Fréttablaðið - 31.12.2009, Síða 18

18 31. desember 2009 FIMMTUDAGUR
Á
rið sem nú er að líða var
mörgum erfitt. Það var ár
viðbragða við hruni gengis
og banka, ár mótmæla,
stjórnar skipta, kosninga
og fjárhags vanda. Það var
einnig árið þegar hrein meirihlutastjórn
jafnaðarmanna og félagshyggjufólks tók við
stjórnartaumunum í fyrsta sinn í sögu lýð-
veldisins.
Sögulegt hlutverk núverandi ríkisstjórnar
er uppgjör og endurreisn íslensks efnahags-
lífs eftir hörmulegan viðskilnað ríkisstjórna
Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks.
Þetta hefur reynst vandasamt viðfangsefni
en stjórnin hefur sýnt staðfestu og náð
öllum helstu markmiðum sínum á árinu.
En verkefnið er rétt að hefjast. Framundan
eru spennandi tímar við mótun íslensks
samfélags og skiptir miklu að ríkisstjórn-
inni takist að festa jafnaðarstefnuna í
sessi svo hér geti þróast farsælt velferðar-
þjóðfélag í norrænum anda.
Ég tel að Íslendingar hafi brugðist skyn-
samlega við efnahagserfiðleikum í kjölfar
gengishruns og falls bankanna. Fjölmörg
afrek hafa verið unnin á ýmsum sviðum
þjóðlífsins – inni á heimilunum, í fyrirtækj-
um og hjá opinberum stofnunum. Okkur
hefur því gengið mun betur á árinu en spár
gerðu ráð fyrir.
Í stað efnahagshruns, sem allt stefndi í
við upphaf árs, virðist staðan á Íslandi nú
sambærileg við efnahagsvanda margra ann-
arra ríkja í okkar heimshluta. Þetta á m.a.
við um samdrátt í efnahagslífinu, atvinnu-
leysi og skuldastöðu hins opinbera. Sá
árangur er í raun ótrúlegur þegar haft er í
huga að hér hrundi bæði gjaldmiðillinn og
bankakerfið í einu vetfangi – nokkuð sem
hvergi hefur gerst í vestrænu ríki á friðar-
tímum.
Glíman við ríkisfjármálin og skuldavanda
ríkissjóðs verður óneitanlega erfið á næstu
misserum. Helstu ástæður skuldaaukningar
ríkissjóðs vegna falls bankanna eru fjórar:
1. Nauðsynlegt verður að reka ríkissjóð
með miklum halla um nokkurra ára skeið til
að milda áfallið. Hallinn mun nema 500-600
milljörðum króna eða 30-40% af landsfram-
leiðslu.
2. Greiða þarf um 300 milljarða króna
kostnað vegna tæknilegs gjaldþrots Seðla-
banka Íslands, upphæð sem nemur ríflega
20% af landsframleiðslu. Það er sláandi að
auknar skattaálögur á einstaklinga nema
sambærilegri upphæð og vextir og verð-
bætur af framlagi ríkissjóðs vegna þeirra
mistaka sem gerð voru í Seðlabankanum í
aðdraganda bankahrunsins.
3. Icesave-skuldbindingin, sé miðað við
88% endurheimtur úr búi Landsbankans,
mun kosta sem nemur 10-15% af landsfram-
leiðslu.
4. Kostnaður við endurreisn bankanna
mun nema 135 milljörðum króna en hann
er þó 250 milljörðum lægri en á horfðist og
sparar það ríkinu veruleg vaxtagjöld strax
á þessu ári.
Ríkisstjórnin hefur kappkostað að hlífa
þeim verst settu í samfélaginu eins og kost-
ur er. Á góðæristímum, í stjórnartíð Fram-
sóknarflokks og Sjálfstæðisflokks, hækk-
uðu skattar á tekjulægstu fjölskyldurnar
um rúm 7% en lækkuðu um 6,9% hjá þeim
tekjuhæstu. Nú, á þessum krepputímum,
lækka hins vegar skattar fólks með mán-
aðartekjur undir 270 þúsund krónum. Til
að létta skuldabyrði verst settu heimilanna
hafa vaxtabætur einnig verið auknar um
4,5 milljarða króna á árinu. Það skiptir því
sannarlega máli hverjir stjórna landinu, nú
þegar mikilvægt er að jafnræði og réttlæti
ríki við endurreisn efnahagslífsins.
Horfur eru á að um miðbik næsta árs
verði umskipti til hins betra í efnahagsmál-
um þjóðarinnar og að örla taki á hagvexti
að nýju. Þá bíða okkar einnig mikilvægar
samningaviðræður við ESB. Þær geta ráðið
miklu um efnahagslegt öryggi þjóðarinnar
til frambúðar og stöðu Íslands í samfélagi
þjóðanna.
Mikilvægt er sömuleiðis að árið 2010
verði tími uppgjörs og sátta. Rannsóknar-
nefnd Alþingis mun skila skýrslu um orsak-
ir hrunsins í byrjun ársins. Þar þarf allt að
koma fram í dagsljósið og ekkert má skilja
undan. Það er mikilvæg forsenda þess að
sátt náist í samfélaginu og samstaða um
þróttmikla endurreisn.
Ríkisstjórnin hefur siglt þjóðarskútunni í
rétta átt og gengið í verkin af krafti. Á árinu
2009 hefur styrkur íslensks samfélags að
sama skapi komið vel í ljós. Við áramót er
mér því efst í huga þakklæti til almennings
í landinu
Ég þakka landsmönnum dugnað þeirra og
þrautseigju á árinu sem er að líða og óska
þeim árs og friðar.
Höfundur er forsætisráðherra og formaður
Samfylkingarinnar.
2010 – ár uppgjörs og sátta
Á
rið sem nú rennur sitt skeið á enda
hefur verið okkur Íslendingum erfitt
vegna ástæðna sem öllum eru kunnar.
Um leið eru þó sem betur fer góðar
líkur á að ársins verði minnst fyrir þá
þrautseigju sem þjóðin sýndi við erfið-
ar aðstæður og þess árs þar sem grunnur var lagður
að endurreisn íslensks efnahagslífs. Í upphafi árs ríki
mikil reiði, svartsýni og ótti í samfélaginu en almenn-
ingur sýndi með fjölmennum mótmælum að enn bjó
von um betri tíð í brjósti fólks. Mótmælin leiddu á
endanum til stjórnarskipta og Alþingiskosninga þar
sem minnihlutastjórnin sem sat fram að þeim fékk
fullt umboð kjósenda og varð að meirihlutastjórn.
Ríkisstjórnin hefur síðan reynt að svara kallinu um
endurbætur og siðbót þó vissulega megi alltaf gera
betur. Meðal annars hefur hún leitast við að aðstoða
einstaklinga og heimili sem glíma við fjárhagsörðug-
leika í kjölfar hrunsins. Má þar nefna hækkun vaxta-
bóta, heimild til útgreiðslu séreignasparnaðar, frest-
un allra nauðungaruppboða auk fjölbreyttra úrræða
fyrir þá sem glíma við greiðsluerfiðleika. Þá hefur
verið lögð áhersla á að efla og auka trúverðugleika
eftirlitsstofnana, t.d. með nýrri og faglegri yfirstjórn
í Seðlabankanum og Fjármálaeftirlitinu auk þess að
stórefla embætti sérstaks saksóknara. Ríkisstjórnin
hefur þannig með verkum sínum áorkað miklu þó
aðstæður til björgunar- og endurreisnaraðgerða hafi
verið erfiðar.
Á árinu hefur einnig tekist að endurreisa banka-
kerfið á mun hagstæðari hátt fyrir ríkissjóð en nokk-
urn hafði órað fyrir – 250 milljörðum króna minni
bein fjárútlát og 46 milljörðum króna lægri vaxta-
gjöld á þeim árum sem nú mætast. Þá er mikilvægt að
þetta tókst í samráði við helstu kröfuhafa bankanna,
sem bætir samskiptin við þá og dregur úr líkum á
málaferlum. Einnig tókst að koma böndum á ríkis-
fjármálin þannig að afkoma ríkissjóðs er mun betri
en á horfðist um tíma og í samræmi við fjárlög sem
samþykkt voru í lok síðasta árs. Auk þessa hefur tek-
ist að tryggja þau lán sem þurfti til að styrkja gjald-
eyrisvaraforða Seðlabankans. Þá eru betri horfur á
þróun verðbólgu, atvinnuleysis og um minni samdrátt
í landsframleiðslu auk þess sem vextir hafa lækkað
hratt síðustu mánuði.
Ekki má heldur gleyma að ýmis framfaramál hafa
náð fram að ganga á árinu þrátt fyrir erfiðleikana og
sýnir það að stundum er viljinn allt sem þarf. Skal
þar fyrst nefna nýtt tekjuskattskerfi sem mun verja
hina tekjulægstu fyrir skattahækkunum og dreifa
byrðunum á allt annan og réttlátari hátt en áður.
Þá má einnig nefna hærri grunnframfærslu náms-
lána, skýra og metnaðarfulla stefnu í loftslagsmálum,
kaup á vændi hafa verið bönnuð, lög sem bæta stöðu
sprotafyrirtækja hafa verið samþykkt, Varnarmála-
stofnun verður lögð niður á nýju ári og svona mætti
lengi telja.
Nauðsynlegt er að við þessi áramót verði gerð skýr
kaflaskil við fortíðina. Nú skal hefjast kaflinn þar
sem hið nýja Ísland rís úr öskustó frumbernsku síns
fullveldis og þroskast sem stolt, sjálfstæð, friðelsk-
andi smáþjóð sem axlar sína ábyrgð og skuldbind-
ingar jafnhliða því að standa fast á rétti sínum. Sú
þrautaganga sem við erum að ganga í gegnum mun
aðeins verða til þess að styrkja okkur svo fremi við
ýtum allri vanmáttarkennd til hliðar, stöndum saman
og styðjum við þá sem höllustum fæti standa. Árið
2015 eða 2025 munum við líta til baka og hugsa stolt
til þess hvernig við gengum í gegn um kreppuna,
lögðum okkar af mörkum og gleðjumst yfir því að
það hafi tekist. Aðalatriðið er að þegar til baka verð-
ur litið þá gengu þessi „móðuharðindi“ yfir, þó af
mannavöldum væru, rétt eins og önnur og þjóðin sigr-
aðist á þeim með þolgæði sínu og þrautseigju.
Þar sem ég stend og svipast um í lok árs sé ég að
mikið hefur áunnist og að enn meiri bati er í sjónmáli,
en hann mun ekki verða af sjálfu sér. Örlög Íslands
eru í höndum okkar Íslendinga, engra annarra. Ísland
hefur allt sem þarf og óendanlega mikið af því sem
svo marga aðra vantar. Gleymum því ekki að við
erum ein af ríkustu þjóðum heims, og þótt við stönd-
um í efnahagslegum hremmingum, sem vissulega eru
miklar, eru þær þó fjarri því að vera okkur ofviða.
Höfundur er utanríkisráðherra og
formaður Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs.
Kaflaskil
STEINGRÍMUR J. SIGFÚSSON
Sú þrautaganga sem við erum að ganga í gegn-
um mun aðeins verða til þess að styrkja okkur
svo fremi við ýtum allri vanmáttarkennd til
hliðar, stöndum saman og styðjum við þá sem
höllustum fæti standa.
JÓHANNA SIGURÐARDÓTTIR