dreifðar byggðir í borg,
þorpum og sveitum gengur fólk til verka sinna.
„Svo rís um aldir árið hvurt um sig / eilífðar lítið blóm í skini
hreinu.“ orti Jónas Hallgrímsson einn nýársmorgun eftir dimma
og erfiða hátíðardaga fyrir löngu, einstæðingur á erlendri grund,
vanheill og vonlítill: „Mér er það svo sem ekki neitt í neinu, / því
tíminn vill ei tengja sig við mig.“ Viljum við ekki kannast við
þessa tíma, þekkja þá sem okkar, þegar þeir vitja okkar dagarnir
fullir af geig og óvissu? Argaþrasið sífellt og margvíslegt, tíðindi
full af mótsagnakenndu málastappi, hverjum má trúa? Skal rofið
milli valdastéttanna og alþýðu manna enn dýpka, sárið í vitund
samfélagsins stækka og dýpka, sársaukinn verða ríkari svo vit-
undin deyfist, þrengir enn hringinn um það sem við vitum og
viljum kannast við sem bjargráð og trú okkar til að halda áfram,
halda samfélagsgerðinni saman? Sést brátt til sólar?
„Eitt á eg samt, og annast vil eg þig, / hugur mín sjálfs í hjarta
þoli vörðu, / er himin sér, og unir lágri jörðu, / og þykir ekki þokan
voðalig.“ yrkir hann enn: máttur okkar er samur þó í dvala sé,
höggdofa, og brátt rís ný sól og verkin kalla. Einhverjum verður
það til lífs áfram að halda til streitu sjónarmiðum í valdaþrefi.
Fjöldinn mun finna sviðann lengi og fátt bendir til nokkurra sátta
í samfélaginu svo mörg sem álitamálin verða og hart tekist á um
skuldaskil hjá háum og lágum, þeim sem hæst hreyktu sér og
mest misstu í fallinu, jafnvel það sem brothættast er, æruna, eins
og hinum sem voru trúir yfir litlu og misstu mikið samt. Fjár-
skaða má bæta og lifa við, en mannskaða bætir ekkert. Okkur er
hver hönd dýr og nú þurfum við síst iðjulausar hendur.
Því það er verk að vinna: „Ég man þeir segja: hart á móti hörðu,
/ en heldur vil eg kenna til og lifa,/ og þótt að nokkurt andstreymi
ég bíði, …“ Aflabrestinn þekkjum við, aflsbrestinn verðum við
nú að þola, sem er slæmt þegar við verðum að taka okkur tak.
Aftur hljóma orð skáldsins: „en liggja eins og leggur upp í vörðu,
/ sem lestastrákar taka þar og skrifa / og fylla, svo hann finnur ei
– af níði.“ Ekkert er óhollara en ganga inn í nýtt ár, erfiðan tíma,
bjartari tíma en með hugann fullan af heift og meinbægni. Gefum
okkur þá óskastund að okkur auðnist að fara mót erfiðleikum og
mótdrægni með góðan vilja og bættan styrk sem veganesti. Og
farsælt ár veitist okkur þannig.
Hinsti dagurinn:
Svo rís um aldir
árið hvurt um sig
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
ÞORBJÖRG HELGA
VIGFÚSDÓTTIR
Mikið stjóraval
Skattar á áfengi og tóbak hækka
núna um áramótin og því þarf að
breyta allri verðlagningu á þessum
vörum. Það hefur líklega ekki reynst
erfitt verk fyrir hið góða starfsfólk Vín-
búðarinnar. Í það minnsta bendir allt
til að verkinu hafi verið mjög vel stýrt.
Þegar listi yfir starfsfólk skrifstofu
Vínbúðarinnar er skoðaður kemur
nefnilega í ljóst að þar er mikið
stjóraval. Af 45 starfsmönnum skrif-
stofunnar eru nefnilega 12 stjórar af
öllum stærðum og gerðum. Forstjóri,
aðstoðarforstjóri, innkaupastjóri,
fjármálastjóri, mannauðsstjóri, mark-
aðsstjóri, skjalastjóri, vöruhússtjóri,
öryggisstjóri, aðstoðar-
framkvæmdastjóri og tveir
framkvæmdastjórar.
Mér finnst sandur vondur
Fréttavefurinn AMX kallar sig fremsta
fréttaskýringavef landsins og stóð
sannarlega undir þeirri hógværu
nafngift þegar hann gróf nýverið upp
að Þorsteinn Pálsson hefði skipt um
skoðun varðandi Evrópusambandið.
Hann hefði nefnilega einu sinni verið
því andvígur – nánar tiltekið árið
1994. Að fimmtán árum síðar væri
hann á annarri skoðun þykir ritstjórn
AMX fréttnæmt. Í því ljósi vill undir-
ritaður taka það fram að yfirlýsing
sem gefin var á Dalvík árið
1976 um að mér þætti sandur
góður stendur ekki. Mér finnst
sandur vondur.
Nýr framkvæmdastjóri
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson og
félagar í Framsóknarflokknum réðu
nýjan framkvæmdastjóra til flokksins í
fyrradag. Sá heitir Hrólfur Ölvisson og
er viðskiptafræðingur sem hefur lengi
starfað í flokknum og verið nákominn
S-hópnum. Hann sat í fjáröflunar-
nefnd flokksins og var með Þórólfi
Gíslasyni, kaupfélagsstjóra og fleirum
í fulltrúaráði Eignarhalds félags Sam-
vinnutrygginga. Þar var sýslað með fé
án hirðis í félaginu Gift, sem tapaði
millj- örðum á hlutabréfakaupum í
Kaupþingi og Exista. Hrólfur
var lengi stjórnarformaður
Vinnumálastofnunar meðan
framsóknarmenn réðu í
félagsmálaráðuneytinu.
kolbeinn@frettabladid.is