Íslendingur - 22.11.1950, Blaðsíða 6

6
ÍSLENDINGUR
Miðvikudagur 22. nóvember 1950
Ævintýri sveitadrengs.
Björgvin Guðmundsson:
MINNINGAR.
Bókaútgáfan B.S., Akureyri 1950.
Allir þeir, sem hnýsnir eru í sögu
og mannfræði, eru sólgnir í að lesa
minningabækur og hníga til þess
mörg rök. Fyrst og fremst eru þess-
ar bækur oft og einatt hinar veiga-
mestu heimildir um lífsbaráttu og
skapferli höfundanna sjálfra, og um
leið gefa þær að jafnaði nokkra sýn
yfir samlíð þeirra, og hvernig hún
blasir við þeim á líðandi stund. Og
enda þótt öllum geti þar vitaskuld
skeikað í dómum, þá verður þó allt-
af sú tilhneiging, sem menn fá þann-
ig af sögunni, lífrænni og næmari
en hin, sem fengin er með því móti,
að safna einhverri beinagrind af
■ dauðum skýrslum og gögnum, og
láta síðan ímyndunaraflið reyna að
klæða hana lifandi holdi veruleik-
ans.
Minningahókin sýnir þó alltaf,
hvernig veröldin hefir litið ut í aug-
um lifandi manns, meðan hann
starfaði og stríddi í henni, og hvern-
ig þessi maður hefir hugsað og fund-
ið til í stormum sinna tíða.
Það er að þessu, sem þjóðtrúin
stefnir, er hún telur að þeim, sem
ganga undir hönd á skyggnum
manni, gefi sýn inn í þann heim,
sem annars er hulinn. Vitanlega fer
sú skyggni nokkuð eftir því, hversu
glöggt er auga hins ófreska. En hvað
sem því líður, verða minningarnar
þó alltaf merkileg sj álfslýsing, hver'n-
ig sem takast dómar þeirra um sam-
tíð sína.
Hugsum oss, að Egill Skalla-
grímsson, Snorri Sturluson, Guð-
mundur góði eða Hallgrímur Pét-
ursson hefðu skráfað á bók minning-
ar sínar um smátt og stórt, er fyrir
þá kom í lífinu, og gert í því sam-
bandi nána grein fyrir viðhorfi
tilfinninga sinna og hugrenninga,
hvílíkan óendanlegan greiða þeir
hefðu með því gert sagnfræðingum
seinni tíma, og hversu margt væri þá
Ijósara um þessa menn og samtíð
þeirra.
Hugur einn það veit, sem býr
hjarta nær. Það getur verið mjög
torvelt að ráða í raunverulegar
hvatir og hugrenningar sumra
manna, sem dulir eru að eðlisfari,
jafnvel meðan þeir eru lifandi, hvað
þá síðar. Og þegar eftirtíminn fer
að reyna að setja saman sögu þeirra
af einhverju því timburreki af tím-
ans stórasjó, sem atvikin kunna að
skola á land, er hætt við að misskiln-
ingurinn kunni að verða margur og
myndin, sem þannig fæst, skökk.
Það er því meginkostur á góðri
minningabók, að hún gefi skýra
mynd af höfundinum sjálfum, og
því æskilegra er þetta, sem sá per-
sónuleiki er sérkennilegri og merki-
legri, sem um er að ræða.
Björgvin Guðmundssyni tónskáldi
hefir tekizt þetta ágætlega í endur-
minningum sínum og með því hefir
hann ge'rt þeim, sem um hann kunna
að rita síðar og leita skilnings á
honum, hægra um vik. Hann kemur
hér til dyranna alveg eins og hann
er klæddur hversdagslega og gerir
ekki minnstu tilraun til að setja upp
spariandlit. Til þess er hann allt of
einlægur og hreinskilinn að eðlis-
fari. Það er efalaust, að hann gerir
sér far um að segja söguna eins rétta
og hann véit hana frá sínu sjónar-
miði, hvort sem hún verður honum
til lofs eða lasts, og dregur hann þar
enga dul á veikleika sína eða van-
kanta fremur én annarra, sem við
sögu koma. Það er hressandi his-
pursleysi í allri frásögninni.
Annars er þetta ævintýri sveita-
drengsins, sem úr fátækt og um-
komuleysi leggur af stað út í víða
veröld lil að leita að kóngsríki
draumanna, sem fyrir honum eru
óskalönd tónlislarinnar. Vegurinn
liggur frá afskekktu sveitabýli aust-
ur í Vopnafirði vestur um haf, um
hinar dreifðu byggðir íslendinga í
Vesturheimi, um stQrborgir þeirrar
álfu og Evrópu og síðan heim aftur.
Erfiðleikarnir á þessari leið eru
stundum svo miklir, að baráttan sýn-
ist vonlaus. En fram verður það að
koma, sem ætlað er. Eðli hans og
upplag er sá örlagavaldur, sem knýr
hann áfram á þessari braut og ryður
öllum hindrunum úr vegi. Og ekki
verður annað sagt, en að þetta sé
ferill óvenjulegs manns.
Það er heldur eigi við öðru að
búast um jafnfyrirferðamikinn og
stórskorinn persónuleika sem Björg-
vin er, en að til nokkurra árekstra
geti komið öðru hverju, og kostar
það mann með lundarfari hans
ávallt mikinn sársauka, hvort heldur
sem við er að eiga húðarklára aust-
ur í Vopnafirði, eða meðbræður
hans í tónmenntinni. Fer það að
vonum, að honum brennur það sár-
ast, er honum þykir steinn vera lagð-
ur í götu sína, þá er veit að áhuga-
málum hans. En jafnframt barnslega
þakklátur er hann hinum, sem hon-
um finnst hafa rétt .sér örvandi hönd,
h'vatt sig eða stutt á þessum vegi.
Fyrir þessu öllu gerir hann hina
nánustu grein og sparar þá ekki
kröftug orð, enda munu skáld vera
með þeim ósköpum fædd að hafa
næmari tilfinning fyrir samúð og
andúð en aðrir menn, og stendur
það í nánu sambandi við gáfu
þeirra.
Minningar Björgvins Guðmunds-
sonar eru yfirleitt fjörlega skrifaðar
og er það margt, sem á dagana hefir
drifið. Bókin skiptist í tvo megin-
kafla og nefnist hinn fyrri: Þrár og
draumar, og fjallar hann um æsku
hans og uppvöxt og ýmislegt fólk,
sem hann kynntist austur í Vopna-
firði, áður en hann fluttist til Vest-
urheims 1911. Síðari kaflinn: Vinna
og vonir, segir svo frá baráttu hans
til náms og frama í hinni nýju
heimsálfu, skólanámi í London og
tónlistarstarfi í Winnipeg, þangað til
hann flutti alfarinn til íslands, eftir
tuttugu ára dvöl vestra. Er það hvort
tveggja að Björgvin er stálminnug-
ur og greinarglöggur, enda mun
hann víða styðjast við daghækur,
svo að atburðir fara ekki milli mála.
Við fyrsta yfirlestur bókarinnar
þótti mér sem einstaka setningu
hefði mátt sníða til, svo að hún hefði
farið betur í máli. En við nánari
umhugsun hefi ég komizt að þeirri
niðurstöðu, að bezt mundi fara á
því, að hafa þetta nákvæmlega eins
og það er. Með því móti verða Minn-
ingarnar sönn spegilmynd af hinu
sérkennilega orðbragði Björgvins,
og er það mála sannast, að hann
skortir hvorki orðkynngi né mælsku
þegar mikið liggur við, og eru lýs-
ingar hans og samlíkingar ósjaldan
hnyttnar og gamansamar.
Ég efa ekki, að hinir rnörgu vinir
Björgvins muni taka bók hans
feginshendi og þykja hún skemmti-
leg. Enda þótt bókin sé hálft fimmta
hundrað blaðsíður í stóru broti,
verður enginn þreyttur af að lesa
hana.
Hin lifandi og svipmikla fram-
setning höfundarins gerir þetta æv-
intýri úr lífinu sjálfu engu síður
spennandi en góða skáldsögu.
Benjamín Kristjánsson.
Þrjár bækur frá Draupnis-
og Iðunnarúfgáfunni.
LARS í MARZHLÍÐ
eftir sœnska skáldið Bernhard Nordh.
Þýðandi er Jón Helgason.
Saga þessi gerist í afskekktustu
fjallahéruðum í Norður-Svíþjóð.
Sökum jarðnæðisskorts niðri í
sveitunum og af öðrum þjóðfélags-
legum orsökum, flýja landnemarnir
lengra og lengra upp í fj alladalina,
hrj óstruga og illbyggilega.
Lappar hafa til þessa verið þar
einráðir og óáreittir með hreindýra-
hjarðir sínar, og líta þeir nú frum-
býlingana illu auga, enda verður
sambúð þeirra engan veginn vand-
ræðalaus.
Sagan er afar viðburðarík. Það
er sagt frá harðri lífsbaráttu fólks-
ins, sem býr við hinar erfiðustu að-
stæður og óblíð kjör. Þetta er saga
um hungur og harðrétti og hina
ótrúlegustu (erfiðleika, en þetta er
einnig saga um ástir og æskudrauma
og Jónsmessugleði.
Þessi saga er í flokki þeim, sem
gengur undir hinu sameiginlega
heiti Draupnissögur og Draupnis-
útgáfan gefur út. Hafa sögur þær
almennt hlotið verðugt hrós og not-
ið mikilla vinsælda, og má t.d. nefna
sögu Mobergs, Kona manns; Ofjarl
hertogans eftir Dumas; Auðlegð og
konur eftir Bromfield; Þegar ungur
ég var eftir Cronin; Líf í lœknis
hendi, Dagur við ský og Ást en ekki
hel eftir Slaughter, svo að nokkrar
séu nefndar.
Lars í Marzhlíð er ekki síðri öðr-
um sögum í þessum bókaflokki, er
bæði spennandi og áhrifarík saga.
DRAUMSPAKIR ÍSLENDINGAR
eftir Oscar Clausen.
Á síðustu árum hefir frá hendi
þessa höfundar komið út mikið af

FRAMHALDSSAGA— Nr. 13.
ÁKÆRÐUR TVISVAR
„Jæja, það held ég að þetta hafi gengið bærilega, var það ekki?“
sagði Mickey. „Þú ert hreinasta perla, drengur, og engin mistök.“
„Hvenær heldurðu að þetta komist upp?“ spurði Gwennie.
„0, ég veit ekki — engan veginn fyrr en á morgun,“ svaraði
Adrian.
En í þessu hafði hann rangt fyrir sér, af því að einmitt á sama
augnabliki glápti hr. Cotton með galopnum augum á seðlana, sem
fölleitur bankagjaldkeri með nefklömbrur lagði á borðið fyrir
framan hann. Ht. Cotton var algjörlega utan við sig. Hann hafði
ætlað að gera sér lítillega glaðan dag vegna hinna góðu viðskipta,
er hann hafði varla lokið úr pelaflöskunni, þegar síminn hringdi
og hann var beðinn að koma og staðfesta undirskrift sína undir
innlagsseðilinn í bankanum áður en yrði lokað og gerði hann það,
en hann hafði sent aðstoðarmann sinn í bankann með seðlana
ásamt öðrum þeim peningum, sem inn höfðu komið um daginn.
Bankagjaldkeranum hafði fundizt grunsamlegt hversu mikið var
af spánnýj um seðlum og farið með þá til forstjórans. Og við ná-
kvæma rannsókn þar og samanburði á tölusetningunni komst loks
upp að þeir væru falsaðir, og tilkynnti gjaldkerinn hr. Cotton það.
„Alveg furðulega vel falsaðir — en falsaoir þó.“
Hr. Cotton tilkynnti þetta undir eins til lögreglunnar og var rann-
sókn þegar hafin. Það kom brátt í ljós, að John Wallasey, lávarð-
ur, var um þetta leyti í Deanville, og leitaðist lögreglan því við að
fá sem nákvæmasta lýsingu á manni þeim, sem staðhæfði að hann
væri John lávarður, og stúlku þeirri, sem hafði verið með honurn.
Eftir tveggja daga árangurslausa leit stefndu þeir hr. Cotton nið-
ur á skrifstofur Scotland Yard og létu hann blaða þar í gegnum
hvert mynda bindið eftir annað, ef ske kynni að hann rækist þann-
ig á mynd af „lávarðinum“, en leitin varð árangurslaus. Einhvers
staðar í myndasafninu var mynd af Adrian Saville, en hr. Cotton
þekkti hana ekki, þar eð hann hafði verið meistaralega dulbúinn
sem „John lávarður“.
Ferrington lögregluforingi, sem hafði með málið að gera full-
vissaði hr. Cotton um, að það væri aðeins tímaspursmál, hvenær
lögreglan hefði hendur í hári falsaranna.
„Þeir falla aftur í freistni,“ sagði hann. „Þeir sleppa einu sinni,
og ef þeir hættu þá, myndu þeir líklega aldrei nást; en heppnin
freistar þeirra, og þá klófestum við þá. Allir meiri háttar skart-
gripasalar í landinu hafa verið varaðir við ókunnum mönnum
með stóra peningaseðla, og lýst hefir verið rækilega eftir mannin-
um, stúlkunni og þjóninum. Já, við höfum hendur í hári þeirra.
Þau reyna vafalaust næst í Harrogate eða einhverjum bænum á
ströndinni, t. d. Brighton.“
En í þetta sinn hafði lögregluforinginn rangt fyrir sér. Það sem
eftir var af seðlunum var nú vandlega falið, og þó að hin fallega
Gwennie væri áfjáð í að leika aftur hlutverk sitt á kostnað ein-
hvers grandlauss skartgripasala, þá tók Adrian þvert fyrir slíkt.
„Annað og þriðja skiptið eru hættulegust,11 sagði hann. „Ég er
þess fullviss, að í málum sem þessu, þar sem lögreglan er alveg
ráðalaus, þá byggja þeir alla ,von sína á endurtekningum. Það er
hægt að gera allan þremilinn einu sinni, — en bara einu sinni.
Allir hafa verið varaðir við og allir vita, hvernig þetta var gert.
Eg er viss um, að bráðlega reynir einhver klaufskur þrjótur þetta
bragð, — stenzt ekki þessa skínandi hugmynd. Gimsteinasalarnir
bíða allir eftir því að þetta gerist; nú fá þeir staðfestingu á seðla-
númerunum á meðan kaupandinn býður, hringja svo á lögregl-
una og láta hirða heimskingjann.“
„Svona verður þetta einmitt,“ samsinnti Mickey og sneri máli
sínu til Gwennie. „Við hér þurfuin að finna upp alveg spánnýtt
klókindabragð; nýtt reiðarslag fyrir lögregluna, og hann Saville
hérna kveðst hafa eitt á prjónunum.“
„Já, en við verðum að fara hægt í sakirnar og undirbúa allt vel,“
svaraði Adrian. „Fyrst verðum við að kaupa lóðina út í Croydon
til þess að byggja á henni.“
„Til hvers í ósköpunum,“ spurði Micky, en Adrian hló aðeins að
honum og sagði honum að bíða rólegur.
Fyrst eftir gimsteinakaupin hafði Adrian ekki vogað sér út á
daginn nreðan bjart var. En brátt tók honum að leiðast innivistin,
og ákvað hann þá að dulbúa sig og vera þannig á ferð. Hann minnt-
ist á þetta við Micky, og gamli, slægi falsarinn var strax reiðubúinn
að hjálpa honum.
Um kvöldið kom Walter gandi Jones heim til Micky. Walter var
einkennileg persóna. Hann var leikari af gamla skólanum, gekk með