Sameiningin - 01.04.1945, Síða 11

75
in og íslendingasögurnar, hin róttækasta íríhyggja og innileg
guðrækni, auðmýkt frammi fyrir Guði og afneitun alls hins
guðlega átt samleið í fari íslendinga, fyrst undir þaki
kaþólsku kirkjunnar, og síðan um siðaskifti undir víðum
veggjum hinnar evangelisku lútersku þjóðkirkju Islands.
Þessar tvær stefnur hafa barist um íslendinga og þeir um
þær jafnan síðan, og hefir ýmsum veitt betur, og leikurinn
hefir borist alla leið hingað vestur um haf.
Því er tíðum haldið fram að til forna hafi í raun og
veru ekki verið um lýðveldi að ræða á íslandi, heldur hafi
þetta verið einskonar höíðingjaríki, því að þeir einir hafi
ráðið öllu. Að vísu mun þetta hafa verið svo í fyrstu, en þó
leið ekki á löngu að alþýða manna tók að hlutast til um
stjórn landsins. Jafnvel þeir sem fluttir voru til landsins
sem þrælar urðu brátt jafningjar fyrri eigenda sinna, Höfð-
ingjar voru skyldir til þess lögum samkvæmt að skipa með
sér menn í dóma, hver úr sínu umdæmi. Það er hinn fyrsti
vísir til almenns kosningaréttar. Síðar var landinu skipt í
sýslur og hreppa; jókst þannig hlutdeild manna í stjórn
landsins, og tilfinning fyrir samábyrgð heildarinnar í al-
mennum málum.
En þrátt fyrir margt sem vel var um þetta stjórnarfar,
bar það þó í brjósti sér vísi sinnar eigin eyðileggingar.
Vegna ótta við það sem nú er nefnt einræði láðist þessum
lýðfrjálsu víkingum og niðjum þeirra að mynda sterka mið-
stjórn, eða að sjá um framkvæmdarvald í landinu. Af
þessu leiddi að margir höfðingjar, eða goðar, eins og þeir
voru nefndir, urðu sem smákonungar hver í sínu héraði, og
létu sér tíðum umhugað um það eitt að auka völd sín og
mannaforráð. Af þessu leiddi endalausar deilur innan lands
og völdin söfnuðust í hendur fárra manna sem oft voru
fjandsamlegir hvor í annars garð. Þar kom og, er aldir liðu,
að íslenzka stjórnarfyrirkomulagið varð skoðað sem leyfar
af úreltri fortíð og fékk ekki lengur þann stuðning sem því
var nauðsynlegur í almenningsálitinu. í bókmenntum og
listum meginlandsins tók nú mjög að bera á konungadýrkun.
Hugmyndin um hið guðlega vald konunganna náði að festa
rætur í hugum afkomenda víkinganna úti á íslandi. Loks
komum vér að þeim sorglega þætti í stjórnarfarssögu íslands,
að afkomendur höfðingjanna sem höfðu flúið Noreg fyrir
ofríki konungs, leita nú á náðir eftirmanns þess hins sama
konungs, og biðja hann að bjarga sér frá sjálfum sér, og