Íslendingur - 07.08.1947, Blaðsíða 4

4
ÍSLENDINGUR
V
Fimmtudagur 7. ágúst 1947
iÞanSaSrot
ÍSLENDIN GUR
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
MAGNÚS JÓNSSON.
titgefandi: Útgáfuféiag íslendinga.
Skrifetofa Gránufélagsgata 4.
Sími 354.
Auglýsingar og afgreiðela:
SVANBERG EINARSSON.
Póathólf 118.
PRENTSMIÐJA BJÖhNS JONSSONAR H*F
Atvinnuöryggi.
Erfiðasta vandamálið í efnahags-
málum þjóðanna er að skapa svo
fjölþætt og blómlegt atvinnulíf, að
sérhver vinnufær maður geti haft at-
vinnu og búið við sæmileg lífsskil-
yrði. Þetta er það stéttarlega tak-
mark, sem öll verkalýðssamtök vinna
að, þótt pólitísk áhrif öfgaflokka
hafi stundum fengið verkalýðssam-
tökin til óheillaverka, sem fært hafa
þau fjær þessu takmarki.
Stasrsta átak íslenzku þjóðarinn-
ar til þess að tryggja öllum börnum
sínum örugga efnahagslega afkomu
og frelsi frá atvinnuleysi og skorti,
var sú stórfellda nýsköpun íslenzks
atvinnulífs, sem hófst undir stjórnar-
forustu Sj álfstæðisflokksins haustið
1944. Þær aðgerðir voru í beinu
samræmi við þá meginstefnu flokks-
ins að allir landsmenn gætu verið
efnalega sjálfstæðir. Það er augljóst,
að frumskilyrðið til þess, að því tak-
marki verði náð, er stórfelld efling
íslenzkra atvinnuvega og hagnýting
hinnar fullkomnustu tækni við fram-
leiðsluna.
Það var ekki að undra, þótt ís-
lenzk alþýða fylkti sér um þessa
stefnu. Efnahagslegur skortur hafði
svo lengi verið förunautur þjóðar-
innar, að hún hlaut að fagna því að
losna við hann. Að vísu átti hið
gamla úrræðaleysi og vantrú á getu
þjóðarinnar einnig sína formælend-'
ur, en sem betur fór sigraði nýsköp-
unarstefnan.
Síðan haustið 1944 hefir margt
verið framkvæmt í landi voru —
meira en nokkru sinni áður í sögu
þjóðarinnar. „Nýju fötin keisarans“
hafá orðið að skipum, verksmiðjum
og aragrúa véla og jnargvíslegra
framleiðslutækj a við sjó og í sveit.
Ágæti nýsköpunarstefnunnar hefir
hlotið bezta staðfestingu með því, að
þeir sem mest börðust gegn henni,
þykjast nú margir hverjir hafa ver-
ið mestir vinir hennar. Núverandi
ríkisstjórn hefir einnig sett hana
efst á sína stefnuskrá, og naumast
verður mynduð hér sú ríkisstjórn á
næstunni, að hún ekki verði að vinna
í samræmi við þessa stefnu.
Því er að sjálfsögðu ekki að neita,
að ýms víxlspor hafa verið stigin,
enda var ef til vill ekki annars að
vænta, úr því fela þurfti ýms fram-
kvæmdaatriði flokki, sem lítinn á-
huga hefir á umbótum á ríkjandi
lýðræðisskipulagi. Þetta breytir þó
í engu þeirri staðreynd, að það var
hin mesta gœfa fyrir íslenzku þjóð-
ina, að framsýn öfl tryggðu það, að
Fjárhagsráðið.
OG ÞA er nú blessað Fjárhagsráðið aS
hefja starfsemi sína. Allar góSar óskir
fylgja því um velgengni í sínu mikla hlut-
verki, en reynslan ein fær svo úr því skor-
iS, hvernig það rækir hlutverk sitt. 0-
neitanlega er óhugur í mörgum um þau
feikilegu afskipti, sem ríkisvaldið hefir af
öllum athöfnum borgaranna, og er það að
vonum. Nú má ekkert aðhafast — ekki
einu sinni byggja sér hús — nema fá leyfi
hins almáttuga ráðs í Reykjavík. Enginn
neitar því, að þörf sé samræmingar á hin-
um margvíslegu framkvæmdum í landinu,
úr því að fé hefir ekki reynzt nægilegt til
þeirra, en það er mikils um vert að rík á-
byrgðartilfinning og réttsýni ráði gerðum
Fjárhagsráðs, sem er fengið meira vald í
hendur en opinberri nefnd hefir nokkru
sinni verið fengið í landi voru. Margt má
finna að ráðsmennsku einstaklinganna,
en því miður verður ekki sagt, að réttlæt-
ið hafi farið neina sigurför um landið,
þótt allt vald hafi verið fengið í hendur
opinberra aðila. Vonandi rækir Fjárhags-
ráð sitt mikilvæga hlutverk á þann veg, að
þjóðin megi vel við una, og kæfi ekki all-
ar framkvæmdir með skriffinnsku og
liaftasjónarmiðum.
Samruni valdsins.
VALD Fjárhagsráðs felur í sér enn
meiri samruna valdsins í höfuðborginni
en yerið hefir, og var þó naumast á bæt-
hundruð miljóna af erlendiim inn-
eignum hennar voru telmar til kaupa
á nýtízku framleiðslutœkjum í stað
þess að verða henni eyðslueyrir.
Atvinnuöryggi er óhugsandi, nema
atvinnuvegunum vegni vel. Þetta
hafa ýmsir þeir menn, sem mest tala
um umhyggju fyrir alþýðunni, lítt
hirt um að hafa í huga. Forustu-
mönnum nýsköpunarstefnunnar var
það vel ljóst, að margvíslegir erfið-
leikar myndu mæta þjóðinni í við-
skiptamálum hennar eftir stríð, en
kaup fullkominna framleiðslutækja
áttu að styrkja aðstöðu hennar í
kapphlaupinu um markaðina. Nú
eru þessir erfiðleikar komnir inn
fyrir bæjardyrnar, og nú reynir á
manndóm þjóðarinnar að mæta
þeim á viðeigandi hátt.
Ýrnsir hafa verið með hrakspár
um það, að hrun væri framundan.
Það kann vel að vera, en það er þá
einungis aumingjaskap íslendinga
sjálfra að kenna og myndi verða
ömurlegur vitnisburð.ur um van-
þroska þjóðarinnar. Raddir hafa
heyrzt um það, að framkvæmdir
undanfarandi ára væri að gera þjóð-
ina gjaldþrota. Slíkt er fásinna. Hitt
er rétt, að ýmsar meinsemdir eru í
fjármálalífi voru, sem uppræta þarf
og fá bæði fjármagn og vinnuafl
meir til framleiðslunnar en verið
hefir.
Atvinnuöryggi þjóðarinnar og vel-
megun er undir því komin, að hald-
ið verði áfram á braut nýsköpunar-
stefnunnar. Enn eru inargvíslegir
framleiðslumöguleikar óhagnýttir.
andi. Nú verðá landsmenn að sækja um
leyfi til enn fleiri athafna en áður. Hér er
um að ræða atriði, sem Fjárhagsráð verð-
ur að íhuga vel í starfsemi sinni, ella er
hætt við vaxandi straumi landsmanna til
•Reykjavíkur. Fjárhagsráð verður eftir
megni að greiða fyrir afgreiðslu erinda
utan af landsbyggðinni og má ekki láta
menn gjalda þess, þótt þeir séu ekki sjálf-
ir viðstaddir, til þess að róa í þeim háu
herrum, en því miður hefir ýmsum hin-
um opinberu stofnunum og nefndum í
Reykjavík hætt til þess að stinga bréfum
undir stól. Þetta héfir leitt af sér þá hættu-
legu niðurstöðu, að erfiðara hefir orðið
og kostnaðarsamara um allan atvinnu-
rekstur utan Reykjavíkur en þar, enda
auðskilið, þegar menn hafa orðið að sitja
þar jafnvel vikum saman til þess að fá er-
indi sín afgreidd og engin hliðsjón höfð
af hinni erfiðu aðstöðu þeirra.
Annars eru ríkisafskiptin að verða mörg
um mikið áhyggjuefni. Það er sannarlega
ekkert sældarbrauð fyrir einstaklinga að
fást við nokkrar framkyæmdir nú á dög-
um. Leyfi þarf að fá til allra hluta —1 og
bíða langan tíma eftir þeim. Að lokum
eru svo liin torfengnu leyfi stundum aftur-
kölluð, og menn gerðir að svikurum við
yiðskiptavini sína. Það virðist í rauninni
stundum sem markvisst sé verið að hræða
einstaklinga frá öllum framkvæmdum.
Þjóðin er að verða þreytt á liinni opin-
beru ráðsmennsku og myndi fagna því; ef
Þjóðin verður að forðast það að
^gera framleiðslu sína einhæfa, og
það eru skaðlegar skoðanir, sem telja
það litlu varða, þótt landbúnaður,
og jafnvel iðnaður, dragist stórlega
saman.
En það er marga erfiðleika við að
etja, og þjóðin verður að kunna að
taka varúðarorðum forustumanna
sir.na. Þjóðin þarf ekki að írrtynda
sér, að hún geti öðlast gull og græna
skóga, án þess að leggja nokkuð á
sig. Því miður skortir Islendinga
æði oft nauðsynlegan þegnskap, og
munaðarlíf stríðsáranna hefir rýrt
mjög fórnarlund þjóðarinnar og alið
ógæfulega mikið þann hugsunarhátt
hjá borgurunum að gera meir kröf-
ur til annarra en þeirra sjálfra. Þessi
hugsunarháttur verður að breytast.
Þjóðin verður að sýna meiri lög-
hlýðni og virðingu fyrir hagsmunum
heildarinnar en hún hefir gert. Það
verður prófsteinn á þroska þjóðar-
innar, hvernig hún bregzt við, þeg-
ar nú þarf að gera róttækar ráðstaf-
anir til þess að koma framleiðslunni
á öruggan fj árhagslegan grundvöll.
Það er nú á valdi íslenzku þjóð-
arinnar sjálfrar, hvort hægt verður
að skapa hér atvinnuöryggi og vel-
megun. Framleiðslutæki eru nú full-
komnari en nokkru sinni áður. Mark-
aðir eru nægir um margra ára skeið.
Vér þurfum aðeins að lagfæra fjár-
málaöngþveitið innanlands. Spurn-
ingin er þeísi: Vill þjóðin fórna. ein-
hverju til þess að tryggja efnahags-
legt öryggi sitt í framtíðinni? Næstu
mánuðir munu leiða þetta í ljós.
1707:
■ Vetur góður fyrir sunnan, en harð-
ur til jóla á Hornströndum og norð-
arlega í norðursveitum. Komu ekki
snjóar nema þrisvar, þó ekki alls
staðar. Votviðra og vindasamt. Sjó-
f
gæftir bágar og fiskileysi.
Á þessum vetri, sérdeilis fyrir jól-
in, gekk um landið kvef mikið og
landfarsótt. Varð víða margra hjóna-
skilnaður og manndauði. Suður í
Garði í Stóra-Hólmi bitu hundar 11
eða tólf stúlku 16 vetra, sem frá
næsta bæ fór þangað eld að sækja,
og veittu henni stóra áverka, bæði í
andlitið og víðar, svo að á hennar
líkama sáust 18 hen. Lá hún þar eft-
ir í hálfan mánuð. Þessir hundar
voru allir drepnir.
, *
Á þessu sama áðurnefnda ári og
sumri kom út hingað til íslands á
Eyrarbakkaskipi, því sem seinna
kom, bólan, og varð þar í nánd mik-
ið mannfall, og höfðu þá liðið 36 ár
frá þeirri bólu, sem síðast gekk hér
á landi. Á Eyrarbakka dóu 2 konur
og einn karlmaður úr þessari bólu,
sem þá fyrri' fengið höfðu. Eyddust
3 hjáleigur á Eyrarbakka. I einni
lifði eftir 8 vetrá gamalt barn. Pen-
ingur varð ekki mjólkaður á bæjum
nokkrum, og barst sú fregn, að 40
manneskjur um alþingistíma væru
þá á Eyrarbakka og þar í nánd burt
sofnaðir.
Á þessu sumri frá því í Junío stóð
yfir það mikla mannfall úr þessari
bólu, sem margir héldu, að pést fylgt
hefði. Voru víða 30 manns í einu
eða á einum degi við kirkju jarðað-
ir, nefnilega Kálf atj arnarkirkj u á
Vatnsleysuströnd, oftlega 30 og und-
ir 40 og víða á kirkjum 9 og 10 og
jafnvel fleiri, einnig við kirkjur, þar
sem miklar sóknir voru, og víða með
Bjarni: Læknirinn minn hefir
bannað mér að bragða vín og reykja
má. ég heldur ekki. Það er auma
lífið.
Arni: Því í íjandanum færðu þér
ekki annan lækni?
Bjarni: Ja, ég ætla nú einmilt að
gera það.
*
Barnið: Eg átti að heilsa yður,
herra prestur, frá henni mömmu og
skila til yðar, að hann faðir minn
dó í nótt sem leið.
Prestur: Var ekki læknir sóttur tií
hans?
Barnið: Nei, hann dó alveg sjálf-
krafa.
Frœndinn (við börnin, sem nýbú-
in eru að taka inn lýsi hjá mömrnu
sinni): Nú, ykkur þykir lýsi gott?
Börnin: Nei, langt frá því, en við
fáum 5 aura fyrir hverja skeið, sem
við tökum.
sjósíðunni meira en 100 manns eða
nærri 200 manns. Við Ingólfskirkju
200 manns, við Fróðárkirkju 100
inanns. Átta menn í Eyrarsveit fóru
átta líkfarir á einum degi. Þá fóru
með lík til graftrar tveir og þrír
menn, einnig kennimenn. Hjón mörg
fóru þá bæði í eina gröf. Þá varð
margur hjónaskilnaður. Sumir
misstu öll sín börn, þó mörg ætti,
margir því nær öll sín systkin. Þá
voru eymdar- og hryggðar-dagar hjá
þeim, sem eftir lifðu eða tórðu. —
Fimmtugir og yngri brottkölluðust,
þ>ví margt fólk hafði þá fyrri bólu ei
fengið. Margir brjáluðust á vitsmun-
um, urðu ofsterkir, sérdeilis þeir,
sem hana í kverkarnar fengu, svo
treglega andað gátu. Á mörgum sást,
þá örendir voru, bláir blettir, á hverj-
um aldrei kom út bólan. Séra Þórð-
ur Sigfússon á Myrká í Hörgárdal
andaðist úr þessari bólu, 90 ára.
Hann hafði aldrei á sinni ævi bólu
fengið. Flestallt það aldraða og ör-
vasa fólk lifði eftir af körlum og kon-
um, en það yngra, hraustasta og
mannburðabezta fólkið úr valið.
Ungbörn dóu ekki mörg allvíða.
Sumir rnisstu sjónina, margir á öðru
auga . og margir lágu í kör lengi á
eftir.
I Borgarfjarðarsýslu önduðust úr
þessari stóru bólu 930 mafins, en
prestar \ Skálholtsstipti, að frátek-
inni Múlasýslu, önduðust 23, sýslu-
menn 5 alls. í Hólastipti deyðu í ból-
unni 15 prestar.
Svo hefir talið verið, að úr þess-
ari stóru bólu hafi andazt í Skálholts-
stipti 10.000, þar auk 600 og nokkr-
ir meir, sem óreiknað er. Sumir
halda 18 þúsund á öllu landinu.
Mörg teikn og fyrirburðir gengu
Framh. á 7. síðu.
Frœndinn: Og fyrir þá kaupið þið
ykkur gott?
Börnin: Nei, mamma lætur þá í
sparibaukinn.
Frœndinn: Og þegar hann er orð-
inn fullur?
Börnin: Þá kaupir mamma aftur
lýsi.
' *
Eldabuskan hafði brennt steikina,
rúm sjö pund af ágætu kjöti, en til
þess að láta ekki þessa vangá vitn-.
ast, fleygði hún kjötinu, fór svo inn
til húsmóður sinnar og kvartaði yfir
því, að kötturinn hefði étið allt kjöt-
ið. Húsmóðirin skildi hvernig í öllu
lá og lét hana handsama köttinn til
þess að vega hann, og vóg hann 7
pund.
— Þér segið satt, Karólína, sagði
frúin með tvíræðu brosi. —- Þarna
höfurn við kjötið, þessi sjö pund, en
hvar í skollanum ætli kötturinn sé
þá?
Framhald á 6. síðu.
yaman og aLvara.