Íslendingur - 06.08.1965, Blaðsíða 5

Ávarp Sveinbjarnar Jónsscnar
við afhjúpun minnismerkis um Eyvind duggusmið 1. ágúst
HERRA ráðuneytisstjóri iðnað-
armála. Góðir boðsgestir og aðr
ir viðstaddir vinir!
Verum öll velkomin á þennan
fagra stað við Eyjafjörð og forn
fræga: Kai’lsá; landnámsjörð
Karls rauða, hins norska úr
Naumdal. Eg geri ráð fyrir að
allir vita um tilefnið, en tel mér
skylt að gera grein fyrir því með
örfáum orðum.
Eg vissi lítið um Eyvind
duggusmið fyrr en bók Krist-
mundar Bjarnasonar rithöfund-
ar á Sjávarborg um Þorstein á
Skipalóni kom út fyrir 4 árum.
Þar er hans getið í iðnaðarþætti
bókarinnar sem forustumanns í
skipasmíði hér á landi, fyrsta
tug 16.. aldar. Hann varð eftir-
maður Jóns föður síns Bjarna-
sonar í báta- og skipasmíði hér
við naustin á Karlsá, og réðist
ungur í að smíða haffæra duggu
að fyrirmynd hollenzkra fiski-
manna, sem hér stunduðu veið
ar seint á 17. öld.
Mér fannst strax Eyvindur og
dugga hans sérlega athyglis-
verð. Stutt útvarpserindi Snorra
Sigfússonar, sem hann flutti um
líkt leyti, jók mjög á það sem
komið hafði í hag minn: Ber
ekki að merkja þennan stað, við
nýja veginn til Ólafsfjarðar, og
minna á skipa- og bátasmíðastöð
ina hér við naustin, og ofurhug-
ann og snillinginn Ey vind duggu
smið?
Þar sem hér var um afrek í
iðnaði að ræða fyrir 250 árum,
fannst mér sjálfsagt að iðnaður
nútímans annaðist þetta, og að
tilvalið væri að gera merkið úr
ryðfríu stáli. Eitt af fyrstu verk
efnum Ofnasmiðjunnar úr því
efni, var fyrir 16 árum, turn-
spírurnar á sjálfa Akureyrar
kirkju. Virðast þær hafa staðist
prýðilega sjávarloftið, og af vís
indalegum athugunum síðustu
ára erlendis, berast góðar frétt
ir um ágæti 18/8 stálsins.
Við nána athugun þótti mér
ekki ástæða til að kalla fleiri að
' ila til þessara framkvæmda, og
nú eru rúm 2 ár liðin, síðan ég
gerði fyrsta rissið af því merki,
sem hér stendur, hulið hvítum
blæjum.
Ég leitaði erlendis og hérlend-
is að myndum og upplýsingum
um hvernig hollenzkar duggur
17. aldar, hefðu litið út undir
fullum seglum. Loks fékk ég
óskir mínar uppfylltar hjá Páli
Ragnarssyni, fulltrúa Hjálmars
Bárðarsonar skipaskoðunar-
stjóra. Hann samræmdi lag og
línur þeirrar duggu úr ryðfríu
stáli, sem ykkur á, eftir augna-
blik, að sýnast sigla á öldum
hafs fyrir fullum seglum, og
, líkjast duggu Eyvindar. Þegar
| hér var komið málinu stóð ekki
á stjórn Ofnasmiðjunnar að
samþykkja framkvæmd verks-
ins á fyrirtækisins kostnað og
ákveða að afhenda það til eign-
ar og umsjár lyeppsnefnd Dal-
víkur.
Tilgangur merkisins er sá að
minna þá sem um veginn fara,
og raunar alþjóð á það, að ís-
lendingar hafa verið dugmiklir
hagleiksmenn frá landnámstíð,
einnig við báta- og skipasmíðar,
þó fátækt og næstum allsleysi
Sveinbjörn Jónsson
þjakaði þjóðina. Einnig þykj-
umst við með þessu hafa skráð
á varanlegt efni á réttum stað,
nafn þess manns, sem einstakt
afrek vann í skipasmíðaiðninni
við erfið skilyrði, fyrir mörgum
mannsöldrum.
Að sjálfsögðu verða skiptar
skoðanir urn hversu vel hefur
tekizt um framkvæmdina og
hve áhrifarík hún reynist til að
vekja hug manna um getu og
gildi iðnaðar á íslandi, fyrrum
og framvegis. Eitt er víst að
þjóðin þarf að eiga góð skip og
traust, og getur smíðað þau
sjálf, að vissri stærð þó, ef rétt-
látlega er að skipasmíðinni bú-
ið.
Hollenzkir fiskimenn studdu
- LEIKSÝNING
(Framhaid af bfaðsíðu 81.
hann og sterkur. Róbert Arn-
finnsson í hlutverki manns
hennar gaf frú Helgu þó lítt
eftir, og telja verður leik ungu
hjónanna, Gísla Alfreðssonar
og Önnu Herskind vel af hendi
leystan, þótt þau hafi ekki í
fullu tré við frúna í húsinu.
Þar sem þindarlaus nætur-
drykkja og grófar athugasemd-
ir einkenna leik þenna, hefur
hann ekki verið sýndur börnum,
og verður að taka tillit til slíks,
þegar aðsókn er metin.
Þjóðleikhúsið og leikflokkur
þess eiga fyllsta þakklæti skil-
ið fyrir að hafa gefið okkur
kost á að sjá þenna rismikla
leik.
Eyvind í fátækt og erfiðleikum
til smíðis haffærrar duggu sinn
ar. Á þessum tækni- og sam-
keppninnar tímum ættu inn-
lend stjórnarvöld að búa réttlát
lega að skipasmíðinni. Mundi
hún þá lyfta Grettistaki, eins og
Eyvindur duggusmiður forðum.
Til að minna aldna og óborna
á þennan tilgang okkar, höfum
við látið grópa í stálflötinn sem
að veginum snýr þessar setn-
ingar:
Hér við naustin á Karlsá var
mikil skipa- og bátasmíðastöð á
18. öld. Stærst og frægast var
haffært skip með hollenzku lagi.
Yfirsmiður og eigandi var Ey-
vindur Jónsson duggusmiður f.
1678 d. 1746. Duggan fórst við
land í ofviðri 1717.
Á þann flöt, sem að hafinu
veit er mótuð þessi ferskeytla
sem getur verið ort af hvaða
góðskáldi þjóðarinnar sem er:
Meðan íslenzkt flýtur far,
og fornar sagnir geymast,
afrek Duggu-Eyvindar
aldrei munu gleymast.
Og svo að forvitnir vegfar-
endur geti fengið að vita deili
á hver lét gera, og hverjir önn-
uðust furðuverk þetta hefur
verið greypt smáu letri neðst á
á bakflötinn:
Minnismerki þetta gerði og
gaf H.f. Ofnasmiðjan í Reykja-
vík 1965.
Gerð þess og lögun önnuð-
ust Sveinbjörn Jónsson, fram-
kvstj. og Páll Ragnarsson, full-
trúi skipaskoðunarstjóra ríkis-
ins.
- TÓFÁN SKÆÐ í
SAUÐLÖNDUM
(Framhald af biaðsíðu 8).
er eru afréttarlönd Jökuldals
og Fljótsdals mjög víðlend og
algerlega ófært að leita þar
grenja til hlýtar. Á undanförn-
um árum hefir hins vegar tek-
ist að drepa ailmikinn fjölda
dýra þar á eitri, en viðkoma
tófunnar er á þessum sióðum
gífuriega mikil.
Bændur austur þar svíður
sárt að fá ekki að gera allt sem
fært er til að halda þessum vá-
gesti í skefjum. Þarna er engan
örn að vernda, og mörgum mun
finnast, að ekki séu of mikiar
tekjur bænda af búum þeirra,
þótt menn verði ekki fyrir tug-
þúsurjda tjóni af völdum lág-
fótu.
Benda má á, að tjón bónda
þess, sem um getur í fyrrneftidri
fregn mun nema um fjörutíu
þúsundum króna. Getur hver
litið, í eigin barm, að hann
mundi muna um 40 þús. króna
hreinann tekjumissi, þegar búið
er að hafa allan kostnað af vetr-
arfóðrun og undirbúningi tekju-
öflunarinnar.
I ÞAKKARSKULD
ÞEGAR ég hef verið að bjóða
mönnum happdrættismiða
Styrktarfélags vangefinna, hafa
sumir afþakkað og nokkrir lagt
fyrir mig spurningar, sem benda
til þess að almenningur sé
harla fáfróður um þá starfsemi,
sem hafin er fyrir nokkrum ár-
um og miðar að umbótum á
meðferð þess fjölda fólks, sem
einu nafni nefnist vangefið, þ. e.
fávitar og örvitar (og fjölmörg
stig þar á milli). Tel ég réttast
að svara þessum spurningum
opinberlega, svo að fleiri hafi
gagn af.
Spurningarnar hafa einkum
verið þessar:
a. Hvers vegna er verið að
safna fé hjá almenningi til
styrktar vangefnu fólki? Ber
ekki hinu opinbera (ríkinu)
skylda til að kosta allt þess
konar?
b. Hvað er gert við þetta söfn-
unarfé (andvirði happdrætt-
ismiða, merkja, o. fl.) ? Menn
veroa ekki varir við neinar
framkvæmdir, a. m. k. ekki
hér nyrðra?
c. Er þeíta svonefnda vangefna
fó!k stór eða lítill liópur, t. d.
hér á Akureyri og í ná-
grenni?
d. Hvers vegna eru þessir happ
drættismiðar aðeins fyrir bíl-
stjóra eða bílaeigendur?
S V Ö R :
a. — b. Vissulega á þetta
fólk skýlausan rétt á stuðningi
og forsjá opinberra aðila, jafn-
vel þeim mun fremur en aðrir,
sem það er vanmáttugra til
sjálfsbjargar en nokkrir aðrir
þegnar þjóðfélagsins og er heim
ilum sínum og nánustu vanda-
mönnum þyngri og hættulegri
byrði en flest annað. — En hvað
hafa hinir allsráðandi forsjár-
menn þjóðfélagsins gert fyrir
þetta vesalings fólk? Lítið,
óhætt að segja, ef það er þá
nokkuð, nema það sem áhuga-
menn og samtök þeirra hafa
knúið fram. Þess vegna er til
orðið félag nokkurra manna hér
á Akureyri, til þess að vekja
áhuga fyrir málstað þeirra, sem
bágast eru staddir allra þeirra,
sem bógt eiga, en það eru van-
gefnir menn og nánustu vanda-
menn þeirra, sem lengst af mega
einir heyja vonlausari og
þyngri baráttu en allir aðrir.
Eftir sex ára viðleitni þessa fá-
menna félags er nú að hilla und
ir fyrsta áfanga þeirra fram-
kvæmda, sem fyrirhugaðar eru:
hælisbyggingu hér á Akureyri.
En margs fleira þarfnast mál-
efnið en dýrrar og fullkominn-
ar hælisbyggingar. Sérmennta
þarf starfsfólk, kaupa þarf fjölda
tækja og byggja upp margs
konar aðstöðu fyrir vangefna
fólkið, m. a. til kennslu og ýmis-
konar vinnubragða, fjölbreyttr-
ar þjálfunar, hjúkrunar og lækn
ingatilrauna, allt eftir því hvað
á við hvern einstakling. Auk
hælis í venjulegum skilningi,
vantar svo sérstakan heima-
vistarskóla fyrir þá, sem eru á
þeim mörkum, að teljast van-
gefnir, mjög tornæmir, eða
mjög seinþroska, svo að þeir
þurfi ekki að vera sér og öðr-
um til armæðu og tjóns á öðr-
um kennslustöðum. — í Reykja
vík hefur Stf. vangefinna þar
komið upp ágætu dagheimili,
sem er alltaf yfirfullt af van-
gefnum börnum. Áhugamenn í
kennarastétt þar hafa um ára-
bil staðið að hjálparbekkja-
starfsemi við barnaskólana.
Hvorugt hefði í framkvæmd.
komizt, ef sérstakra áhuga-
manna hefði ekki við notið, og
hvorugt mun komast á hér
nyrðra, nema ötullega verði fyr
ir því barizt og miklu fyrir það
fórnað.
Tel ég þá að nokkru svarað
fyrstu tveim spui'pingunum.
c. Erfitt er að segja ákveðnar
tölur um fjölda vangefins fólks
i landinu. Um 200 manns hefur
nú aðsetur og umönnun á
hælunum, sem fyrir eru (Kópa-
vogi, Skálatúni) og 30 vist-
manna hæli er í byggingu.
Miklu stærri er þó sá hópur,
sem bíður eftir hælisvist. Og
hér við Eyjafjörð og í næstliggj-
andi héröðum eru sennilega um
60 fávitar í heimahúsum, og
sumir þeirra ægilega illa stadd-
ir (Akureyri meðtalin), þar af
mörg börn á ýmsum aldri, sem
kynni að mega þjálfa uþp í að
geta sitt af hverju, ef þau hlytu
rétta meðferð um margra ára
skeið, og hægt væri að taka þau
ung til þjálfunar á þann hátt,
sem nútímavísindi og erlend
reynsla hafa prófað með
árangri. Hælið, sem verið er að
teikna fyrir okkur Norðlendinga
og vei’ður fyrir 30 vistmenn,
mun því fyllast strax á fyrsta
og öðru starfsári.
d. Happdrættismiðarnir, sem
ég er að selja fyrir hælisbygg-
inguna, eru að vísu með ein-
kennisstöfum bifreiða, en allir
munu sennilega geta fengið
keyptan miða, sem óska þess,
svo margir afþakka sín númei’.
Auk þess eru eyður í skráð
númer umdæmisins (nokkur
hundruð) og nokkrir aðrir auka
miðar (umdæmisbókstafslaus-
ir).
Góðir Akureyringar og nær-
sveitamenn! Takið þátt í bar-
áttunni fyrir málstað hinna van
máttugustu í hópi meðbræðr-
anna, ekki sízt þið, sem jafn-
franit getið þakkað Guði og
hamingju ykkar fyrir, að það
eru ekki ykkar börn, systkini
eða nánustu skyldmenni, sem
(Framhald á bls. 7).
ÍSLENDINGUR